Lesbók Morgunblaðsins - 15.03.1970, Blaðsíða 3

BÖKMENNTIR
OG LISTIR
Hvað er skáldgáfa?
Nokkrir frægir rithöfundar
svara þessari spurningu
FEABL S. BTJCK
Ég kann ekki að skýra þau
öfl, sem eru að verki, þegar
skapandi rithöfundur fer að
festa á blað hluti, sem hann
hafði ekki sjálfur gert sér
grein fyrir, að hann vissi. En
mér virðist þarna vera öfl að
verki, sem opna flóðgáttir innra
með honum, sem honum sjálfum
var alls ókunnugt um.
Ég fyllist auðmýkt frammi
fyrir gáfu, sem er okkur sjálf-
um alls ekki sjálfráð. Okkur
hefur verið gefin sú gáfa að
ausa af þessum brunni, og raun
ar án þess að við vitum sjálf,
hvernig við förum að því.
Allir mikilsháttar rithöfund
ar hafa fundið til ábyrgðar
gagnvart meðbræðrum sínum.
Victor Hugo var útlægur gerr
úr sínu eigin landi vegna hug-
sjóna sinna. Zola mátti þola
þungar þjáningar fyrir hug-
sjónir sínar. Dickens höfðar til
okkar enn í dag, í miklu rík-
ari mæli en skáldbróðir hans,
Thackeray. Þjáningar annarra
voru Dickens hvatning til
skáldskapar; öll mestu verk
hans eru borin uppi af ást á
meðbræðrum hans og vandlæt-
ingu á kjörum þeirra.
Sem rithöfundum ber okkur
skylda til að leggja rækt við
okkar betri mann, og leyfa hon
um að stýra pennanum, og við
eigum að beita hugmyndaaugði
okkar og skilningi, til hins ýtr-
asta. Ef lífið umhverfis okkur
er spillt, ömurlegt og ógnþrung
ið, komumst við ekki hjá að
lýsa því þannig.
TRUMAN CAPOTE
Ég hef aldrei skilið, hvað átt
er við með „skapandi einstakl-
ingur“. Allir eru gæddir sköp-
unargáfu. En flestir eru, því
miður, óvitandi um sköpunar-
gáfu sína. Forlögin haga því
svo, að hún liggur oftast í lág-
inni, nema einhver afdrifarik
tilviljun komi til. Ég þekkti t.d.
fiskimann, þegar ég var barn,
sem varð að hætta á sjó og
dveljast það sem eftir var æv-
innar í myrkvuðu herbergi sak
ir sjúkdóms. Hann lærði að
sauma og brátt komu frá hans
hendi teppi með undurfögrum
munstrum. Með þessum frum-
stæðu teppum skapaði hann sér
nýjan og bjartan heim.
Neistinn er í okkur öllum,
Margur afgreiðslumaður í skó-
búðinni eða strætisvagnabil-
stjóri býr yfir hæfileikum til að
ná hátindi listsköpunar eða
kafa í dýpstu leyndardóma
reiknilistar, enda þótt gáfa
þeirra kunni vissulega að vera
orðin bæði afskræmd og rýr.
En meðvitaður listamaður skap
ar listaverk sín ekki af slysni,
og í því liggur mismunurinn.
Flestir listamenn gera sér grein
fyrir köllun sinni, og eru reiðu
búnir að hlýða því kalli, löngu
áður en t.d. væntanlegur lög-
fræðingur gerir sér grein fyrir,
hvað hann ætlar að verða. Og
flestir listamenn, sérstaklega
þeir, sem bráðþroska eru, hafa
átt erfiða og einangraða
bernsku — ef til vill einmitt
vegna þeirrar sköpunargáfu,
sem skildi þá frá öðrum.
Það sem gerist hjá hinum til
vonandi listamanni, er eitthvað
svipað og gerist hjá ostrunni,
sem ber í sér perluna. Sand-
korn þrengir sér inn í skelina,
og með návist sinni angrar hún
ostruna þangað til hún þolir
ekki lengur við. Af þjáningum
einum saman neyðist ostran til
að framleiða perlu. Sköpunar-
gáfa og snilligáfa eru eins og
perlusandur í huga skálds: dýr
mætur kvalari.
