Lesbók Morgunblaðsins - 23.02.1969, Qupperneq 6

Knud Lambaa:
FRÍBORNIR
DJARVIR
OG
KRAFTMIKLIR
MENN
F0royingas0ga sigur, at á
d0gum Harald kongs Hárfagra
flyddi stór mannf j0ld undan
harðræði hans og settist niður
sunnan ífrá Mön — Isle of
Man, og líka norður til ís-
lands og Grönlands umframt
Orknoyggjar, Hetlant og Fdroy
ar, og reistu teir búgv har.
Haraldur konungur legði
undir seg óðal fígginda sína,
so hv0rt sum hann sigraði á
teim, og legði hann skatt
á b0ndurnar. Áhenda hát viss-
aði hann kongsvaldinum stór-
ognir og stórint0kur.
Sum vit 011 vita, komu flestu
landnámsmenn F0roya og ís-
lands úr Noregi, og av teim
aftur flestir úr Gulatingslagn-
um. Tað vóru h0vdingaættir og
stórb0ndur, íð vóru múgvandi,
fríbornir, djarvir og kraftmikl-
ir menn, íð mettu frælsi hægri
enn sinar ognir heima í Noregi
— Hetta fyri at strika undir,
at íslandska og f0royska fólkið
eru av góðum ættum komin.
í F0royum skiftu teir oyggj-
arnar ímillum sín, soleiðis at
hv0r h0vdingur ognaði sær
sína oyggj ella fleiri oyggjar.
Okkar f0royska mál hevur
sum íslandskt mál sínar r0tur
aftur á vesturlandið í Noregi,
men hevur fingið sít egna lag
og skipan rætti'liga nær at
tykkara máli.
Ein aðaltáttur í stjórnar skip
an allra germanska tjóða í
fyrndini vóru tingini. Tey
n0rr0nu fólkinu vóru kvistar
av indogermanska fólkarunnin-
m, og skyldöknpur er at finna
í lógum eins .g í tungumáli.
Noregs fólk, herundir f0roy-
ingar og íslendingar, hava varð
veitt fornan rætt í sínum upp-
runaliga líki betur enn nakað
annað fólk av teirri germansku
ættini. Hetta stjórnarlag terra
germanska manna er so í blóð-
ið runnið, at allar staðir har
fólkaflyting fór fram, stovn-
settu teir ting í teim nýggju
heimlondunum.
Gulating á vestlandinum í
Noregi var fyrndargamalt, og
so var eisini upprunaliga rætt-
arskipan tess.
F0royingar áttu farmaskip og
fluttu sjálfur sínar v0rur út og
tóku v0rur heim. Marknaðarbý
ur fproyinga var Bergen, sum
í mið0ldini var st0rstu býur í
Norður londum og nógv tann
týdningarmesti handilstaðurin
har.
Á d0gum Sverre kongs, sigur
hann í sínari kendu talu í
Bergen 1186, at f0royingar eru
á handilsferð í Bergen. Og nógv
seinni, ár 1399 verður sagt frá
skipakeypi í Noregi ti'l F0roya.
Bergen var í teirri tíðini líka
svo væl kendur í F0royum, sum
fyri bergensmenn sjálvar, all-
ir okkara handil gekk um
henda býin og nógvir av okk-
um eru ættaðir haðani, og har
kendu froyingar seg sum
heima. Einstaklingar sum
húsfrúgvin í Húsavík, Sandoy í
F0royum átti Garð í Bratten
og Finnagarði á tykubryggju í
Bergen, har sum nú Hanseatisk
museum er. Bergens sga er
samanvovin við okkara egnu.
Mær nýtist bert at nevna
Sverra kong fyri at greiða
hetta. Hann var uppvaksin,
skúlaður og upplærður í F0r-
oyum, her hann var prestlærd-
ur í Kirkjub0 á biskupsetrin-
um og tá íð hann var prest-
vígdur, sagði Gunhild móður
hansara, at hann var sonur
kongin Sigurd Mund, og setti
hann sær tá fyri, at var tað
so, skuldi hann fara til Noregs
at taka við arvinum. Sverre
var f0ddur um leið ár 1151 og
fór úr F0royum ár 1174 til Nor-
egs. Sverre var ein gudr0kin
maður og alt lívið helt hann
sge vera ein guds útvaldan
mann við David í Gamla Testa-
menti sum fyrimynd.
Sverra kongs stevnumið
gj0gnum lívið kundi eg lýst við
fronsku orðunum:
„Je m’engage, puis je vo-
us“ —
Eg fari umborð — síðani
síggji eg hvnn veg kósin
ber. —
Hann var einiakongur í Nor-
egi frá 1179 til sín deyð í Berg-
en 9. marts 1202. Hann var
Noregs stprstu miðaldar kong-
ur og vit vita, at Sverre kong-
ur og kongarnir av æt hansara
vóru ímillum tveir bestu kong-
ar, íð Noregi hevur haft.
