Lesbók Morgunblaðsins - 15.03.1970, Blaðsíða 11

Ógnvekjandi staðreyndir:
Um sex þúsund
ALKOHOLISTAR
taldir vera á Islandi
Eftir Hauk Jónsson
rír þættir í sameiningu
valda því, að erfitt er að ná
tökum á alkoholisma sem efni
til rannsóknar. í fyrsta lagi
vitum við, að skringilegt at-
ferli drukkins fólks vekur oft
kátínu — „maður hlær að alko-
holistanum“. Því, sem í raun-
veruleikanum er alvarlegt
læknisfræðilegt og þjóðfélags-
legt vandamál, er á þann hátt
ýtt til hliðar með brosi. í öðru
lagi brenglast álit okkar auð-
veldlega af siðfræðikenningum,
sem gera það erfitt fyrir að
afla réttra upplýsinga og meta
þær umbúðalaust. Þess vegna
er það ekki auðvelt að dæma
alkoholistann á raunhæfan hátt.
Ung stúlka, sem verður drukk-
in í veizlu, maður sem er tek-
inn fyrir ölvun við akstur, fyr
irvinna sem notar svo mikið fé
til áfengiskaupa, að ekki verð-
ur nægjanlegt eftir fyrir dag-
legum nauðþurftum fjölskyld-
unnar — með hvaða orðum
leggjum við mat á þau? Með
gagnrýni, fordómum eða við-
bjóði — lítilsvirðum við þau og
lokum þau úti? Það er að
minnsta kosti mjög ótrúlegt, að
við höfum samúð með þeim, finn
um til ábyrgðar eða reynum að
skilja. Ætli maður að rannsaka
vandamál alkoholismans vís-
indalega, er það algjörlega nauð
synlegt, að maður sleppi öllum
fordómum. Þannig afstaða er
þar að auki nauðsynleg til þess
að sá einstaklingur — læknir
eða vinur — verði viðurkennd
ur af alkoholistanum sem mað-
ur, fær um að skilja og hjálpa
honum.
Það þriðja, sem gerir erfitt að
fá yfirsýn yfir vandamál alko
holismans og alkoholistans, er,
að okkur skortir fræðileg orð,
sem hafa samhljóða merkingu
fyrir almenning.
Hvað er alkoholisti? Svo
framarlega, sem hugtakið er
ekki fastmótað nógu vel, verð-
ur það alltof auðveldlega not-
að um alla, sem drekka óeðli-
lega.
En þeir eru ekki allir alko-
holistar.
Þar að auki finnast margar
mismunandi gerðir alkoholista
og mjög mismunandi tegundir
alkoholisma. Nokkrir skilgreina
hugtakið alkoholisti út frá sjón
arhorni fórnardýrsins.
Alkoholisti segja þeir, að sé
einstaklingur, sem er það ljóst,
að hann verður að hætta að
drekka, en er ekki fær um það
hjálparlaust.
Aðrir bæta við skilgreining-
una þeim augljósu afleiðingum,
sem stjórnlaus drykkja skapar
einstaklingnum. Hann hefur
vegna drykkju sinnar valdið
sér heilbrigðislegum, heimilis-
legum, þjóðfélagslegum og ýms
um öðrum vandamálum.
Enn aðrir leggja áherzlu á
magn þess alkohols, sem neytt
er, og einnig drykkjuvenjurn-
ar. Samkvæmt skilningi þeirra
er sá einstaklingur, sem jafn-
aðarlega drekkur frá sér ráð
og rænu, alkoholisti.
Til þess að geta rætt efnið og
haft af umræðunum eitthvért
gagn þurfum við að gera okk-
ur ljós viss grundvallarhugtök.
Þótt félagslegar hliðar alko-
holismans séu mjög mikilsverð-
ar, kjósa læknar að líta á alko-
holismann sem læknisfræðilegt
vandamál og nota eftirfarandi
skilgreiningu:
Nokkrir einstaklingar eru al-
gjörir bindindismenn. Flestir
einstaklingar drekka í hófi.
Þeir drekka sig einstöku sinn-
um í vímu. Þeir eru nefndir
áfengisneytendur, (hófdrykkju
menn).
Nokkrir einstaklingar
drekka of mikið, jafnvel þótt
þeim finnist það ekki sjálfum.
Ofneyzlan kemur í ljós, ann-
að hvort þannig, að þeir verða
drukknir mjög oft, eða hún
kemur fram í félagslegum, efna
hagslegum eða heilsufarslegum
afleiðingum stöðugrar alkohol-
neyzlu.
Þetta er alkoholofneytandinn.
Það væri skynsamlegast fyrir
þá ofneytendur, sem komast í
mikla persónulega og félagslega
erfiðleika, að gera sér grein
fyrir því, að það er alkoholið,
sem liggur til grundvallar
vandamálum þeirra, í stað þess
að reyna að snúa sig út úr
þeim. Margir ofneytendur, sem
eiga við erfiðleika að etja
vegna ofneyzlu alkohols, geta
haft mikla þörf fyrir læknis-
meðferð, og möguleikarnir á góð
um árangri eru fyrir hendi.
