Lesbók Morgunblaðsins - 09.03.1969, Blaðsíða 12

„Eg vinn fyrir þá, sem
vinna með mér"
Spjallað við Benedikt Arnason, leikstjóra
„Þetta er heilmikil vinna en
ír“.
„Afi minn var bóndi í Múla-
sýslu: í Viðvík — og var kall-
aður Benedikt góði. Ég þekkti
hann aldrei“. — Þannig hóf
Benedikt Árnason, leikstjóri,
samtal okkar á sviði Þjóðleik-
hússins. Svo var hann rokinn.
Skömmu síðar fann ég hann aft-
ur í saumastofunni á þriðju
hæð, þar sem hann var að líta
á búninga í „Fiðlarann á
þakinu“. „Benedikt“, sagði ég
við hann. „Hvað með afa þinn
í Múlasýslu?“. — næst sá ég
Benedikt aftur niðri á sviði.
„Já hann afi minn var kall-
aður Benedikt góði. Ég er að
vísu bara kallaður Benni en
samt trúi ég því, eins og hann
afi minn gerði, að góðleikinn sé
frumkennd allra manna.“
NÆSTA dag kom ég upp í
Þjóðleikhús, þegar æfingu á
Fiðlaranum var nýlokið. Bene-
dikt sat við borð út í horni
sviðsins — í þungum þönkum.
„Sjáðu til“, sagði hann svo.“
Sumir vinna öll sín verk á papp
ír. Ég aftur á móti vinn aldrei
neitt á pappír: aldrei leikrit. Ég
reyni að skynja þau: heyra
vængjatak hverrar setningu og
sjá fyrir mér, hvaða þyt hún á
að valda. Þetta er heilmikil
vinna en hjá mér fer hún aldrei
á pappír, því á pappír eru
unnir hörðustu hlekkir, sem
hægt er að leggja einn leikara
í. Og ég vil ekki setja neinn
leikara í hlekki“.
Svo fór Benedikt aftur að
hugsa og ég beið. Skyndilega
spratt hann á fætur, gekk nokk
ur skref inn á sviðið — stað-
næmdist þar og kinkaði kolli út
í loftið.
„Nú ætla ég að segja þér frá
hjá mér fer hún aldrei á papp-
índriða Waage. Ég held, að Ind
riði hafa verið okkar mesti
leikhúsmaður. Hann var svo
mannlegur, að honum gat bæði
tekizt stói-vel upp og mistek-
izt en fyrst og fremst vann
hann alltaf fyrir leikhúsið, gaf
sig allan í það.
Ég man vel eftir okkar fyrstu
orðaskiptum. Ég átti að leika
í leikriti undir stjórn Indriða
og kom á æfingu. Indriði horfði
lengi á mig en svo sagði hann:
„Hvað er þetta? Þú ert bara
alls ekki _ rómantiskur, dreng-
ur“. — „Ég hef nú aldrei vit-
að, að rómantík væri eitthvað
sem menn bera i vösun-
um“, sagði ég. Þá horfði
Indriði upp í loftið: þagði lengi
vel og hnyklaði brýrnar. Svo
sagði hann: „Sko helvítis strák-
inn. Líklega er hann bara „tal-
ent“.
Af Indriða lærði ég að hugsa
um leikhús sem þrotlausa
vinnu og geti ég nú skilið
persónur á pappír, er það hon-
um að þakka. — Indriði hafði
þetta allt í sér. Hann var stór-
kostlegur leikhúímaður".
Þar með féll tjaldið milli
okkar Benedikts þann daginn.
„Nú hef ég góðan tíma til að
tala við þig,“ sagði Benedikt,
þegar ég kom tveimur dögum
síðar. „Heilar tíu mínútur“.
— Hvenær vaknaði áhugi
þinn á leikhúsinu?
— Drottinn minn dýri! Hef-
urðu verið að voma hérna með
þessa spurningu á takteinin-
um? En bíddu við! sú saga er
svo sem fullt eins prenthæf og
hver önnur. Við skulum bara
láta hana flakka með, ef þú
vilt.
— Já, Það vil ég.
„Gott“ — Og Benedikt setur
sig í sögumannsstellingar.
— Þetta byrjaði allt í mennta
skóla. Minn vinur og bekkjar-
bróðir Matthías Á. Mathiesen
va rþá strax orðinn kappsfull-
ur náungi og beit það í sig að
verða formaður leiknefndar.
Til að svo gæti orðið varð
Matthías að bera fram lista
en lengi vel fékk hann ekki
nógu marga með sér. í örvænt-
ingu sinni kom hann til min og
bað mig að fara með sér fram.
Að athuguðu máli var svo
stungið upp á mér sem gjald-
kera og við Matthías vorum
báðir kosnir eins og hetjur. —
Þetta var upphafið að ófyrir-
sjáanlegum endi og nú er ég
hér og Matthías kominn á þing.
