Lesbók Morgunblaðsins - 20.04.1969, Síða 15

maðurinn, sem tilkynnt hafði
um vélina og loks ég og fé-
lagi minn. En þegar við vorum
í þann veginn að leggja úr
höfn kom annar sjómaður þjót-
andi til að segja okkur, að
hann hefði séð kafbát koma
upp um það bil þrjár mílur úti
fyrir landi. Við báðum hann
teikna það, sem hann hafði séð
á sígarettupakka, og það líkt-
ist kafbáti með sjónpípu og
öllu tilheyrandi.
Þegar við fengum þessar
fréttir varð að almennu sam-
komulagi að bezta hemaðará-
ætlunin væri sú að draga sig í
hlé á hótelið og fá sér bað og
gott að borða, vegna þess að
engir brezkir kafbátar voru
þarna á ferð og hefði sjómað-
urinn séð kafbát, hefði það
verið þýzkur kafbátur.
En af einhverjum ástæðum
neitaði foringinn. Hann sagði,
að yrðu ibúarnir hér um slóð-
ir óttaslegnir við fregnina og
við hefðumst ekki að, mundi
traust manna á Bretum bíða
mikinn hnekk, þar sem fslend-
íngum hefði alltaf verið sagt,
að við væmm hér til að verja
þá. Og væri þetta þýzkur kaf-
bátur, hvað væri því þá til fyrir
stöðu, að hann hæfi skothrið á
þorpið?
Ég veit ekki hvers vegna
Brown hafði ekki samband við
aðalstöðvarnar, en ákvað þess
í stað, að við skyldum leita
kafbátsins eins og ráðgert var.
En um borð fórum við á nýjan
leik og sjómaðurinn, sem hafði
séð „kafbátinn“ bættist í hóp-
inn.
Þetta var stillt kvöld og.sól-
in enn á lofti. Við plægðum
sjóinn norður í einn og hálf-
an tíma og stýrðum þá stefnu,
sem sjómaðurinn gaf upp. Við
rannsökuðum hvert tangur og
tetur, sem flaut. Brown starði
sífellt í sjónaukann og nú var
byrjað að rökkva. Loks ákvað
hann að við hefðum gert
skyldu okkar og við snerum
aftur til Raufarhafnar. Ég er
ekki frá því, að við höfum
snert heimskautsbauginn og ég
var aðeins í herbúningi mínum,
frakkalaus eins og asni.
Þegar við komum til baka fór
Brown upp á hótelið og þar
var okkur boðið til veizlu af
strandverðinum brezka og ég
úðaði í mig nokkrum soðnum
síldum, sem ég hafði gripið upp
úr tunnu á bryggjunni.
Við heimkomuna, fáum dög-
um seinna, kom í ljós að sagan
um kafbátslert okkar með fjóra
riffla og eitt heimilisapótek
hafði borizt á undan okkur, og
aumingja Brown liðsforingi
var lengi vel eftir þetta kall-
aður Brown aðmíráll.
Ég á margar endurminningar
um fsiand frá þessum löngu
liðnu árum.
Ég sé sízt eftir því að hafa
farið þangað og gjarnan vildi
ég að dvölin hefði orðið lengri.
HAFSTEINN
Framih. af bls. 6
Hann var í skósíðri svartri
kápu og annarri hvítri utanyf-
ir, en fallegust fannst mér
rauða sláin með stóra, gyllita
krossinum á bakinu. Hvað átti
þetta að þýða? Af hverju var
hajnn svona klæddur? „Aðal-
björg hlýtur að vita þetta“,
hugsaði ég. „Ég skal spyrja
hana í kvöld. Ég má ekki tala
við hana núna“. Hún hélt á
bók, reri fram í gráðið og söng
með fólkinu. En hvað var hér
að gerast? Af hverju komu
hvít þokuský um alla kirkj-
una? Af hverju sá ég andlit í
þokunni? Hvaða maður stóð hjá
stóra manninum. Hann var í
hvítum klæðum, og nú gekk
hann fram í kirkjuna til fólks-
ins. Ég gat ekki skilið þetta, —
og þó! Ég fann ósjálfrátt að
fólkið var að tilbiðja einhvern,
lofa einhvern, þakka eitthvað.
Var stóri maðurinn tengiliður
milli þess sem var verið að til-
biðja og okkar? Var hann of-
ar henni Aðalbjörgu mér og öll
um öðrum?
Ég vissi ekki hvað var tími.
Hann rann saman við líðandi
stund hvarf eins og annað án
þess að láta til sin heyra. En
skyndilega kváðu við þrjú
þung og hljómmikil högg frá
turninum. Allir stóðu upp og
gengu út. Messan var búin.
