Lesbók Morgunblaðsins - 26.01.1969, Blaðsíða 9

&r úr ósýni'legri þvottaskál eft-
ir að hafa farið höndum um
sjúklinga, þurrkaði sér á ósýni-
legu handklæði og hengdi það
siðan upp á ósýnilegan nagla
á veggnum.
Við Pétur fórum nú saman í
skoðun á allmörg önnur heim-
ili, þar á meðal eitt, þar sem
kona hélt veiku barni á hand-
legg sér við eldhússtörfin. Að-
spurð sagði hún Friðrik vera
að lækna barnið, enda væri því
nú að batna, en litla stúlkan
var með lamaða augnvöðva,
stjarfan háls, og rænulítil.
Þð var því auðséð, að hún
var með berklabólgu í heila-
himnum og átti skammt eftir
ólifað. Þá var mér nóg boðið
og ég auglýsti fræðslufyrirlest-
ur um huldulækningar og sótt-
varnir innan fárra daga.
Ýmsir vinir mínir komu að
máli við mig og báðu mig um
að hætta við þessa fyrirætlun.
Þeir sögðu mikinn hluta alls al-
mennings í bænum vera á máli
Guðrúnar og að ég myndi
spil'la vinsældum mínum og
framtíðaratvinnu með því að
leggjast á móti almenningsálit-
inu, enda væri þetta hitamál.
Ég efaðist ekki um það, en
kvað það skyldu mína að halda
uppi sóttvarnareftirliti og að
ég gæti aldrei fyrirgefið sjálf-
um mér, ef vanræksla í því efni
yrði orsök nýrrar farsóttar af
taugaveiki eða banvænnar
smitunar af berklum.
Fyrirléstur minn var hald-
inn fyrir troðfullu húsi, um
400—500 manns, og komust þó
ekki alilir inn. Það var auðséð,
að Guðrún og áhangendur
hennar ætluðu ekki að láta í
minni pokann, því að búið var
um hana í hægindastól beint
fyrir framan ræðupúltið og til
hvorrar handar henni stóðu
tveir menn, teinréttir eins og
lífverðir. Loftið var magnað af
eftirvæntingu og ég vissi, að
mikill meiri hluti áheyrendanna
var á öndverðum meiði við mig
en þeir gáfu svo gott hljóð
sem frekast varð á kosið. Ég
talaði blaðalaust og lýsti fyrst
þeirri miktu þýðingu, sem hug-
arástand manna og sálræn á-
hrif gætu haft til þess að auka
mótstöðuafl þeirra gegn sjúk-
dómum, bar ekki brigður á sál-
rænar lækningar eða að svo
kö'lluð kraftaverk gætu átt sér
stað og vitnaði í ýmsar heim-
ildir máli mínu til stuðnings.
Því næst snéri ég mér að heil-
brigðisástandinu í bænum og
nauðsyn þess, að almenningur
hjálpaði til að halda uppi lög-
skipuðu sóttvarnareftirliti,
fyrst og fremst með því að til-
kynna lækni þegar í stað, ef
um grunsamteg sjúkdómstilfelli
væri að ræða. Þegar mál mitt
hafði staðið yfir í heilan
klukkutíma og ég fann, að
mesta ó'lgan hafði minnkað,
snéri ég mér að þeim svoköll-
uðu huldulækningum, sem talið
var að hér hefðu átt sér stað,
skýrði frá athugunum okkar
Péturs, aðstoðarlæknis míns, og
lýsti því yfir, að af þeim 40 til-
fellum, sem þær náðu til hefð-
um við ekki getað sannfærst
um yfirnáttúrlega lækningu í
eitt einasta skipti. Ég forðaðist
allar ásakanir í þessu efni og
t'ilgreindi engin nöfn, enda væri
það of viðkvæmt mál og ekki
viðeigandi, en endaði ræðu
mína, sem stóð í næstum hálf-
an annan klukkutíma, á því að
innan skamms myndi a'lmenn-
ingur fá að sjá dóm reynslunn-
ar í þessu máli, og það dóm,
sem ekki yrði efast um né á-
frýjað.