— Hvað 'hefur þú svo leik-
stýrt mörgum leikritum?
— Mörgum? Það segir enga
sögu, heldur hitt, hvernig mér
hefur tekizt að leikstýra þeim.
— Sumir gefa út bækur með
tómum leirburði og einni perlu
— og það er perlan sem lifir.
Ég á ekkert perluband ennþá.
— Þú varst að segja mér
sögu áðan. Viltu ekki halda
áfram með hana?
— Sögu? Já. Um Matthías
og mig! Nú, jæja. Eftir þetta
var ég eins og grár köttur í
öllu, sem hét leikur. Þetta gekk
svo langt, að ég var farinn að
hugsa um að gefa stúdentshúf-
una upp á bátinn en sem betur
fer varð ekkert úr því.
En svo hart var það, að enn
í dag fæ ég stundum þá martröð
að ég sé að ganga upp til stúd
entsprófs á nýjan leik!
„Ég er cfalaust lítill lífsbar-
áttumaður“.
Skyndiiega heyrum við köll,
sem færast stöðugt nær: „Bene-
dikt*. „Benedikt“. „Hvar í
helvítinu er hann Benedikt?"
Innan lítillar stundar höfðu
þeir fundið Benedikt.
Hef ég nokkurn tímann minnzt
á, hve mjög Benedikt talar með
höndunum? Sumar setningar
hans enda í mjúkum hand-
sveiflum og þá verð ég að smíða
botninn í þær á prent. Öðru
vísi getur það ekki verið, því
svona talar Benedikt og mér er
sagt, að aðrir listamenn geri
þaðlíka.
„Ég er eflaust lítill lífsbar-
áttumaður“, segir Benedikt, þeg
ar ég hitti hann fjórða sinni“.
Ég elska fólk og vil fremur
vinna fyrir það en gull. Fólk-
ið er það, sem skiptir máli. Allt
fólk! Stundum geng ég hér út
á Arnarhól á góðviðrisdögum
og gef mig á tal við rónana,
sem þar halda sig. Þeir eru
fólk og hafa sína lífsspeki.
En nú ætla ég að tala um
leikhús! Ef þú vilt fá mína lífs-
speki þá spurðu mig um leik-
hús“.
— Ég spyr þig um leikhús.
— Leikhús — það er lífið!
Við erum alltaf í eilífum gangi,
því lífið heldur stöðugt áfram.
Þess vegna verður stöðug bylt-
ing að eiga sér stað: bylting,
sem á að byggjast á kröfum
okkar um nýtt og betra líf —
nýrra og betra leikhús.
Það er allt í lagi að baka
köku eftir köku í sama form-
inu en við megum ekki festast
í neinu formi. Fyrir alla muni
— hreyfum okkur!
í okkar leikhús þarf bylt-
„Fyrri alla muni — hreyfum
okkur“.
ingu. En ég vil að hún komi
innan frá: úr leikhúsinu sjálfu
— Ég er á móti því að drepa
hálfa þjóð til að bylting telj-
ist vel heppnuð.
—í leikhúsinu vinn ég fyrir
þá, sem vinna með mér. Þess
vegna tekst mér því betur upp,
þeim mun betra fólki, sem ég
vinn með. Við kveikjum hvert
í öðru. Úr því verður það bál,
sem þið sjáið loga á leiksvið-
inu hverju sinni. Það á aldrei
að gefa skipun — hlutirnir
eiga að magnast á yfirnáttúru-
legan hátt fyrir tilstuðlan sam-
vinnunnar.
— En ef ekki næst samkomu
lag?
— Stundum sárnar mér við
sjálfan mig. Það er þegar leik-
ararnir koma með önnur við-
brögð en ég býst við og vil fá.
— Hvað gerirðu þá?
— Ég er sár. Stundum verð
ég reiður og geng burtu, því
innst inni veit ég, að þetta fólk
er svo miklu betur gefið en ég.
Og það hryggir mig að geta
ekki fallizt í einu og öllu á
þeirra leikvit.
— Hvert er þitt takmark í
lífinu, Benedikt?
— Ég lifi til að gera mitt
bezta svo synir mínir þurfi
ekki að skammast sín fyrir mig,
þegar þeirra líf tekur við af
mínu.
Það var hvasst, þegar ég
gekk yfir Arnarhól af fundi
Benedikts. Þar uppgötvaði ég
skyndilega, að hann hafði ver-
ið hvass alla dagana. — Ég
hafði bara ekki tekið eftir því
fyrr.
„Sko. helvítis skrákinn. Lík
Iega er hann bara „talent“ “.
12 LESBÓK MORGUNBLAÐSINS
9. marz 1068