Lesbók Morgunblaðsins - 09.03.1969, Page 4

Thor Vilhjálmsson
BÓKMENNTIR
nema á örlitlum bletti. Hver
finnur nokkurn skapaðan hlut
við slíkar kringumstæður? Að
sjálfsögðu geri ég þrautaieit, en
árangurslaust. Seint og um síð-
ir held ég heim, fer enn í stöð-
ina og næ aftur sambandi við
skipið. Þeir standa á bví fast-
ar en fótunum, að varningurinn
sé í fjörunni, ég hljóti að finna
hann með birtingunni á morg-
un.
— Gott og vel, segi ég og
slekk á stöðinni.
2. GENGIÐ Á REKA.
Þótt enn sé norðan rumba
með kafaldssiítingi, þá er sæmi-
lega ratljóst í morgunsárið.
Þegar ég er kominn út fyrir
lendingarhleinina, fæ ég að
sjá dálítið, sem ekki er bara
klaki og grjót: Nokkur rauð og
sælleg jólaepli, þau liggja þarna
hlið við hlið í flæðarmálinu
líkt og dregin upp á festi. Reynd
er spá ríkari. Úr því sem kom-
ið er þýðir ekki að gera sér
gyllivonir:
Varningurinn hefur allur far
ið í sjóinn.
Að gamni sínu hefur svo ald-
an fieygt á land þessum epl-
um. Ég finn víst ekkert fleira.
Jú, við Álagjá, sem næst flæð-
armálinu, sé ég einhverja rauða
flyksu í snjónum. Við nánari
aðgæslu kemur í ljós að þetta
er lítill rauður póstpoki. Þessi
skjatti hefur áreiðanlega verið
í stórum póstpoka ásamt öðr-
um póstvarningi, en fyrir duttl-
unga örlaganma skolað hér á
land. Og dvergpóstpokinn er
það eina sem ég finn á fjör-
unni ásamt eplunum sem ég gat
Jón úr Vör
um áðan. Ég stenst ekki mátið
að forvitnast um það sem poka-
greyið hefur að geyma. Þarna
eru tveir smápinklar og nokkr-
ar nýjar bækur, allt gegnvott
af sjó og orðið samfrosta. Ég
reyni að huga frekar að þrem
bókanna, og get þeirra í þeirri
röð sem þær koma upp í hend-
urnar á mér:
Mjallhvítarkistan, ný Ijóða-
bók eftir Jón úr Vör. Mér lán-
ast fljótlega að ljúka upp þess-
ari klakabók — og dett niður á
þessar ljóðlínur:
Hönd elskhugans
gerir brauðhleifa
úr steinum.
— Æi, af hverju þetta: von-
arsnauða vizkan, segi ég í huga
mér. Fátt er fjær skáldskap
en kaldhömruð vizkuorð. En
það er eitt með öðru sem virð-
ist stífla skáldæðina í sumum
atomljóðahöfundum, að þeir
eru sífellt að gera sig svo frá-
munalega vizkulega framan í
veröldina.
Fljótt, fljótt, sagði fulginn,
eftir Thor Vilhjálmsson. Ég á
í miklum brösum við að opna
þessa bók. Það er beinlínis eins
og ég sé að rífa hertan þorsk-
haus úr roðinu meðan ég bjástra
við Thor. Eftir snarpa viður-
eign fæ ég lesið þessi orð.
„Og leikritið sagði frá sjó-
mönnum sem höfðu farið ein-
hvernveginn öðruvísi að ráði
sínu en höfundurinn ætlaðist
til svo hann drekkti þeim öll-
um en sá brátt eftir þeim og
svo ágætu efni í leikrit, og lét
þá þess vegna ganga aftur. . .“
Kemur vel á vondan, að Thor
skuli einmitt uppljúkast fyrir
mér á þessum stað. Nóg um
það: ég ræðst þegar til atlögu
við þriðju bókina:
Loftsiglingin: Það var ekki
lítið um dýrðir í fyrra út af
þessari nýju skáldsögu eftir
Per Olof Sundmann. Hvað sem
því líður, þá er þessi bók ekki
betur farin upp úr sjónum en
hinar tvær, en lýkst strax upp
fyrir mér, og ég les þetta á bls.