Ég geri mér ekki grein fyr-
ir því nú, í hverskonar ástandi
ég var, þegar ég kom út úr
kirkjunni. Veðrið var eins fag-
urt og bezt getur verið á há-
sumardegi. Fólkið dreifði
sér um staðinn í smáhópum, hef
ir trúlega talað um daginn og
veginn og sagt hvert öðru frétt
ir eins og gerist og gengur.
Aðalbjörg hafði mig með sér,
og þegar við komum út gekk
hún norður fyrir kirkjuvegg-
inn, fram með honum og að
upphlöðnu leiði, sem þar var.
Hún settist á eitt hornið á leið
inu og strauk hendinni hlýlega
yfir grænan grassvörðinn.
Augu hennar urðu mild, hlý og
fjarræn. Það var eins og stað-
ur og stund hyrf i og . hún vissi
ekki af mér eða neinum öðrum í
nálægð sinni. Þannig leið nokk
ur stund. Síðan benti hún mér
að setjast hjá sér á leiðið og
sagði eins og við sjálfa sig:
„Já, já! Ég kem nú bráðum
hingað líka.“ Augu hennar
döggvuðust og hún strauk sér
um vangann með þreytulegri,
vinnulúinni hendi, sem þó var
alltaf svo hlý. Síðan lítur hún
upp eins og hún sé að leita að
einhverju, stendur upp og ger-
ir krossmark yfir leiðið, tekur
í hönd mína og gengur hægt út
í norðurhorn garðsins. Þar
stóð kona við moldarhrúgu.
Hún var með klút fyrir aug-
unum og titraði af ndðurbæld-
um gráti. Þegar hún varð okk-
ar vör, sneri hún sér skyndi-
lega við, eins og hún vildi ekki
l'áta okkur sjá hve illa henni
leið. Aðalbjörg gekk til henn-
ar, tók þegjandi í hönd hennar,
þær settust á næsta leiði og
sátu þar góða stund. Engin orð
fóru á milli þeirra, en hér var
sem þögnin talaði. Það hrutu
tár af augum kontunnar niður í
moldina. Aðalbjörg strauk
henni um vangann, talaði til
hennar huggunarorðum og seg
ir svo: „Þú misstir mikið þegar
'þú misstir manninn þinn en það
er ekki verst að horfa á eftir sín
um inn fyrir tja'ldið sem skil-
ur heimana. Vi’ð hugsum of
sjaldan um það.“ Þær töluðu
saman góða stund, kvöddust síð
an og gengu hvor sína leið. Við
gengum þarna um staðinn dá-
litla stund. Aðalbjörg þurfti að
minnast við svo marga. Síðan
hé'ldum við í áttina heim að Há-
túni. Hún var víst að tala við
mig á leiðinni, en hugur minn
var allur í uppnámi vegna þessa
viðburðaríka dags, og mér varð
aftur og aftur hugsað til at-
hafnarinnar, sem ég var nýbú-
inn að vera þátttakandi í. Hafði
þetta einhverja þýðingu? Var
eitthvað þarna á bak við, sem
hafði gildi fyrir fólkið, se_m
varðaði líf þess og störf? Ég
vissi það ekki og skildi það
ekki haldur. En mér finnst að
það hlyti að vera. Hún Aðal-
björg hefði ekki farið þangað
með mig, barnið, ef svo væri
ekki. Og allt hitt fólkið! Þetta
hlaut að vera mjög merkilegt
og þýðingarmikið.
—
ERLENDAR
BÆKUR
V_______________________/
Der Club. Roman. Henry Jaeg-
er. Droemer Zurich 1969.
Jaeger fæddist í Frankfurt am
Main 1927. Hann hefur sett sam-
an fjórar skáldsögur og smásögu-
safn. Ein bóka hans hefur verið
kvikmynduð og nú býr hann í As-
cona, þar sem þessi saga gæti
gerzt. Höfundur segir sjálfur að
sagan fjalli um fólk, sem leiti sér
tilgangs í lífi sínu, en að það
bindi sig þeirri skoðun að tilgang-
ur sé sama og hamingja. Það er
á flótta í leit að hamingju. Klúbb-
urinn er ramminn sem persónurn-
ar lifa í og þar eru trúarbrögðin
sex og tilgangurinn að byggja
paradís. John Edwards er aðal-
persónan, enskur leikritahöfundur,
sem verður skyndilega frægur og
lendir í klúbbnum, fyrst í stað
sem áhorfandi en svo verður
hann einn leikendanna. Leikend-
urnir eru yfirleitt frægir listamenn
eða rithöfundar, sem eru á flótta
undan tilgangsleysi eigin lifs.
Höfundur áttar sig mjög vel á því
hvað vekur forvitni og hvernig
umhverfið þurfi að vera til þess
að fara vel á kvikmyndatjaldi eða
sjónvarpsskermi. Höfundur skrifar
auk þess lipurlega og sagan er
spennandi og honum tekst að
metta suma kaflana tragíkómik.