Sverra kongs lívsstarv grund-
festi arvakongsskipanina í Nor-
egi.
Ár 1152 — ca. 70 ár eftir at
f0royska bispastólurin var sett
ur á stovn, sendir romsverki
pávin Eugin 3. 1145—1153, tann
enskf0dda, pávans sendimann,
kardinal Nicolaus Breakspear,
hann í seinni var páva Hadri-
an 6. 1154—1159, einasti eing-
ilskmaður íð hevur verið pávi,
til tey trý nordisku ríkini at
fáa skil á kirkjuviðurskiftun-
um og skipa Noreg sum ser-
stakt kirkjud0mi. Hetta var
samtykt í Trondheimi 1153.
Henda skipanin rakk eisini f0r
oyska kirkjuna, tí eftir henni
verður f0royski bispastó'lurin
nú lagdur undir erkabiskups-
stólin í Trondheimi. Prestar í
Noregi og F0royum kundi liva
í hjúmarbandi og gj0rdu tað, og
var hetta tá góðkent av sendi-
manninum kardinal Nicolaus
Breakspear.
Tær fáu ríku h0vdingaættirn
ar í F0royum h0vdu í forðum
regluligt ferðasamband ikki
bara vestureftir til íslands,
men eisini til vesturlands Nor-
egs og vesturhavn oyggjarnar,
sum tær vóru nær knyttar til
við ættarbondum. I 011um hes-
um londum var kristindómurin
gjaldandi. Fyrstu kristindómur
in sum kom til Noregs úr Bret-
landi, loyvdi ikki hjúnaband
millum skyldfólk so langt sum
í sjeynda lið. Seinni var hetta
í Gulatingslógini linkað til
fimta lið, og pávin kundi geva
serloyvi, tá íð fermenningar
vildu giftast. Skuldi henda lóg
vera hildin, var tað ofta tor-
frt at finna konu ímillum tær
vesturlandsku norsku aðalætt-
inar, og tá vóru h0vdingaætt-
irnar í teim norsku vesturhavs-
oyggjunum nentar at taka til.
Soleiðis arvaði norskar stór-
ættir ognarj0rð í F0royum. So-
statt kunnu vit siga, at vest-
norsk ættarsöga eisini er ætt-
arsga okkara.
N. Andersen, sorinskrivari,
sigur í ,,Fær0erne 1600—1709,
blaðsíðu 332: De Benkastokkers
gods, 97. y2 Merkur og 1 Mark
haugel0s Jord, með en Ind-
st0d af 1.850 Faar 9 K0er og 4
Heste, tilhorte den norske
Slægt af dette Navn, der ned-
léder sin Æt fra den gamle be-
r0mmelige Slægt, Sm0r, som
h0rte hjemme i det Bergenhus-
iske og havda haft Jord paa
Fær0erne siden Landnamstid-
en, Grimur Kambans S0nne-
s0n var Torolf Sm0r.
Fyrsti landnámsmaður í F0r-
oyum, Grímur Kamban, sum
kom frá norsku búsetningnum
vestan fyri England, var h0vd-
ingi í F0royum frá ár 825 til
870.
J0rdðin eftir Ho'lger Rosen-
krantz. Sonarsonur hansara Er-
ik Ottos0n Rosenkrantz — h0v-
udsmaður á Bergenhus 1560—
1568 — hevði arva j0rðina eft-
ir ommu sína í móðurætt, Mar-
gretu Femmingl og ætt henn-
ara, sum arv frá Agnes, dótt-
ur Hákon 5. Magnusson, kong
— gift við norska stórmann-
inum Haftor Jonsson. Eftir Er-
ik Rosenkrantz fór j0rðin í arv
til sonin Jacob Eriks0n Rosen-
krantz. Tá íð Jacob Rosen-
krantz doyði í 1616 sat konan
við óskiftum búgvi, men eftir
hennara deyð i 16v2 fór jórð-
in í arv til b0rn teirra, 10 í
tali. Meðan b0rninni vðru ð-
myndug sat Sofie Hansdatter
Lindenov sum formyndari fyri
j0rðini.
Ænesættin og Galtungættin,
norskar h0vdingaættir vóru av
teim mætastu í landinum og so
gamlar at teir rokma tær fyri
frumaðal. f seinra parti av mið-
Idini finna vit bæði barónar
og riddarar og vóru teir ímill-
um fremstu h0vdingar í land-
inum og sóti í ríkisránum.
Guttormur Nielsen var 10g-
maður í Bergen og Gulating-
lagnum 1512—1540 — hann er
10. maður frá hesum fyrr
nevndu stórættum Noregs. Sum
aðalsmaður hevði hann vápna-
merki, við trimum liljum, íð
komu saman í miðjuni á vápna-
merkinum, sama merki sum ætt-
faðir hansara Sjúrður Gutt-
ormson á Tórsnesi, nevndur ár
1329.