Sá dómur féll innan skamms,
því að í næstu viku dó litla
stúlkan með heilahimnubólguna
og nokkrum vikum síðar tvö
önnur berklaveiki börn og gam-
all maður með krabbamein, sem
talið var, að Friðrik hefði lækn
að. Almenningsálitið í Vest-
mannaeyjum snérist á móti Guð
rúnu og hún flutti næsta
haust til Reykjavíkur, þar sem
hún stundaði huldúlækningar
sínar enn um hríð. En auðvitað
rættist sú spá vina minna, að
ég myndi missa praxis fyrir af-
skipti mín af þessu máli. ýmsir
sem áður höfðu haft mig að
heimilislækni, snéru sér annað,
þegar þess varð kostur. Það er
óvinsælt verk að svipta fólk
sj álf sblekkingunni.
Huldulækningarnar í Vest-
mannaeyjum urðu blaðamatur
ekki síður en „Sauraundrið“
hans síra Sveins Víkings 40 ár-
um seinrra. Einn góðan veður-
dag bintu blöðin þá fregn, að
Einar H. Kvaran væri farinn
til Eyja til þess að rannsaka
þessi merkilegu fyrirbæri. Hann
dvaldi þar nokkra daga á heim-
ili þeirra frú Jóhönnu og Krist-
jáns Linnets bæjarfógeta, sem
bæði voru að vísu mjög ákveðn
ir spíritistar, en alltof menntuð
og heiðarieg til þess að láta
blekkjast af huldulækninga-
farganinu. Þau töldu réttilega,
að slíku írafári hlyti að slá í
baksegl og spilla er frá liði
fyrir heiðarlegri og hlutlausri
rannsókn á dulrænum fyrir-
brigðum.
Ég gekk á fund Einars H.
Kvaran, skýrði honum frá at-
hugunum okkar Péturs og
þeirri hættu, sem sóttvarn-
areftirliti hefði verið stefnt í
með atferli Guðrúnar. Hann
svaraði fáu til, en boðaði ti'l
fyrirlestrar, sem ekki var sér-
lega vel sóttur, enda var þá
þessi alda farin að falla. Heim-
kominn til Reykjavíkur skýrði
hann frá ferð sinni í blöðum,
fullyrti fátt frá eigin brjósti,
en sagði, að óneitanlega hefðu
allmargir talið sig fá undra-
verða lækningu fyrir tilstilli
Guðrúnar. Mig afgreiddi hann
með því að segja, að ég hefði
komið á sinn fund og kv&rtað
undan því, að frá mér hefðu
verið teknir sjúklingar, en á
sóttvarnarhlið málsins minntist
hann ekki. Ég undi þessum út-
skýringum ekki vel og í ferð
til Reykjavíkur snemma sumars
hélt ég fyrir fullu húsi fyrir-
lestur um málið. Efni hans er
rakið í Mbl. frá 10. júlí 1925,
m.a. á þessa leið: „Hin háleita
hugsjón um áframhald lífsins
eftir dauðann væri of heilög
til að dragast niður í þá hring-
iðu hjátrúar og móðursýki, sem
hefði þyrlast upp um þessa
konu úti í Eyjum. Hann (þ.e.
P. V. G. K.) kvaðist alls
ekki neita því, að svokölluð
kraftaverk gætu gerzt, en hinu
tryði hann ekki, að æðri vits-
munaverur reyndu til að sanna
tilveru sína og tækist svo
klaufalega og ræfilslega sem
huldulækningarnar bæru raun
um — gerðu það með því að
láta sjúkilinga, sem hægt væri
að bjarga á annan hátt, veslast
upp og deyja, og með því að
spana fólk upp til að óhlýðn-
ast sóttvarnarráðstöfunum".