Það er áríðandi að gera sér
ljóst, að ekki allir ofneytendur
alkohols eru alkoholistar, þótt
meirihlutinn af þeim haldi senni
lega áfram niður á þetta neðsta
stig.
Alkoholisti er einstaklingur
með sjúkdóm, sem hægt er að
skilgreina með læknisfræðileg-
um hugtökum, og sem krefst
réttrar læknisfræðilegrar með-
ferðar.
Alkoholisti er háður alkoholi.
Einstaklingar, sem eru háðir
alkoholi, eru ófærir um að
hætta skyndilega að drekka,
(nema þá á sjúkrahúsi undir
eftirliti læknis). Þeir hljóta allt
af að byrja að drekka aftur,
jafnvel þótt þeir geti komizt
af án alkohols í nokkra daga,
eða jafnvel um ennþá lengri
tímabil.
Þeim mun meiri, sem þörfin
er að hætta að drekka, þeim
mun erfiðara reynist það.
Alkoholistinn hefur, auk þess
einkennis, að hann getur ekki
komizt lengi af án alkohols, til
hneigingu til þess að þjást af
andlegum og líkamlegum van-
líðunarköstum, þ.e.a.s. skamm-
vinnum (en oft mjög alvarleg-
um) líkamlegum eða andlegum
einkennum, sem koma fram þeg-
ar alkoholneyzlunni er hætt
tímabundið í nokkra daga, jafn
vel nokkrar klukkustundir.
Flestir alkoholistar komast á
það stig, að heilinn eða líkam-
inn hafa beðið tjón af alkohol-
inu, svo að afleiðingarnar hald-
ast, jafnvel eftir að drykkjunni
er hætt.
Þetta stig komast sumir of-
neytendur á, sem ekki eru raun
verulega háðir alkoholi, (eru
ekki alkoholistar).
Þetta stig nefnist „króniskur
alkoholismi“ (langvarandi
áfengissýki eða ólæknandi
drykkjusýki).
Þetta nafn ætti aðeins að
nota, þegar líkaminn hefur beð
ið tjón vegna alkoholsins.
Að draga sjúkling í ákveð-
inn dilk, getur verið erfitt, en
nauðsynlegt, ef mögulegt á að
vera að hjálpa honum. Við ná-
um ekki árangri fyrr en við
vitum, hvort hann er alkohol-
neytandi, alkoholofneytandi,
alkoholofneytandi með vanda-
mál alkoholista, eða hvort hann
hefur náð stigi hins ólæknandi
alkoholista.
Að vera háður alkoholi er
frábrugðið því að vera háður
flestum hættulegum deyfilyfj-
um, s.s. ópíum, heróíni og coca-
ini.
f fyrsta lagi samþykkir
þjóðfélagið í miklu stærri stíl
að menn neyti alkohols, því það
telst til samkvæmissiða að hafa
það um hönd.
f öðru lagi neytir deyfilyfja-
neytandinn, sökum ávana,
skammta, sem myndu vara ban
vænir fyrir venjulegan mann.
Alkoholistinn, aftur á móti,
þarf ekki að auka neyzluna
á sama hátt, þrátt fyrir
það, að reyndur alkoholisti
virðist ekki verða fyrir eins
miklum áhrifum af alkoholi, eins
og sá, sem nýbyrjaður er að
drekka. Hann þarf ekki nauð-
synlega að drekka vaxandi
magn til að ná þeim áhrifum,
sem eftir er sótzt.
Þegar deyfilyfjaneytandinn
hættir að nota deyfilyf, finnur
hann til sterkrar löngunar í
meira.
Lífeðlisfræðilegar breytingar
á líkamanum valda vaxandi
þörf fyrir áframhaldandi vímu
og meiri lyf.
Hann fær einnig andleg og
líkamleg vanlíðunarköst, sem
hverfa strax og hann tekur
nýjan skammt af lyfinu.
Alkoholistinn getur verið án
alkohols um lengri tímabil, án
þess að finna til löngunar, sér-
staklega ef hann er á sjúkra-
húsi, eða annarri slíkri stofn-
un eins og vistheimili.
Fái hann andleg og líkamleg
vanlíðunarköst, hverfa þau
venjulega ekki, þótt hann fái
einn einstakan smáskammt af
alkoholi.
Það er samt sem áður mikils-
vert sameiginlegt einkenni hjá
alkoholistum og deyfilyfjaneyt-
endum, að þeir eru allir háðir
þeim vímugjöfum, sem þeir nota.
f nokkrum tilfellum, þegar vímu
gjafinn er alkohol, þarfnast
þeir hans alls ekki jafnaðar-
lega, og þörfin er ekki endi-
lega merki um líkamlega þörf
Það getur verið sálræn þörf.
