Lesbók Morgunblaðsins - 15.03.1970, Blaðsíða 8

Um hérlendar og erlendar tilraunir manna á
fyrri tímum til aö líkja eftir svifi fugla
um loftin blá
F yrirsögn þessarar grein-
ar hljómar álíka trúlega og
„fuglinn flaug fjaðralaus”, en
þó munu fleiri menn hafa flog-
ið með fjöðrum en fuglar án
þeirra.
Þegar menn virtu fyrir sér
flug fuglanna, sem virtist svo
auðvelt og þokkafullt, fóru
þeir að leiða hugann að því,
hvort þeir sjálfir gætu ekki
flogið á sama hátt. Því miður
gerðu hinir verðandi flug-
menn fyrri alda sér ekki grein
fyrir því, að flugvöðvar fugl-
anna eru miklu sterkari í hlut-
falli við stærð þeirra held-
ur en handleggsvöðvar manns-
ins. Þeir héldu einnig, að fugl-
arnir flygju með því að slá
vængjunum aftur um leið og
þeir slógu þeim niður, en það
gera fuglarnir ekki. Flestir
fuglar hafa sérstakar fjaðrir,
flugfjaðrir, á vængoddunum,
og þegar þeir slá vængjunum
niður, verka þessar fjaðrir líkt
og lítil skrúfublöð og toga
vængoddana og fuglinn um leið
áfram. Með fullkomnum mynda
vélum hefur raunar verið sýnt,
að fuglsvængurinn sveigist
fram í niðurslaginu.
Allt þetta vissu „fuglmenn-
irnir” ekki. Þeir öfunduðu
fuglana af frjálsræði þeirra
upp í ioftinu, en að reyna að
líkja eftir fuglunum er næst-
um því hið sama og að fremja
sjálfsmorð. Með fjöðrum, viði
eða dúk vörpuðu þessir menn
sér út í opinn dauðann; útbún-
aðurinn var þannig, að undan-
tekning var, ef vel tókst til.
Ein elzta sögnin um flug
manna er af kínverska keisar-
anum Shun, sem var uppi
2258—2208 f.Kr. Hann er sagð-
ur hafa komizt undan úr haldi
búinn „vinnufötum af fugli”.
Önnur saga segir, að Shun
hafi svifið ofan úr háum turni
með því að halda sér í tvo
stóra stráhatta, sem þá hafa
verkað líkt og f allhlíf.
Á Vesturlöndum er einna
elzt sagan af flugi Bladuds
Bretakonungs, sem dó 852 f.
Kr. En flug Bladuds, og
reyndar austurlenzkar flugsög-
ur líka, er tengt göldrum, svo
að lítið er á sannindagildi
sagnanna af flugferðum þeirra
að byggja.
Frægust allra sagna um flug
„manna” í fjaðraham er vafa-
laust sögnin um hinn mikla völ-
und Dedalos og son hans
Ikaros. Dedalos var eins kon-
ar grískur Leonardo da Vinei,
snillingur og þúsund þjala
smiður og sannkallaður völ-
undur, enda reisti hann hið
fræga Völundarhús á Krít.
Völundarhús þetta gerði
Dedalos fyrir Mínos konung,
en í húsinu átti að geyma
mannætuna Mínotáros, sem var
í mannsmynd en með nauts-
haus. Ófreskju þessa hafði
drottning Mínosar, Pasifae,
getið við nauti einu, sem sjáv-
arguðinn Poseidon hafi sent
Mínosi að gjöf. Mínos tímdi
ekki að fórna nautinu sjávar-
guðnum, og var girnd Pasifae
til nautsins hefnd Poseidons.
Synir Mínosar voru myrtir
við eina af hinum attisku
íþróttaleikum, og eftir það urðu
Aþeningar að senda á hverju
ári sjö unga menn og sjö ung-
ar konur til Krítar, þar sem
þau voru lokuð inni í völund-
arhúsinu. Þar urðu þau fyrr
eða síðar á vegi Mínotárosar,
sem át þau. Mínos hafði þó lof-
að að leysa Aþeninga undan
þessari kvöð, ef einhverjum
þeirra tækist að drepa ófreskj-
una. Svo bar það til ár eitt, að
Þesevs, sonur Egevs konungs í
Aþenu, bað föður sinn að lofa
sér að fara með hópi ungmenn-
anna frá Aþenu. Vildi hann
freista þess að fá bundinn endi
á þessar grimmilegu mannfórn-
ir. Hann fór, og Ariadne, kon-
ungsdóttir á Krít, felldi ástar-
hug til hans. Gaf hún honum
vopn og leiðarvísi um völund-
arhúsið. Þesevs drap ófreskj-
una, yfirgaf kóngsdótturina og
sneri heim.
Mínos konungur vissi, að hér
hlaut Ðedalos að hafa komið
við sögu. Til þess að refsa
Dedalosi lokaði Mínos hann og
son hans, íkaros, inni í völund-
arhúsinu. En Dedalos þekkti
hvern krók og kima í völund-
arhúsi sínu og fann í því leyni-
legt herbergi, sem hann hafði
látið gera þar, og var það eins
konar verkstæði. Þar ákvað
hann að gera sér og syni sín-
um vængi, til þess að þeir
gætu sloppið úr prísundinni.