Fyrirlestur minn varð tilefni
ti'l allmikillar ritdeilu, sem
endaði með opnu bréfi mínu til
Einars H. Kvaran, sem birtist í
Mbl. 1.4 1926. Skoraði ég þar á
Sálarrannsóknarfélagið, ef það
berðist fyrir sannleiksleit en
ekki bara sálnaveiðum, að fá
læknana, sem áður hefðu haft
Guðrúnu undir hendi, þá Guð-
mund Guðfinnsson héraðslækni
og Guðmund Thoroddsen pró-
fessor, til þess að rannsaka
hana og ganga úr skugga um,
hvort hún hefði fengið nokk-
urn bata sjálf af lömun sinni.
Ennfremur bauð ég félaginu að
fá eindreginn spíritista ásamt
mér og þriðja manni hlutlaus-
um til að taka til rannsóknar
ö'll þau vottorð, sem birzt
hefðu í Morgni og gefa álit á
þeim. Ekki varð félagið við
þessum áskorunum og féll mál-
ið þar með niður í bili.
í þeim sjónvarpsþætti sem
haldinn var fyrir nokkru með
okkur síra Sveini Víkingi, lýsti
ég andúð minni á því spíritiska
heimatrúboði, sem m.a. hefði
birzt á mjög óviðfeldinn hátt í
sambandi við hinar svokölluðu
húldulækningar í Vestmannaeyj
um. Þegar Sveinn svaraði
þessu með þeim frámunalega
dónaskap að telja afstöðu okk-
ar læknanna sprottna af ótta
við tekjumissi, rann mér í skap
og til áherzlu sló ég nokkrum
sinnum með 'litlafingursjarka
hægri handar í borðið á milli
okkar. Ég varaði mig ekki á, að
þetta var venjulegt spilaborð á
skjögrandi f ótum og með
þunnri krossviðarplötu, sem
buMi í meira en góðu hófi
gegndi. Maður einn norður á
Akureyri lýsir þessu svo í bréfi
til Velvakanda, er birtist í Mbl.
29. des. síðastl., að „alit virt-
ist ætla niður að ganga, er
míkrafónninn dansaði eftir
borðinu." Nú var míkrófónn-
inn fastur í borðplötunni og
stóð ekki upp úr henni, svo að
manntetrið gefur þarna vottorð
um enn eitt dularfullt fyrir-
brigði, álíka áreiðan'legt og
vottorðin gömlu úr Vestmanna-
eyjum.
Öldum saman og á ýmsum
menningarskeiðum um allan
heim telja menn sig hafa öð>l-
ast ýmiskonar vitneskju eftir
öðrum leiðum en gegnum hin
ytri skilningarvit. Slík ófreski-
gáfa eða ESP (extra sensorial
perception) getur birzt í hug-
lestri, fjarskyggni, hlutskyggni
eða framskyggni og er skýrð á
ýmsa vegu, svo sem með þeirri
dulvitund, sem svissneski lækn
irinn og heimspekingurinn Carl
Gustav Jung taldi vera sam-
eiginlegan arf kynslóðanna og
skýlda arfgengri eðlishvöt
dýranna. Ef til vill er ýmis-
konar snilligáfa af sömu rót.
Þessu skyld er kynngi eða sál-
ræn orka (psychokinesis). Allt
hefur þetta verið kallað á ís-
lenzku dulræn fyrirbrigði og
eru þau þó í sjálfu sér ekki
dularfyilri en mörg lögmál eði-
isfræðinnar, svo sem það að efni
geti breytzt í efni og efni í
orku. En sálarfræðin stendur
enn á sama stigi og eðlisfræð-
in stóð, þegar menn trúðu þvl
að atómið væri minnsta efnis-
eining, sem um væri að ræða,
og óumbreytanlegt.
