Lesbók Morgunblaðsins - 25.01.1970, Blaðsíða 6

Grettlshellir á Kiii. Séð austur af Kjalhrauni til Hofsjökuls.
g hafði satt að segja ekki
gert ráð fyrir því, að þurfa að
standa í blaðaskrifum og deil-
um út af grein minni hér í Les-
bókinni í vetur, um afdrif
Reynistaðarmanna á Kjalvegi
1780. Gtreinina skrifaði ég vita-
skuld ekki af því, að hér væri
um neitt „stórmál“ að ræða,
sízt á nútíma vísu, heldur ein-
ungis sem lesefni í sunnudags-
blað, og fyrir það fólk einkum,
sem ánægju hefir og áhuga á
gömlum sögulegum fróðleik, en
mál þetta er um mairga hluti sér
stætt og forvitnilegt, sem kunn-
ugt er, og hefir gjarnan „leitað
á hugi kynslóðanna", lífs og lið
inna, allt fram á þennan dag.
Ég hafði heldur ekki hugsað
mér að svara háttvirtu skáldi
og rithöfundi Hannesi Péturs-
syni út af andmælagnein hans
hér í blaðinu fyrir skömmu. Var
það hvorttveggja, að „tónn“
greinarinnar var svo illskeytt-
ur og ógeðfellduir á alla lund,
að ég vildi helzt ekki þurfa að
standa í erjum af slíku tagi, og
á hinn bóginn raunverulega
mjög fátt, sem efnislega gaf til-
efni til andsvara, þar sem höf-
undur kom ekki fram með neitt
nýtt, engar nýjar athugasemdir
eða skýringar um málið sjálft,
en lét í þess stað nægja, að
jiapia á gömlum héraðsrógi
(um „iíkrán“ o. þviil.), án þess
að tegigjia rueitt nýtt eða miark-
veirt til mála. Nú 'hietfiir hinisiviegar
skipast svo — m.a. að nýgefnu
tilefni úr annanri átt, — að ég
þykist geta látið skrif þessi með
öllu um kyrrt liggja, og vil því
biðja Lesbókina fyrir nokkrar
athugasemdir.
að er vitaskuld, að slysa-
fararsaga Reynistaðarmanna á
Kili er allflókið mál og marg-
brotið, enda þótt flestir muni
að vísu þekkja það í aðaldrátt-
um. Það verður því varla ætl-
ast til þess, að hinum almenna
lesanda þyki ómaksins vert, að
fylgjast með eða setja sig inn í
flókin vafa- eða deiluatriði máls
ins, nema þeir, sem um málið
skirifa, gæti þess að tengja þau
nægilega inn í samhengi sögunn
ar. Bn hér varð háttvirtum giriein
arhöf., Hannesi Péturssyni, mjög
á í messunni í sinni löngu Le_s-
bókargrein á dögunum. Ég
hafði þó í minni upphaflegu
gnein reynt að gefa heildaryfir
lit um málið, og leitast við að
rekja atburðamás og samhengi
sögunnar, eftir tiltækum heim-
ildum og sannsýnilegum líkum.
Háttv. greinarhöf. lætur slíkt
lönd og leið, hann hangir í smá
atriðum, slítuir úr samhengi þar
sem honum hentar og rangfær-
ir annað í grein minni, og verð-
ur úr þessu mestmegnis sparða-
tiningur og þras, án nokkurra
glöggra tengsla við höfuðdrætti
sögunnar sjálfrar. Þessvegna
yrði það tafsamt verk, og í raun
inini ógeirningur, að elta ólar við
hvert einstakt atriði í gnein H.
P. Mun ég því taka þann kost-
inn, að víkja aðallega að því,
sem mestu máli skiptir, þ.e.
sanngildi líkaránsákærunnar og
sekt eða sýknu þeirra, sem þar
komu við sögur, en þetta var
einmitt þungamiðjan í minni
upphaflegu grein. í leiðinni mun
ég þá jafnframt víkja að nokkr
um smæinri atriðum, einkum í þá
veru, að bera af mér sakir, og
gefa um leið nokkurt sýnishorn
af sérstæðum málflutninigi háttv.
greinarhöfundar, Hannesar Pét-
urssonar.
að fór ekki fram hjá nein
um, sem las umrædda grein H.