Þeir feðgarnir söfnuðu fjöðr-
um, og þær gátu þeir límt sam-
an með býflugnavaxi. Þannig
gerði Dedalos fjóra vængi.
„Völundarhúsið er lokað,“
sagði hann við íkaros, „en
himinninn stendur okkur op-
inn. Við munum fljúga eins og
fuglarnir. Vertu ekki hrædd-
ur, fylgdu mér og fljúgðu eins
og ég, mitt á milli hafs og him-
ins. Gættu þín fyrir sólinni, ef
þú kemur of nærri, brenna
vængir þínir.”
En íkaros var ungur og djarf-
ur. Hann flaug ýmist niður að
haffleti eða órahátt í loft upp
og þá gerðist það skelfijega,
sem Dedalos hafði óttazt. íkar-
os kom of nærri hjóli sólarguðs
ins, vaxið í vængjunum bráðn-
aði, og hann steyptist í hafið,
sem síðan er við hann kennt.
Dedalos gat ekki hjálpað íkar-
osi og flaug áfram til Sikileyj-
ar. Verður hér ekki meira sagt
frá Dedalosi.
Sagan af Dedalosi, sem tókst
að fljúga, hefur ef til vill orð-
ið til þess, að menn íóru að
fleygja sér fram af klettum,
ofan úr turnum kastala og
kirkjuturnum. Þeir reiknuðu
ekki með óförum íkarosar, og
maður verður að viðurkenna,
að þetta voru hugrakkir menn
Menn fóru snemma að hugsa
sér vængjuð dýr. Eitt frægasta
þeirra er fákurinn Pegasus.
Teikningin er af grískum vasa
frá 4. öld f. Kr. og sýnir hetj-
una Bellerófon á Pegasusi. Fyr-
ir ne'ðan er óvætturinn Kimera.
á sínum tíma. Nú væru þeir
sagðir fífldjarfir, vægt orðað.
Um þessa fullhuga eru til ó-
tal sögur. Einn var til dæmis
John Damian, sem sagðist geta
flogið til Frakklands frá kast-
ala einum í Skotlandi. Þetta var
árið 1507. Nokkrum andartök-
um eftir að hann sleppti kastala
turninum lá hann á jörðinni.
Hann var þó svo heppinn að
halda lífi, og hann afsakaði sig
með þvl, að hann hefði gert
vængi sína úr hænsnafjöðrum í
stað þess að nota arnarfjaðrir.
Sumir þessara „flygla“ fyrri
tíma notuðust við útspenntar
skikkjur og þess háttar, en ekki
verður séð að flugið hafi tekizt.
Miklar líkur benda til þess, að
ítalanum Danti hafi tekizt að
fljúga yfir Trasimene-vatn um
árið 1490. Hann mun hafa not-
azt við einhvers konar málm-
grind, sem klæði var strengt á.
Að öðru leyti eru þessar flug-
tilraunir skrá yfir slysfarir.
Hér er ekki rúm til að rekja
sögu fornra flugtilrauna, en
mér þykir hæfa að minnast á
hinn fræga, ítalska lista- og vís
indamann Leonardo da Vinci
(1452—1519). Meginframlag
hans til þróunar flugsins er að
finna í riti hans „Sul volo degli
Uccelli“ eða „Um flug fugla“,
sem hann skrifaði í Florens
1505. Hann hafði lengi virt fyr-
ir sér flug fuglanna, og hann
taldi, að maðurinn gæti flogið
með útbúnaði, sem væri eftirlík
ing af beinagrind, vöðvum og
vængjum fuglanna. Leonardo
da Vinici er talinn hafa fyrstur
manna glímt við flugið á vís-
indalegum grundvelli. Um leið
og hann rannsakaði flug fugl-
anna, reyndi hann að gera sér
grein fyrir eðli loftstrauma, og
hann gerði margar tilraunir og
útreikninga þar að lútandi.
Hann gerði einnig, svo sem
vænta mátti, ýmsar teikningar
af flugtækjum, en ekki er vitað
til, að flug hafi tekizt í þeim.
Annars manns vil ég einnig
geta. Það er Englendingurinn
John Wilkins (1614—1672), en
hann var biskup í Chester.
Hann fetaði í fótspor Leonardo
da Vincis og lítur flugið aug-
um vísindamannsins. Hann rit-
aði um flugið 1640 og síðar nán
ar í riti, sem kom út 1648. Nefnd
ist það „Mathematicall Magick“
eða „Tölvíslegir töfrar". Wilk-
ins skrifar mjög skynsamlega
um flugið, eða hugsanlegt flug
öllu heldur, og þótt nafnið á
riti hans beri svip þeirrar trú-
ar, að flug gæti ekki tekizt
Arngrímur Sigurðsson:
Maðurinn
flaug
fjaðraður
Cft XXXHX
Jfa. íiaviÁiJLt-£ttc
Wii&o jjj* C»r £oc* L

tf&uu'íykMÍ
f*4
' * -"/*>■ '..<A... *íí
crM.
dJÍlt &rftt tc+***ýf
tí■ ffiOAVti Strtu-s t**M vCuítaí
<ÍVvLtt4. * '
■aáfL-i-
IVKW ■
ittUMcr

Þetta er síða úr liandriti Gísla biskups Oddssonar, har sem hann
segir frá flugi manns í fuglsham yfir Hvítá í Borgarfirffi.
8 LESBÓK MORGUNBLAÐSINS
15. marz 1970