Lesbók Morgunblaðsins - 15.03.1970, Blaðsíða 9

Leonardo da Vinci hefur oft verið nefndur fyrsti
flugvísindamaðurinn, þótt aldrei flygi hann sjálfur
eða nokkur í flugtækjum hans. En með athugunum
sínum á flugi fugla og loftstraumum lagði hann
grundvöllinn að fræðilegri hugsun um flug. Hér er
teikning af einu flugtækja hans knúið handafli.
Talið er, að ítalska stærðfræðingnum Danti liafi tek-
izt að fljúga yfir Transimene-vatn um 1490. Síðar ætl-
aði liann að fljúga yfir borgina Perugia, en slasaðist
við að falla á kirkjuþak.
Einn af frægustu frumherjum fluglistarinnar var Otto
Lilienthal og bróðir hans Gustav. Þeir flugu mörg
merkileg svifflug á árunum 1891—96. Otto lézt 10.'
ágúst 1896 eftir fall úr 15 metra hæð.
nema með göldrum, þá var hann
sjálfur þeirrar skoðunar, að
manninum myndi „með æfingu
og reynslu“ takast að fljúga.
En víkjum nú sögunni hingað
til íslands. Hafði engum íslend
ingi dottið í hug að fljúga?
Hafði engan langað til að vera
eins og fugfinn frjáls og fljúga
um loftin blá? Ég held, að við
verðum að álykta, að svo hafi
verið, þótt heimildir skorti þar
um. En vafalaust hafa íslend-
ingar fyrrum heyrt um alls kon
ar gervi og hami, sem gerðu
mönnum flug mögulegt. Hvað þá
um flugtilraunir hér á landi?
Um þær eru fáar heimildir eða
engar aðrar en nú skal greina.
Árið 1638 samdi Gísli biskup
Oddsson í Skálholti rit, er hann
nefndi „De mirabilibus Island-
iae“ eða „Um furður fslands".
Rit þetta er á latínu, og er frum
rit þess í handritasafni, sem
Finnur Magnússon seldi há-
skólabókasafninu í Oxford
1832. Dr. Jón Þorkelsson þjóð-
skjalavörður skrifaði upp
nokkra kafla úr riti þessu 1890,
og það hefur verið gefið út
prentað, en ég vil hér þakka
þeim Grími Helgasyni cand.
mag. við Handritastofnun ís-
lands og Donald Ingólfssyni
ljósmyndara fyrir að útvega
mér eftirmynd þá, af síðum
handritsins, sem fylgir þessari
grein.
f einum kafla rits Gísla Odds
sonar biskups segir meðal
annars: „Heyrt hefi ég getið
um, að maður einn hafi þreytt
flug með því að safna saman
fuglafiðri og fjöðrum, fór svo í
vængina eins og fat og brá
þeim undir sig, og að hann hafi
viðstöðulaust jafnvel getað flog
ið yfir Hvítá í Borgarfirði; eru
niðjar hans enn á lífi. Það eru
ekki ýkjur og ekki er það með
neinum göldrum gert, að því er
ætla má, heldur aðeins með nátt
úrulegri kunnustu. Svona fim-
ar eru nú gáfur sumra manna
hjá okkur.“
Önnur saga er til, sem svip-
ar mjög til frásagnar Gísla
biskups. Sú saga lifði í munn-
mælum í Biskupstungum.
Brynjólfur Jónsson frá Minna-
Núpi hefur sagt frá því, að
gömul sveitakerling í Biskups-
tungum hafi sagt sér söguna
skömmu eftir 1870, en Brynj-
ólfur heyrði ömmu sína segja
sömu sögu, þegar hann var
barn. Sagan er svona:
Snemma á 18. öld var ungl-
ingsmaður á Iðu í Skálholts-
sókn, sem Hinrik Hinriksson
hét. Hann var frábær að hag-
leik og hugviti. Hann reyndi
að búa sér til flugham, og
voru vængirnir úr fuglavængj-
um. Honum tókst þetta svo vel,
að hann gat hafið sig á loft
í hamnum og flogið spölkorn.
En jafnvæginu átti hann örð-
ugast með að halda. Höfuðið
vildi niður, en fæturnir upp.
Samt áræddi hann að fljúga
yfir Hvítá á Skálholtshamri,
— þar er áin örmjó — og
tókst honum það. Nú fundu
menn sér skylt að stemma stigu
fyrir ofdirfsku hans, og var
hamurinn tekinn af honum og
eyðilagður, en honum harð-
bannað að búa til annan. Enda
dó hann litlu síðar.“
Sumir hafa talið, að hér væri
um að ræða sömu söguna. Um
það er erfitt að fullyrða, en
ekki er óeðlilegt að ætla, að
fólk í Biskupstungum hafi
ímyndað sér, að flugmaðurinn
hafi farið yfir Hvíbá þar, en
Gísli biskup ritar greinilega
„Hvítá í Borgarfirði” og nefn-
ir engin mannanöfn. Tæplega
er ástæða til að efast um sann-
leiksgildi sögunnar hjá
biskupi, og er því fluglistin
komin til ára sinna hér á landi.