Sálarrannsóknafélagið enska,
sem var stofnað 1882, á heið-
urinn af því að hafa fyrst
reynt að rannsaka þessi fyrir-
brigði á vísindalegan hátt og
greina á milli, hvað af þeim
mætti kalla lífeðlisfræðileg,
hvað kynni að vera áhrif frá
framliðnum mönnum og hvað
helber hugarburður eða tál-
skynjanir, eins og það er Ak-
ureyrinigurinn sá hljóðnemann
hoppa upp í gegnum borðið á
mi'lli okkar Sveins Víkings og
hefja dans eftir því. Á síðari
árum hafa þessar rannsóknir
verið stundaðar við ýmsa há-
skóla, einkum fyrir forgöngu
próefssors Rhine við Duke há-
skólann í Bandaríkjunum. Það
sem hefur mjög spillt fyrir því,
að þeim hafi verið gefinn sá
gaumur sem vert er, er hið
spíritíska heimatrúboð, sem
hefur komið óorði á slík við-
fangsefni. Það á t.d. sök á
þeirri fáfræði, sem algeng er
hér á landi og grautar öllum
svokölluðum dulrænum fyrir-
brigðum saman við áhrif frá
öðrum heimi, og ber ég með
þessum orðum ekki brigður á, að
sum þeirra geti verið þaðan
runnin. Gáfaðir og menntaðir
menn í þessum sökum greina
hér á millflá, eins og t.d. síra
Jón Auðuns. Á umræðufindi
þeim, sem Stúdenitafélag
Reykjavíkur hélt um þessi mál
21. apríl 1961, vorum við frum-
mæ'lendur, og erindi okkar birt
í Morgni 1961. Þar fórust síra
Jóni Auðuns m.a. svo orð um
spíritismann: „í næsta óhrjá-
legri mynd er hann borinn
fram af fólki, sem lætur trú-
girnina ráðá og dregur oft fár-
ánlegar ályktanir af þeim fyr-
irbærum, sem það telur sig vera
að fást við.“ „Margir hafa því
miður gert spíritismann að trú-
arbrögðum. Víða um lönd hafa
þúsundir safnaða verið stofn-
aðir, margs konar hjátrú verið
blandað inn í málið og miðl-
arnir dýrkaðir af miklum
barnaskap".
Hér á landi hefur spíritism-
inn oft tekið þessa stefnu, orð-
ið að miðladýrkun og andatrú
á svipaðan hátt og gerist í
shamaniskum trúarbrögðum
ýmissa frumstæðra þjóða, og
eru húldulækningarnar í Vest-
mannaeyjum eitt glöggt dæmi
þess.
Sálræn áhrif hafa verið rík-
ur þáttur í læknismeðferð allra
alda, enda læknirinn oft ver-
ið heimilisvinur og trúnaðar-
maður sjúklinga sinna. Á síð-
ustu mannsöldrum hefur lækn-
isfræðin að vísu tekið miklum
vísindalegum framförum, en
jafnframt orðið vélrænni eftir
því sem starf heimilislækna
hefur faillið í skugga. Á síð-
ustu áratugum hefur þó at-
hygli hennar beinst að þeim
fjölda líkamlegra sjúkdóma,
sem eiga sér geðrænar orsak-
ir, og er það einkum að þakka
rannsóknum prófessors Hans
Selye á stressii, en um þær
flutti ég fyrir 2—3 árum út-
varpserindi. Með auknum
skilningi á sálarlífi manna ætti
að vera hægt að auka mjög
mótstöðuþrek gegn slíkum
sjpkdómum, og eru þá minni
líkindj til þess að slíkar hjá-
trúaröldur geti risið, sem hér
liefur verið lýst og helzt má
líhtja við andlega farsótt, eins
og gerðist á galdrabrennutím-
unum.