NOEL COWARD
Hreinskilni hefur verið minn
mesti styrkur. Hreinskilni gagn
vart sjálfum mér. Kannski þyk
ir sumum ég tala af yfirlæti, en
þessi hreinskilni er nokkurs
konar innri vörður, sem talar
með áminnandi röddu: Noel,
taktu ráðleggingar þessa gagn-
rýnandabjána ekki alvarlega,
þegar hann segir þér að hætta
að skrifa. Og láttu ekki telja
þig á að gera þetta eða gera
hitt, ef það stríðir gegn sann-
fseringu þinni.“
Drottinn minn! Þessar innri
raddir! Ég heyri í þeim núna:
Nú er Noel gamli alveg búinn
að tapa sér. ímyndar sér að
hann sé einhver Jóhanna af
Örk. Og það á gamalsaldri.
Þetta er of fáránlegt."
En í alvöru talað, — þessar
innri raddir veita styrk.
'ERNEST HEMINGWAY
Það má líkja skapandi rit-
höfundi við brunn. Það eru til
margs konar brunnar alveg eins
og það eru til margs konar rit-
höfundar. Það er allt undir því
komið, að vatnið í brunninum
sé gott og það er betra að taka
úr honum reglulega en tæma
hann og þurfa að bíða eftir því
að hann fyllist á ný.
ALDOUS HUXL'EY
Góður rithöfundur skrifar
milli lína.
SOMERSET MAUGHAM
Enginn er fær um að segja
allan sannleik um sjálfan sig.
Aðeins eitt get ég sagt með
vissu: það er mjög lítið sem við
vitum með vissu.
Ég hef aldrei getað umborið
þá höfunda, sem ætlast til þess
að lesandinn leggi á sig mikið
erfiði til þess að skilja hvað
þeir eru að fara. Maður þarf
ekki annað en lesa rit hinna
mestu heimspekinga, til þess að
sjá, að það er hægt að setja
flóknustu hugmyndir fram á
ljósan hátt.
Að mínu viti sprettur snilli-
gáfa fram, þegar sköpunarhæfi
leiki sameinast þeim hæfileika
að geta séð umheiminn á pers-
16. marz 1970
ónulegan og einstæðan hátt, en
þó í svo algildu samhengi, að
snillingurinn getur skírskotað
til allra manna, og ekki bara
til viss hóps af fólki.
Það gegnir furðu, hvað lífið
getur verið fjölbreytilegt, enda
þótt maður geri ekki annað all-
an daginn en liggja í rúminu.
Og furðulegt hvað margt mað-
ur getur fundið sér til að gera.
Það er stórkostlegt að fá hug
myndir, en þær eru því aðeins
öruggar, að maður fái svo marg
ar, að maður geti vinzað úr og
dæmt rétt notagildi þeirra og
mikilvægi.
List hlýtur að kenna mönn-
um auðmýkt, umburðarlyndi,
vizku og göfuglyndi, eigi hún
að teljast til stærstu verðmæta
í mannlífinu. Gildi listar ligg-
ur ekki í fegurð hennar, held-
ur réttmæti verknaðarins.
JAMES MICHENER
Ég er furðufugl í heimi rit-
listarinnar, því að ég byrjaði
ekki að skrifa fyrr en um fert-
ugt. Það virðist vera landlæg-
ur hugsunarháttur meðal rit-
höfunda, að sá sem hefur ekki
skrifað fyrstu bók sina áður en
hann hefur náð 35 ára aldri,
muni aldrei skrifa neitt. Ég
býst við, að það sé eitthvað til
í þessari kenningu, og hún gild
ir jafnvel um mig, á vissan hátt,
því að sem háskólakennari skrif
aði ég ritgerðir og bjó útgáfur
til prentunar, og hafði þannig
hlotið undirbúning fyrir þessa
iðju mína, enda þótt ég skrif-
aði ekkert fyrir almennan
markað fyrr en um fertugsald-
ur. í samvinnu við ritstjóra
hafði ég hlotið talsverða þjálf-
Loftur Guðmundsson
LJÓÐ
okkar megin við gjána miklu
frá Kennedyhöfða til Baikonu,
stíga vofugráar verur á sjónvarpsskyggni
annarlegan dans
við málmgrindarfætur mánaferjunnar
og gráhærður maður rís úr sæti sínu
lítur um öxl yfir að bænum
hinum megin
þar sem amhoðin sofa á vallgrónum þekjum
og lítill drengur starir af lilaðvarpanum
á silfurskjöld tunglsins
yfir fjallsbrúninni
og gráhærði maðurinn hrópar
yfir gjána
hvað voru það nú aftur margar
hrífuskaftslengdir
LESBÓK MORGUNBLAÐSINS 3