P. hversu „tónn“ hennar var
allur ónotalegur, það var hálf-
gerður skætingur í annarri
hvorri línu, og auðsætt að höf-
undur var bæði gramur og reið
ur, og það töluvert. Ef til vill
er skýrimgin sú, að fyrir nokkr
um árum orkti skáldið kvæði,
þar sem vikið er að manni þeim,
„er suður á fjöllum rændi menn
í tjaldi og alla dauða“, Iþalð sér
hann spássérandi með „sjóðinn
rænda fast við belti.“ Og svo
framvegis. Hér er skáldið, sem
sjá má, búið að yrkja sig fast
á þá skoðun, að líkaránin hafi
átt sér stað, og vill nú ekki frá
því hvika. Það vill ekki láta þá
„missa glæpinn", forfeður sína
og sýslunga. Og hann viirðist
beinlínis taka því illa að ég eða
nokkuir annar skuli gerast til
þess að hirieyfa við þessu máli,
og vanti nú einhvern, sem
„kveði niður „selshaus" líka-
mállsiinis eiitt skipti fyrir öll“ edinis
og hann kemst að orði. Mkma
má nú ekki gagn gera. — Ef til
vill er skýringin sú, sem „með-
verkandi“ orsök að gremju
grieinarhöf., að mér láðist í griein
minni að geta hans við hlið
hinna stárskáldanna, Stephans
G. og Einars Benediktssonar, og
Sigurðar Nordal, er ég taldi
upp nokkra afkomendur þess
fólks, sem áttist við í líkráns-
málunum frægu. Þetta var auð-
vitað yfirsjón, em þó var mér
nokkur vorkunn, þar sem
„kirkjubækur þar um þegja“,
að greinarhöf. rekji ættir sínar
þangað. En fyrst hann nú læt-
ur liggja að því, að hann eigi
ttieima í þessum virðulega hópi,
sem afkomandi Jóns gamla á
Reykjum, þá sé fjanri mér að
hafa þann heiður af honum,
enda hvorugum þeinra van-
sæmd að írændseminni. Hitt
mætti þá frekar þykja skjóta
skökku við nokkuð svo, að hann
skuli nú endilega vilja bendla
þennam forföður sinn við
óþokkaverknað, og taki illa upp
er ég hefi verið að reyna að
sýkna hanm í gröfinni. Og und-
airleg „ættrækni", ef svo skyldi
nú vena, að ágæta skáldagáfu
gneinairlhöf. væri einmitt þangað
að rekja.
Loks má það vel vera, að
gremja háttv. greinarhöf. sé með
fram af „fræðimannlegri" rót.
Enda hneykslast hann ákaflega
á skrifum mínum, og þeim mun
meir á „skýringum" þeim sem ég
setti fnam, kallar þser „óra og
hégiljur“, hugarsmíðar", „örg-
ustu fúaspítur", o.s.frv., og sak
ar mig um „snarvitlausa" og
„vítaverða" meðferð heimilda,
og loks „lítils virta heilbrigða
skynsemi“, svo nokkur dæmi séu
nefnd úr orðaforða höfundar.
Mér er það ljóst, að þessi
háttvirti höfundur mun telja
sig mega og geta tekið allmik-
ið upp í sig. Útskrifaður í ís-
lenzkum fræðum frá Háskólan
um, mikilsvirt skáld og rithöf-
undur, með fjölda verðlauna
og styrkja, nú síðast af „pen-
ingum Guðrúnar frá Lundi“
sem svo hafa verið kallaðir.
Og m.a.s. nú á aðfangadag
annað höfuðinúmer Jólahátíðar-
innar í útvarpinu, („Hannes
Pétursson og jólin“, fínt skal
það vera), enda komst biskup-
inn ekki að með Krist fyrr en
um miðnætti, þegar velflestir
hlusteinda voru til náða gengn-
ir! — En þrátt fyrir allt þetta
er hitt meir en vafasamt, hvort
hát)tv. ihöifluindiuir eyikuir beitnOlíini-
is hróður sinn sem „fræði-
manns" með rithætti af því
tagi, sem að ofan er til vitnað.
Slíkiir menn eiga einmitt að
forðast allt, sem ber keim af
yfirlæti og fræðimennsku-
hrioka, eða gæti skilist þannig.
Fyrir Hannes Pétursson á
þetta að vera tiltölulega
auðvelt, því ég efast um, að
honum sé slíkt í rauninni eig-
inlegt, þótt eitthvað virðist
hafa staðið illa í bólið hjáhon-
um þessa stundina. Hinu er
ekkert við að segja, þótt hann
vilji ekki fallast á mínax
„skýringair" á málinu, og telji
þær „ófræðimannslegar“ eins
og hainin lætur víða liggja
að. En þar til er því að svara,
að eg hefi aldrei gefið mig út
fyirir „fræðimann“, aldeilis
ekki. Og gnein mína um Reyni-
staðarmál skrifaði eg heldur
ekki sem „fræðilegt“ innlegg,
helduir sem einskonar tóm-
stundalestur, líkt og sagt var
hér að framan. En þrátt fyrir
þaið glátu og getia aths. miínair
og skýringar í gneininni vel
verið réttar, hvort sem eg telst
hafa farið eftir einhverjum
„fræðilegum" forskriftum, eða
ekki. Háttv. greinarhöfundur
getur ekki afgreitt þær með
því einu, að þær séu ekki nógu
„fræðimannlegair“, það eru eng
in rök. Á sama hátt er það al-
ger óþairfi og smekkleysa, þeg-
ar höf. þykist þess umkominn,
að vera með útúrsnúning (um
„þorskmið Sunnlendinga”, á
víst að vera fyndni) og ótukt-
annart í gairð hinnar öldnu
kempu og fræðaþular, Bene-
dikts frá Hofteigi, (sem hann
nefnir þó ekki berum orðum),
enda geri eg ráð fyrir, að
Benedikt sé fullfær að senda
það skeyti til baka, og vel það,
ef honum þykir þá taka þvL
0 LESBÓK MORGUNBLAÐSINS
25. jianúiar 11970