149:
„Andrée brosti eins breitt og
hægt er að brosa með hálfa
brauðsneið með osti upp í sér. . .
Gildir einu hvað okkur finnst,
sagði hann. Kringumstæðurnar
eru engu líkar. Það sem skiptir
máli eru ekki skoðanir held-
ur athuganir okkar.“
Svo mörg eru þau orð. Og
mál að linni bóklestri á klaka-
fjöru. Ég læt það í pokann,
sem ég hef úr honum tekið, held
síðan á honum í handarkrik-
anum, likt og ég sé að bera
lítið vinarlegt dýr. . . Já, eftir
allt saman kem ég ekki heim
slyppur og snauður.
3. BÓKAMESSUNNI FRAM
HALDIÐ.
Af skiljaniegum ástæðum sýni
ég sjóhröktu bókunum meiri
umhyggju og alúð en öðrum
bókum sem mér hafa borizt á
Galtarvita. Ég þurrka þær við
miðstöðvarhita og brátt tekst
mér að slétta úr verstu beigl-
únum. Og núna — þegar ég
hef lesið flestar sjóreknu bæk-
urnar — þá langar mig til að
messa agnaröen meira yfir þeim
þeirra, sem ég hef nefnt hér að
framan:
Jón úr Vör kallar bók sína
Miallhvítarkistuna. Á klaka-
fjörunni mislag ég nafnið: Mjal'l
Framh. á bls. 13
BÖKMENNTIR
OG LISTIR.
Ifarjja
fjúIÆ'
Þþ&'
if’paý
ijjm u
Sjarfjwf
»6e
Ég kynntist honum í tíma-
kennslu og hef elskað hann frá
þeirri stundu. Barnaástin er
stundum varanleg og alltaf er
hún heit og ofsafengin.
Ef menn spurðu mig litla,
hvað ég vildi verða, þegar ég
yrði stór, var svarið á reiðum
höndum. Ég vildi giftast og
verða konan han3.
Hann vissi einnig, hver þrá
hans var frá bernsku. Hann
teiknaði geimför, litaði geim-
för, las um geimför. Draumsýn
hans var framtíðin, sjaldan nú-
tíðin, aldrei fortíðin.
Núna er hann gjörbreyttur.
Minningarnar ofsækja hann og
hann liggur andvaka um næt-
ur.
Ég er ennþá sú næst bezta.
Fyrst var geimurinn beztur og
tók hann frá mér, en ég hugg-
aði mig við það, að geimurinn
er kaldur og líflaus. Það elskar
enginn geiminn eftir að fyrstu
ævintýraþránni er svalað og
þeir skilja, að hnettirnir eru
grænar vinjar í eyðimörkinni.
Ég elti hann meðan við vor-
um börn og tilbað allt sem
hann var og gerði. Hann umbar
mig. Þegar við eltumst, var hann
félagi minn á dansleikjum og
allir litu á okkur sem elskend-
ur. En ég var aðeins sú næst
bezta og hann umbar mig með-
an hann hafði ekki fundið neitt
betra.
Það er erfitt að eiga ekki hug
og hjarta þess, sem maður elsk-
ar, en ég þekkti ekki annað þá.
Og nú hefur ástin, sem ég ber
til hans þroskast með mér og
er voldug og sterk. Ég sætti
mig við örlög mín.
Hann er þó kominn aftur til
mín og geimurinn tekur hann
ekki framar frá mér. Nú á ég
hann ein.
Hann trúlofaðist mér eftir að
hann hafði lokið námi. Ég vildi
giftast áður en hann færi, en
hann réði því sem öllu öðru.
Hann sagði, að ég væri betur
komin ógift en ekkja. Ég væri
svo ung. Hann vissi ekki þá,
hvað sönn ást er og hélt, að
þær tilfinningar, sem hann bar
í brjósti til mín væru ást.