ROSE KENNEDY
Framh. af bls. 3
með sér ábyrgðartilfinningu“,
segir frú Kennedy. „Að vísu
átti Jack til að fíflast og sýna
kæruleysi á meðan eldri bróðir
hans var á lífi, það var aðeins
eðlilegt. En þegar Joe féll í
stríðinu, tók Jack við ábyrgð-
inni, sá um okkur foreldra
sína, sá um að einhverjir úr
fjölskyldunni væru hjá okkur
á jólum og tyllidögum, um að
faðir hans fengi fréttir af um-
heiminum, af stjórnmálum. Svo
var komið að Bobby. . . Og nú
er Teddy einn eftir. . .“
„Ég var í Evrópu, í heimsókn
hjá Eunice á meðan á flokks-
þinginu stóð, og vissi ekki
hversu hart var lagt að Teddy
að gefa kost á sér til forseta-
framboðs, fyrr en hann tók á
móti mér með orðunum: „Sæl
mamma, þú varst nærri búin að
eignast enn eitt forsetaefni!"
Mér fannst hann hafa tekið
rétta ákvörðun. . . af augljós-
um ástæðum. . . þetta var ekki
rétti tíminn. Ég hef haft áhyggj-
ur af öryggi hans en ég álít að
hann eigi að halda áfram í
stjórnmálum. Þetta er honum
alveg ný reynsla — honum hef
ur alltaf verið sagt að spjara
sig og hlí-fa sér hvergi en nú
er honum ráðlagt að fara sér
hægt! Hann er framgjarn: vill
gera það sama og bræður hans
hafa gert. Hann hefur gaman
af ferðalögum og af að kynn-ast
fólki, heldur ræður af tölu-
verðum þrótti og á alltaf stutt
í brosið.“ Edward Kennedy lík-
ist mjög móðurafa sínum, hin-
um írskættaða Fitzgerald,
borgarstjóra í Boston, í útliti,
skapgerð og framkomu, í áhuga
sinum á þjóðfélagsmálum og al-
úðlegu viðmóti.
„Teddy leggur mikla áherzlu
á að heimsækja föður sinn sem
oftast vegna þess að hann veit
hve mjög hann saknar Bobby.
Hann gerir sér einnig mikið
far um að vera Ethel,
komu Bobbys, hjálplegur. Eth-
el er einstök kona og dásam-
leg móðir. Hún lætur stundum
þrjú eða fjögur barnanna sofa
hjá sér í rúminu. Sílkt væri
óhugsandi fyrir sumar mæður.“
Ethel elur börn sín uppp mjög
í anda Rose Kennedy. Að til-
hlutan Rose skiptir hún þeim
til dæmis í tvo hópa við matar-
borðið, eldri og yngri, til þess
að eldri börnin verði ekki alls-
ráða-ndi í samræðunum og þau
yngri fái að njóta sín.
Þegar frú Kennedy er spurð
um álit hennar á þeirri ólgu
og ofbeldi innan Bandaríkj-
anna, sem orðið hefur tveim
sonum hennar að bana á fimm
árum, svarar hún: „Þegar ég
lít aftur, finnst mér allt hafa
verið svo friðsamt og eðlilegt
í forsetatíð Jacks. Nú er tilver-
an öll miklu misvindasamari.
Óeirðir hafa brotizt út fáeina
kílóm-etra héðan. Það er sagt að
sjónvarpið eigi mikinn þátt í
að blása vandamálin út, gera
úlfalda úr mýflugunni, fólk get-
ur horft á auðinn og allsnægt-
irnar, ójöfnuðurinn er svo
miklu augljósari. . . En ég trúi
því, eins og Jack sagði, að þessi
vandamál séu mannanna verk
og að mennirnir geti einnig
leyst þau. ’Flest fólk, sem ég
þekki, er allt af vilja gert, það
vill fórna tíma, peningum, fyrir
Framh. á bls. 10
26. janúar 1969
L'ESBÓK MORGUNBLAÐSINS 9