Sumir gagntýnendur telja þennan
höfund með merkari yngri, þýzk-
um höfundum.
The Island Race. Winston S.
Churchill. Corgi Books 1968.
Bók þessi var gefin út á sinum
tíma í tilefni af ntræðisafmæli
Churchills. Þetta er samantekt úr
bókum hans um sögu engilsax-
neskra þjóða. Cassel gaf ritið út,
mjög vandað að prentun, pappír
og myndum. Corgi-útgáfan hefur
tekizt vel, þótt pappír sé ekki
eins vandaður og í frumútgáf-
unni, en myndprentunin hefur
tekizt ágætlega og prentun text-
ans er ágæt. Þetta er mun ódýr-
ari útgáfa en hinar fyrri, enda
óbundin.
Population and Society in IMor-
way 1735—1865. Michael Drake.
Cambridge University Press 1969.
Þetta er rannsókn á breyting-
um á íbúafjölda í Noregi á 18. og
fram á síðari hluta 19. aldar. Höf-
undurinn hefur safnað saman
miklu magni heimilda og unnið úr
því á þann hátt að sýna áhrif
efnahagsins á giftingar og fæð-
ingar auk þess sem hann tekur
tillit til venju og hátternis sam-
félagsins. Lengi vel hefur því
verið haldið fram að fyrir iðnbylt-
ingu hafi fæðingar- og dánar-
prósentan í Evrópu verið mjög
há, en samkvæmt könnun höf-
undar virðist fólk í Noregi hafa
tekið fullt tillit til efnahagsins á
hverjum tíma í sambandi við gift-
ingar og mannfjölgun og líkindi
benda til að svo hafi verið víðar.
Af þessu má álykta að hófleg og
ákveðin fjölgun á tímabilinu fyrir
iðnbyltinguna hafi átt sinn þátt í
betri lífskjörum þá, en það hefur
lengi tíðkazt, að þakka það stór-
aukinni framleiðslu á iðnbyltingar-
tímunum. Höfundur valdi Noreg
vegna þess, að til er töluvert
magn prentaðra heimilda um fólks
fjölda fyrir iðnbyltingu og iðn-
væðing Noregs hefst ekki fyrr en
á síðari hluta 19. aldar. Önnur
ástæðan er mikið magn óprent-
aðra heimilda, sem höf. hefur haft
aðgang að og þriðja, verk Eilerts
Sundts, sem höfundur telur braut-
ryðjanda í rannsóknum sem þess-
um. Þessi ítarlega rannsókn gefur
tilefní til að minnast þeirra á-
gætu heimilda, sem hérlendis
liggja, bæði prentaðar og óprent-
aðar, og lítt hefur verið sinnt til
þessa. Fyrsta allsherjarmanntalið í
Evrópu fór fram hér á landi 1703
og það og yngri heimildir um
mannfjölda og giftingar og fæð-
íngar eru hráefni sem bíða úr-
vinnslu. Heimildir DTakes eru
birtar í siðari hluta ritsins í töfl-
um. Nú á dögum eru mörg lönd
heims á því stigi sem Noregur
var fyrir iðnbyltingu og slík rann-
sókn sem þessi hefur mikla þýð-
ingu fyrir einmitt þau.
Life in Russia under Catherine
the Great. Miriam Kochan. B. T.
Batsford 1969.
„European Life Series" er bóka-
flokkur Batsford-útgáfunnar, sem
Petea Quennell hefur umsjón
með. Rússland var Evrópuríki að-
eins að nafni til á 18. öld. Pétur
mikli hafði reynt að skola Asíu-
svipinn af Rússum, en það var
fjarri að það hefði tekizt. Þær
andstæður, sem mótuðust við
aðgerðir Péturs mikla, skerptust
í stjórnartíð Katrínar. Hér er birt
ágæt lýsing á lifnaðarháttum
hinna ýmsu stétta í Rússlandi og
fylgja mjög góðar og skemmti-
legar myndir.
Die Strudlhofstiege. Roman. I—
II. Hemito von Doderer. Deutsche
Taschenbuch Verlag 1969.