Alkoholistinn notar alltaf
alkohol til þess að losa sig við
óþolandi spennuástand.
Með aðstoð alkoholsins getur
hann lifað með vandamálum sín
um, fjölskyldu sinni og sjálfum
sér. Hann er háður alkoholinu,
til þess að geta starfað sem
samfélagsmeðlimur. Það er kald
hæðni örlaganna, að það, sem
gerir alkoholismann að vanda-
máli, er sama efnið og einstakl-
ingurinn er háður, til þess að
geta starfað, og hefur samt þá
óhjákvæmilegu lífeðlisfræði-
legu verkun að starfshæfnin
minnkar.
Að leysa þetta vandamál, —
að hjálpa alkoholistum til þess
að geta lifað án alkohols — er
það sama sem kallað er með-
ferð.
Á þessum grundvelli er hægt
að skilja skilgreiningu Heil-
brigðismálastofnunar Samein-
uðu þjóðanna á hugtakinu
alkoholisti.
„Alkoholistar eru alkohols-
neytendur, sem í þeim mæli
eru háðir alkoholi, að þeir sýna
greinileg merki andlegra trufl-
ana eða röskun á andlegri og
líkamlegri heilsu sinni, sam-
skiptum sínum við annað fólk,
eðlilegri eða efnahagslegri og
félagslegri starfsemi sinni, eða
sýna byrjunarmerki slíkrar þró
unar. Þeir þarfnast þess vegna
meðferðar.
Orðið „meðferð" er hægt að
skilja þannig, að þar sé um að
ræða eitthvað, sem aðeins lækn
ir geti gefið. En sú hjálp, sem
alkoholisti þarfnast, þarf að ber
ast frá öllum, sem hafa samband
við hann, fjölskyldu, vinum og
vinnuveitanda, en auk þess frá
félagslegum stofnunum og lækn
um.
Alkoholisminn kemur öllum
við, beint eða óbeint.
Hann er stöðugt vaxandi
vandamál. Samkvæmt skýrslum
Heilbrigðismálastofnunar Sam
einuðu þjóðanna voru 350 þús-
und alkoholistar í Stóra-Bret-
landi árið 1951, en af þeim
sýndi fjórði hluti líkamlega og
andlega veiklun. (Tilsvarandi
tala í dag er vafalaust miklu
hærri). Þessi tala gefur vís-
bendingu um, hversu geysilegt
vandamálið er, jafnvel þótt sam
kvæmt okkar skilningi sé ekki
hægt að reikna með að slíkt yf-
irlit sé áreiðanlegt.
Það er erfitt að segja um,
hvernig fá megi nákvæmt yfir
lit yfir sjúkdóminn.
Þar að auki eru margir
alkoholistar, sem aldrei komast
í tengsl við stofnanir, sem
halda skýrslur yfir sjúkdóm-
inn.
Starfandi læknum, til dæmis,
er aðeins kunnugt um u.þ.b. ní
undan hluta af alkoholistunum
meðal fastra sjúklinga sinna.
Á venjulegum sjúkrahúsum
hljóta margir alkoholistar
meðferð vegna líkamlegra sjúk
dóma, án þess að drykkjusýki
þeirra sé greind, eða færð í
sjúkraskrá.
Þegar um er að ræða geð-
sjúkrahús, höfum við upplýs-
ingar um innlagða sjúklinga.
Það er sjálfsagt aðeins lítill
hluti alkoholista, sem nokkru
sinni er lagður inn á geðsjúkra
hús. Flestir þeirra koma þar
aldrei.
Nokkrir af þeim deyja, án
þess að hafa fengið nokkra geð-
læknismeðf erð.
Drykkjusýki (þ.e. alkohol-
ismi) er sjúkdómur, sem er ban
vænn. Lifrarherzli, vannæring,
umferðarslys og sjálfsmorð
krefjast mikilla og stórra fórna.
Það er rétt að taka fram, að
ekki finnast neinar áreiðanleg-
ar tölur yfir dauðsföll, þar sem
ofnotkun alkohols hefur átt
stóran eða lítinn þátt, en sér-
hverjum lækni, sem kemst i
nána snertingu við vandamálið,
er ljóst, að alkoholisti, sem
ekki fær raunhæfa meðferð,
hefur verulega þverrandi mögu
leika á að ná eðlilegum aldri.
Þetta kemur einnig fram í
tölunum um aldurstilaorsakir,
sem skipt er eftir ákveðnum
reglum heilbrigðismálaráðu
neyta í flestum löndum.
Engin þessarra heimilda gef-
ur fullnægjandi svar um hve
margir alkoholistar eru til.
Skýrslur Alþjóða Helbrigðis-
15. marz 1970
LESBÓK MORGUNBLAÐSINS 11