Áður en hann fór ræddum
við saman um heimilið, sem við
ætluðum að stofna, um börnin
okkar. Við ætluðum að eignast
mörg börn, þegar hann kæmi
aftur heim frá því að stríða.
Eftir innrásina. Þegar við hefð-
um sigrað.
En eftir innrásina kynntist
hann henni og hún tók hann
frá mér. Fyrst skrifaði hann
mér og sagði mér frá henni og
þá hataði ég hana. Ég hata hana
ekki lengur. Ég veit, að hún
var kona og elskaði hann eins
og ég elska hann og hún tekur
ekkert frá mér lengur.
SMASAGA
eftir Ingibjörgu Jónsdóttur
BYLTINGIN - 2. HLUTI - EFTIR ÞORSTEIN ANTONSSON
í eðli hvers manns er rúm
fyrir siðræn gildi. Allir menn
eru að einhverju leyti, margir
eru að mestu leyti markhneigð
ir af eftirhermu og tilheyra skoð
anahópum, áður en þeir íhuga
réttmæti þessara skoðana, ef
þeir íhuga það. Menn eru hver
annars fyrirmynd, þeir herma
hver eftir öðrum og geta ekki
komizt hjá því. Árásarhvöt
þeirra, andfélagslegir þættir
eru fágaðir, orkan er beiziuð
af sambýlinu, það skilur að
menningarniðjann og dýrið.
Misræmi í hugum manna milli
eðlis og þess hátternismunst-
urs, sem sambýlið mótar þeim,
gerir þá sjálfbirgingslega og
vinnusama, láti þeir af hrynj-
andi áunnins hátternis fyllast
þeir spennu, gleði þeirra er
stílfært í líki glaðværðar, og
þeir lifa og deyja. sem karek-
atúr af sjálfum sér. En það,
sem er í eðli manna og fær
ekki útrás, lifir í skuggaveru,
tilfinningar, sem er hafnað,
leita fram í ópersónu-
legri mynd, sköpunarhæfi, sem
ekki er viðurkennd, framleið-
ir, nútíð manns, sem sviptur er
getu til frumkvæðis, hvirflast
á samri stundu inn í fortíð og
vökulleiki hans með henni, en
framtíðin vex um hann eins og
þyrnirósarskógur.
Ef miklar mótsagnir eru milli
siðrænna gilda samfélags manns
og þess, sem hann skynjar og
þar með höfðar til dómgreind-
ar hans, eru miklar líkur á,
að hann verði fyrir geðshrær-
ingu með bæiingu að afleið-
ingu. Bæling í huga manns
verður til á þann hátt, að hug-
ur hans nær ekki að samlaga
sig aðsteðjandi kringumstæðum,
maður verður fyrir geðshrær-
ingu, en leitar ósjálfrátt und-
an sárindum hennar, hann neit-
ar sér um að öðlast innsæi í
sterka tilfinningu, sem blossar
upp með árásarhvöt hans, að-
lagar sig hanni ekki, heldur
umbeinir henni og gegn sjálfri
tilfinningunni sem orsök sár-
indanna. Hneigð hans til þessa
vex með sérhlífni hans og
styrkleik þeirra launhelga, sem
umlykja hvata geðshræringar-
innar í samfélagi hans. Með
tímanum verður þessi reynsla
hans að venjuformaðri bæl-
ingu. í bælinguna fer orka,
sálræn orka þessa manns, hún
er samloka, og hann því óvirk-
ari en ella. Hann hneigist til
að sniðganga þá hvata í sam-
félaginu, sem höíða til bæling-
arinnar, hefur ef til vill óskil-
greinda andúð á þeim og dvel-
ur fremur við það, sem hann á
auðveldar með að samlagast, en
bælingin heldur áfram að vera
í huga hans, eins og dálítill
kalblettur og verður liður í per-
sónumótun hans. Þannig er í
þessu tilliti að minnsta kosti
óheilbrigðara en ella að beina
4 LESBÓK MORGUNBLAÐSINS
9. marz 1969