Doderer varð þekktur með
skáldsögu sinni „Ein Mord den
Jener Begeht". sem kom út í
fyrstu 1938. Doderer fæddist í
Vníarborg 1896. Hann lifði tvo
heima, austurriska keisaradæm-
ið, fyrri heímsstyrjöldina og það,
sem á eftir kom. Hann tók þátt
í fyrri styrjöldinni og var stríðs-
fangi Rússa. Kom aftur heim til
Vínar 1920 og tók þá að stunda
sagnfræði. Þessi ár urðu honum
efniviður til verka sinna. Merkasta
rit hans er „Die Damonen", sem
kom út í fyrstu 1956. Þessi bók,
sem hér um ræðir kom út áður
og er nokkurs konar inngangur
að „Die Damonen". Sagan gerist
í Vinarborg og aðalpersónan er
Melzer, heldur heimskur hermað-
ur, venjulegur api, klaufskur og
feiminn, en hann breytist og
þroskast með árunum og kemst
út úr því búri, sem uppeldi, and-
rúmsloft og þójðfélagsvenjur hafa
þrýst honum inn í. Auk þessa
hermanns, koma við sögu fjöldi
karla og kvenna af ýmsum stétt-
um á árunum fyrir og eftir fyrri
heimsstyrjöld. Höfundur dregur
upp skíra mynd af miðevrópsku
þjóðfélagi þessara ára, og hann
magnar andrúmsloftið kvíða og
ótta við þau öfl, sem leystu
þetta þjóðfélag upp síðar.
Ten of the Best. Selected
Short Stories. Edited, with an
introduction, by John Welcome.
Faber and Faber 1969.
John Welcome hefur valið efni
i nokkrar „Best. . . bækur, þar
á meðal beztu leynilögreglusögur
o. fl. o. fl. Sumir segja, að strang-
asta bókmenntaformið sé smá-
sagon og það sé ekki á færi nema
snjöllustu höfunda, að skrifa góð-
ar smásögur. 1 þessari bók eru
sögur eftir Maugham, Kipling,
Mason, Bierce, Damon Runyon
o. fl. og eru hver annarri betri.
The Other Victorians. A Study
of Sexuality and Pornography in
Mid-Nineteen-Century England.
Steven Marcus. Gorgi Books
1969.
Athuganir á þeim þáttum
Viktóriutímabilsins, sem aldrei
mátti tala um, er efni og inntak
þessa rits. Höfundur fjallar um
nokkur rit, þar sem þessi efni eru
rædd af hreinskílni og hispurs-
leysi. Þau verk sem höfundur
vinnur bók sína úr eru einkum
„My Secret Life", rit sett saman
af manni nokkrum um kynreynslu
sína og margskonar athuganir
varðandi samfélagið á þessu tíma-
bili. Höfundur ræðir einnig blóm-
lega útgáfustarfsemi kynlífsrita og
rita um afbrigðilegt kynlíf, rit
þessi voru vitaskuld prentuð og
dreift á laun, sem sum þeirra náðu
gífurlegri útbreiðslu. Bókfræði
klámrita þessa tímabils er eftir
Henry Spencer Ashbee, auk þess
sem hann hefur safnað i rit sitt
ritum þessarar tegundar frá upp-
hafi á enskri tungu. I rit hans
sækir höfundur þessa rits mikinn
fróðleik Marcus er vel ritfær og
lýsir upp falda heima fyrri aldar.
Kathie Mulholland. Catherine
Cookson Gorgi Books 1969.
Sagan er um tvær fjölskyldur,
fjóra ættliði og konu, sem þjóð-
sögur mynduðust um að henni
lifandi. Sagan er skrifuð í þægi-
legum gamaldags frásagnarstíl,
um ástir og hatur, morð og of-
beldi, fjölskyluerjur og sterkan
persónuleika, sem mótaði um-
hverfi sitt og skóp mönnum örlög.
Sagan gerist á síðastliðinni öld og
höfundi tekst að skapa heim, sem
ber ýmis ei.nkenni, sem nútíma-
menn telja að hafi einkennt tíma-
bilið.
The Night is a Time for Listen-
ing. Elliot West. Gorgi Books
1968.
Ágætur reyfari, minnir ofurlitið
á Carré. Njósnir og persónulegar
ástæður til starfans. Rússar fá
Darsoss til liðs við sig með þvi
að lofa honum að hitta mann, sem
hann hefði viljað gefa allt sitt til
þess að hitta og drepa. Sagan er
vel skrifuð og harðsoðin.
Geschichte der Wettliteratur
I—II. Erwin Laaths. Droemer
Knaur. Munchen 1969.
Höfundurinn tók að stunda bók
menntasöqu nokkru eftir fyrri
heimsstyriöld, síðan stundaði
hann blaðamennsku um hríð og
setti síðan saman þessa bók-
menntasöqu. sem varð skjótt
mjöq vinsæl. Rit þetta hefur verið
prentað í um hundrað búsund ein-
tökum. Höfundur segir að bók sín
sé fvrst on fremst ætluð til lestr-
ar, hó má vitanleoa nota hana
sem iinnsiáttarrit. Hún er liour-
lena skrifuð. Þetta er ódýr en tak-
mörkuð bókmenntasaga.
20. apríl 1969
LESBÓK MORGUNBLAÐSINS 15