Lesbók Morgunblaðsins - 24.08.1969, Síða 1

32. t.hl. 24. ásrúst 1969, 45. árg.
Ágrip ai sögu Grœnlands
EFTIR JÓN B. BJÖRNSSON
Jón B. Björnsson hlant Grænlandsstyrk íslenzku ríkisstjórnarinnar árið 1968
og dvaldist þá á Grænlandi á þriðja mánuð í því skyni að kynna sér græn-
lenzka tnngu og menningu, svo sem fovsendur styrkveitingarinnar mæla
fyrir um. f ferðarollu sinni, sem hefst hcr, segir hann sögu Grænlands fram
á okkar daga. Þar rekur hann m. a. sögu eldri kynstofna, sem lilutu sömu
örlög og norræni kynstofninn, að hverfa sporlaust úr sögunni. í öðrum þætti
ferðarollunnar fjallar hann um menningu Grænlendinga og staðhætti lands-
ins. í lokin segir Jón sína eigin ferðasögu og greinir þar frá kynnum sínum
af hinum innfæddu, en .Tón dvaldist um tíma á hinni afskekktu eyju Qörnoq,
og deildi kjörum með íbúum hennar. Um Grænlendinga segir greinarhöf-
unður í iokin, að þeir hafi getað kennt sér meir en hann entist til að nema.
„Þeir eru ennþá börn í þessum fullorðna heimi“.
U m þær miundir, sem drottinn alls-
Iherjar var að grýta þá vondu borg
Sódórruu með brenmsteini suður í lönd-
uim, er álitið að eitt’hvert slangur af
fólki hafi verið á ferli norður á yzta
Ihjara heiims. Það er hvohki vitað með
neinnd visisu, hvaðan það kom, né held-
ur hverrar ættar það var, en fornleifa-
fræðíngar hafa fyrir satt, að leið þess
hafi legið, uim þessar mundir, austur eft
ir kanadísku eyjunum, yfir EUesmere-
eyju og á ís yfir Smith-sund og þar
mieð iinin í Norð'vesrbujr-Græinil'amd í niámd
við Thule. Þetta er talið hafa gerzt fyrir
u.þ.b. 4000 árum, þó vitaskuld verði að
taka þeirri dagsetningu með stórri var-
kárni. Fólk þetta, sem nefnt er Sara-
þjóðin er álitið hafa stigið allra fyrst
fæti á GmænOlainid oig átit þeir bófl. í fimmt-
áin aldir. Jarðfræiðirainmsóikinir bemda
til þess, -að á tímum þessum hafi lofts-
lag verið allmikiu hlýrra en nú á niorð-
urhveli jarðar, og Grænlanid naun
byggilegra en síðar hefur orðið, enda
hefur búsfaðia Sarqaq-þjóðarinnar orðið
vart með fiestuan ströndum Grænlands.
Þjóð þessi hefur fært sér í nyt flest
gæði landsins, veitt rílkulega af villi-
hreiinum, seluim og fiski, hún hefur haft
hundinn að 'húsdýri og gert sér áhöld
og vopn úr steini. Hún bjó í stórurn
kofum af torfi og húðum, með hlóðum á
miðju gólfi, lýstum tálgusteinskoium.
Vitneskja okkiar um þetta fólk er
næsta takmörkuð, engar skráðar heim-
ildir eru til um það, utan þær sem
þolinmóðir rnenn lesa úr sverðinum, þar
sem kofar þess stóðu fyrrum. En þeir
menn eru til, og eru auk heldur stöðugt
að verki, sem hafa neniningu til að rýna
í jörðin.a, þar siem það eitt sinn gekk og
átti sitt heima, og vafalauist mu.niu þeir,
er tímar líða, auka brotum við þekk-
ingu okkar á þessuim elztu fyrirrenn-
urum fólksins á Grænlandi.
Við vitum þó, að um 500 f. Kr. verða
breytingar á loftsiagi Græniands til
hins verra. Þeirra gætti eininig suður
um Evrópu, og þar höfðu þær veigia-
miklar breytingar í för með sér á lífs-
* 5
Íflllll

Aðalgatan í Julianeháb
háttum manna, en í Grænlaindi voru
lífsski'lyrðin viðkvæmiari og við týnum
slóðuim Sarqaq-þjóðarinnar í buldiunum,
sem breytingunni fyigdu. Hún er þar
með úr sögunni, án þess við vitum uipp-
haf iheinnar né endi.
En jafnvel áður en S‘arq.aq-þ>j óðin
verður undir í baráttunini við óblítt veð-
ur komia nýir og harðgerri gestir til
Græniands, sama veg. Þeir hafia verið
nefndir Dorset-þjóðin. Um kristsburð
hafa þe.ir nutmið iandið og víða byggt
sér ból á rústum húsa Sarqaq-þjóðar-
innar. Vitneákja okkar uim Dorset-fólk-
ið er drjúgum meiri en um -Sarqaq-
fólkið. Sagnir hafa varðveitzt una það
meðal þeirrar þjóðar, sem nú byggir
Grænland, og þar við bætist sú vitn-
eskja, sem fornleifiafræðin lætur okkuir
í té.