Sonur hansara er so Anders
Guttormsson íð var l0gmaður í
F0royum 1544—1571. — Hann
var bæði av Ænesættini, Galt-
iniættini, Fridlandættini og
Brandvíkarættini.
Omanfyri nevndi Guttormur
Nielsen, lgmaður í Bergen og
Gulatinglag 1512—1540, er ætt-
faðir at mongum f0royingum,
og eru frá honum til mín tólv
ættarlið.
Gottskalk íð var biskup á
Hólum 1498 og doyði 8. dec-
ember 1520, var bróður
nevnda Guttorm Nielsen, 10g-
mann. Vit vita at tríggir Brand
víkarmenn hava verið biskupar
á Hólum í íslandi.
Um vit handilsliga h0vdu
mest samband við Noreg, so
prógva okkara kvæðir, sum
gj0gnum 01dirnar saman við
kristnini hava stimbra okkum
f0royinigar andaliga, at tráður
hevur verið alla tíðina vestur
til frændur okkara í íslandi. f
kvæðunum verður so mangan
tikið til: Frdðið er komin úr
íslandi, skrivað í bók so breiða.
— Kvæði eftir kvæði, er um
íslendsk restmenni og hending-
ar ó s0guoynni miklu.
F0royingar hava í nógv,
nógv ár róð út í íslandi, teir
komu aftur ár um ór og fj01d
av f0royingum hava í nútíðini
leitað til fslands á vári og
sumri, haft góða atvinnu, knýtt
vinabond og unnast við tykk-
ara ríku og dyggu n0rr0nu
mentan, íð blómar eins ríkt í
dag sum í fornari 01d.
Eg takki fyri at hava fingið
h0vi at vitja frændur og kunn-
ingar í íslandi. Ikki bara mál
okkara binda saman, vit hava
sama ættararv og hugsunar-
háttur okkra er so meinlíkur,
at einki annað prógv t0rvast
fyri okkara felags uppruna.
Hjartans takk.
SMÁSAGA
„Nú a'llt fólk hefur einhverja
kosti," svaraði strákurinn með-
an hann var að hugsa sig um.
Þetta var eins og venjulega,
allar samræður á þessu heimili
enduðu í óefni og allt þessari
gæflyndu konu með of sljóa
siðferðisvitund að kenna, og
varla var hægt að hrósa henni
fyrir það.
M
eð því að enginn á heim-
ilinu gat tekið sannfærandi
þátt í blygðun hins siðprúða
manns, er vér köllum Jón og
var satt að segja orðimn illa
haldinn af nábít (sem á hans
máli hét uppstuð, svosem fyrr
greinir), sá hann sér ekki ann-
að fært en að grípa til óynd-
isúrræðis sem raunar hafði
ekki hent hann fyrr því hann
var í eðli sínu á móti öllu ves-
eni, eins og það hét í huga hans.
Hann settist við borð, tók
penna úr brjóstvasanum og
skrifaði eftirfarandi á strikað
blað með fagmannlegri hendi.
„Kæra ruslakista!
Ég horfi á sjónvarp hlusta á
útvarp og les blöðin. Ég spyr
hvar endar þetta. Mér satt að
segja ofbýður alveg. Hvert er
heila bók eins og á'ður hefur
nóg með það að svokallaðir
menntamenn og ábyrgðarlausir
unglingar með alskegg svívirði
hitt og þetta og verði sjálfum
sér og öðrum til skammar svo
ekki sé minnzt á kosningarnar
í vor og alls lauslætið í Þjóð-
inni. (Hér í næsta húsi heldur
gift kona framhjá manninum
sínum) — heldur vaða menn
hér uppi með óróður fyrir
stuttum pilsum! Og það sem
meirá er: sami maður hefur
orðið tvísaga um þennan hlut!!
Það þarf ekki að taka fram að
ekki verður hjá því komizt að
börn og málleysingjar verði á-
heyrendur að þessu. Um sið-
ferði hinna og þessa ætla ég
samt ekki að ræða nánar að
þessu sinni þó þar sé efni í
heila bók einsog áður hefur
verið gefið í skyn, en vil að-
eins spyrja að 'lokum: Er Þjóð-
in að fara í hundana? Er allt
að fara til a . . . ?
Með kærri þökk fyrri birt-
inguna.
Maður sem vinnur heiðar-
lega vinnu.
P.S.
í bréfi til yðar sem birtist
fyrir alllöngu síðan nefnir
bréfritari, sem er kona, orðið
„Pallus" um tiltekinn hlut í
ákveðnu sambandi. Orðið er
ranglega ritað hjá henni, það á
að vera „h“ í því og auk þess
er vafasamt að rita eigi það
með stóru „P-i“. Aðeins vin-
samleg ábending. Hvernig er
það annars, er ekki ,,z-da“ í
„minnzt“ þó að „hafa“ standi
ekki á undan (sbr.: „svo ekki
sé minnzt á kosningarnar o.s.
frv.“)?“
6 LESBÓK MORGUNBLAÐSINS
23. febrúar 1969