Á grænisnzku nefnist þjóð þessi
Tunit. Tunit var afar hávaxið fólk, seg-
ir s-agan, og dugmikið. Það 'hélt ekki
hunda og fói bötaum sínium alla flutn-
inga. Vedðiátoap stundaði það drjúgan
og veidd-i hrein, s-el og rostung. Sam-
kvæimt þjóðsögunni fór selveiðin þanin-
ig fram, að karlmenn stóðu úti á ísnum
við vakir, reiðuibúnir m-eð Skutulinn. Af
því biðin gat orðið löng og taalsöm áttu
þeir kápur, seim náðu allt niður á ís-
inn og svo víðar, að þeir létu loga lítinn
lampa inni í kápuinni sér til hlýinda. En,
ein.s og oft vill verða meðal ákafra veiðli
m.anina, varð æsingiurimn þeigiair seiluir
bærði á sér í vökinni allri varúð yfir-
ster'kari, og þess vegna, segja formar
Eskimóiasagnir; „höfðu Tunit gjarnan
brunasár á kviðnum". Þeir voru eintaar
elsikir að konium sínum og börmuim, og
roguðu þeir, þreyttir, heim -stórum rost-
uinig, koimiu komuinnaii- últ á hiað, og við
þá sýn óx iþeiim máttviainia afl af
hlöktaun til kveinma siininia.
Á öldinni 4—500 e.Kr. færist enn á
ný kuldastaeið yfir norðurhluta heims.
Kuldaskeið þetta er m.a. talið ein höf-
uðoirsöik 'þjó.ðifiuitniiinigiaininia miklu í Evr-
ópu. En Græinillamid ar svo brjúft lamd
að jafnvel hin,ar minnstu sveiflur veðr-
áttunnar geta gert byggð ból ólifvæn-
leg með öllu. Hreinninin sem erfitt á
uppdráttar í röku loftslagi hrekst siuð-
ur á bóginin eða fellur, og eftir stend-
ur fólkið og sér björgina hverfa. Eimn-
ig það verður að flytja — eöa falla.
Við vitum ekki hver urðu örlög Tun.it.
Tunit er ein þe'SS'ara þjóða, seim týndist
í Grænlandi, hvarf sporlaust, og eftir
stendur aðeims eyða, sem við reynum að
fylla mieð getum. Verið getiur að hún
hafi horfið til baka sömu leið og hún
ko-m, eða orðið uindir í baráttu við nýja
innflytjendur, Thule-þjóðina, elztu áa
Grænlendimga í dag. Sumir segja, og
þar á rneðal ævafornar Eskimóasagnir,
þó hafa leynzt í eyðifjörðum Austur-
Grænlands, eða jafnvel uppi á jöklin-
um, lemgi fr-am eftir öldum. Það er ekki
vitað og vísasit verðux þessi spurning
ein þeirra spurninga, seim aldrei verða
leystar, í græmlemzlkri sögu. En þegax
norrænir menn námu Grænland
skömmu fyrir árið 1000 fundu þeix enga
byggð, aðeins rústir.
Upphaf norræns landnáim'S á Græn-
landi er ísliendingum nákomið og vel
þekkt. Ofstopamaðurinn Eiríkux
(fæddur Norðmaður) hlýddi á sagnir
þær, sem gengu manna á milli á íslandi
um óbyggt land í norðvestri, og þegar
hann að lokum flæmdist firá íslandi fyr-
ir vígaferli, sigldi hann til Grænlands
til könnunar og leizt vel á landkosti.
Jarðþyrstir bændur, sem enn báru út-
þrána í blóðinu, urðu ólmir við fregn-
ina af förum hans og sumarið 985 sigldu
héðan 25 skip til Grænlands, flytjandi
fólk og búfénað. En álarnir milli ís-
lands og Grænlands hafa löngum
reyinzit veirðir vanhuiga oig aðeims fjórt-
áin máð'U iandiniu fyrixhieiMmia.. Sum rak
aftiuir, >ein suim týhidiust segiir Ari firóðd.
Eiríkur sat á höfuðbólinu Brattahlíð í
miðri Eystribyggð, en hún náði yfir
frjóisöimiuisitiu hériuíð Gr'æinllainidis, suðux-
hluta vesturstrandarinnar. Þar eru
langir firðir og skjólsælir og heiða-
lönd, og bændur áttu þar margra kosta
völ um aðdrætti. Vestribyggð var norð-
ar, þar sem nú heitir Godthábfjörður.
Hún lá ámóta langt í norðri eins og ís-
land þó talsverður munur væri vissu-
lega á bæði loftslagi og gróðurfari.
Grænland byggðist fljótt. Flestir
landnámsmanna komu frá íslandi en
allmargir frá Noregi og dæmi eru um
að Suðureyingar hafi setzt þar að. All-
harðvítugur ágreiningur er um það milli
fræðimanna, hversu margir norrænir
menn hafi tekið þátt í landnáminu.
Fininiuir Jómisisoti áteiit að íbúair nýlemd-
unnar hafi verið allt að níu þúsundum,
en flestir hallast nú að lægri tölu
4—6000. Fundin hafa verið merki 278
bæja, þar af voru 207 í Eystribyggð
(Að svokallaðri Miðbyggð meðtalinni)
ein 71 í Veisitiriibyg'gð. Fjóirtám kirikju-
rúsitir haifia fiumidizt í Eysitiriibyggið og tvö
klaustur en þrjár kirkjur í Vestiribyggð,
og vitað er til þess að sú fjórða var
þar, þó hún sé enn ófundin.
Ariið 1000 fluitti Leifiuir hiimn heppmi
með sér noklcra klerka til Grænlands,
í þieirrii fiör, eir h.ainin fyriir diuttiuiniga
örlaganna, rakst á Ameríku. Kristni tók
eftir það ört að festa rætur meðal land-
námsmannanna, þó eigin biskup hlyti
Grænland ekki fyrr en árið 1124. Sat
sá að Görðum í Eystribyggð og lét
reisa þar dómkirkju veglega, helgaða
heiliöigiuim Nitaulési, og sjást rúsltir þeiss
húss enn þann dag í dag. Hvað ferðir
landnemanna til Vínlands snertir, eru
þær kunnari en frá þurfi að greina. Á
hinn bóginn létu þeir ekki þar við sitja,
heldur má telja víst að þeir hafi siglt