Ekki er mér kunnugt um
fleiri hlughami gerða á ís-
landi, en ég veit um einn mann,
Halldór Magnússon prentara,
sem að gamni sínu gerði sér
væng til að fljúga með vestur
á ísafirði kringum 1933. Væng-
ur þessi var eins og nýtízku
þotuvængur og hafið tæpir
þrír metrar. Halldór og félagi
hans Sigurður Baldvinsson
reyndu þennan væng með því
að stökkva á skíðum fram af
hengju, en ekki mun svifið
hafa verið langt. Vængurinn
var frekar þungur og ætlunin
reyndar ekki að fara hátt upp
í loftið, enda enginn útbúnað-
ur til að stjórna sér með.
Því má bæta hér við, að í
riti Gísla biskups Oddssonar,
sem fjallar um smíðar, hag-
leilc og fimi íslendinga á 17.
öld, stendur einnig þetta:
„Það er líka uppi nú þann
dag í dag maður einn hér á
landi, sem með eigin höndum
hefir kveikt saman dúfu, sem
getur flogið og spýr einnig
eldi; er það hugvitsamlega og
snillilega gert.“
Ekki er ástæða til að rengja
þetta, því að svona gripir hafa
verið smíðaðir um allan ald-
ur. Meðal þeirra, sem hafa
smíðað fugla, sem gátu flogið,
var Kung-shu Tse, samtíðar-
maður Konfúsíusar, og svo var
það Grikkinn Archytas (428—
347 f.Kr.), sem einmitt smíð-
aði dúfu, sem talin var eitt af
furðuverkum fornaldarinnar.
Því miður vitum við ekkert
um gerð þessara fugla.
Lærðu menn ekkert af fugl-
unum? Jú, svo sannarlega, og
má í því sambandi nefna hinn
fræga, þýzka svifflugmann
Otto Lilienthal og hina ódauð-
legu Wright-bræður, sem fóru
fyrsta vélflugið 1903. Allir
þessir menn höfðu varið mikl-
um tíma til að virða fyrir sér
fuglana og flug þeirra. Wright-
bræður lærðu t.d. að stjórna
flugum sínum með því að vinda
upp á vængina, svipað og fugl-
ar gera. Og þannig er það enn
í dag, að með því að virða fyr-
ir sér hina fiðruðu vini okk-
ar og fullkomnustu flugvélar
nútímans, sjáum við ótrúlega
margt, sem hliðstætt er.
Þótt furðulegt sé, eru enn
til þeir menn, sem dreymir um
að fljúga eins og fuglarnir,
meira segja með því að blaka
vængjunum. Margir álíta þotu-
flug ekkert flug, svo að ekki
sé nú minnzt á geimflug. Það
er því ekkert undarlegt, þó að
heimasmíðuðum flugvélum
fjölgi afar mikið í mörgum
löndum, og þeir eru nokkuð
margir, sem enn hugsa sér að
Ef eitthvað var — og er — að
kasta sér út í opinn dauðann,
þá var það að kasta sér með
heimatilbúna vængi fram af
háunt byggingum.
smíða flugtæki í svipaðri
mynd og menn hugsuðu sér
fyrir 400 árum, en með því að
beita nútíma tækni. Margt fólk
trúir því statt og stöðugt að
hægt sé að beita vöðvaaflinu
til flugs.
Að lokum skal drepið á það,
að um árabil hafa farið fram
tilraunir með flug manna á
þann hátt, að menn spenna á
sig þrýstiloftskúta eins og bak
poka eða froskmenn loftbrúsa.
Einnig hafa verið gerð belti
með áföstum þrýstiloftskútum.
Það hefur gengið ágætlega að
komast upp í loftið, en það
hefur gengið verr að halda
jafnvæginu. Með allri tækni
nútímans veitist flugtækni-
mönnum býsna erfitt að halda
flugtækjunum í jafnvægi, þótt
það hafi svo sem tekizt prýði-
lega. En flugmenn vorra tíma
eiga fullt í fangi með þetta,
eins og íslenzki hagleiksmað-
urinn fyrir um 330 árum, þeg-
ar „höfuðið vildi niður, en
fæturnir upp.“
Þessi tréskurðarmynd eftir Albrecht Diirer sýnir þá Dedalos og
íkaros á flugi frá Krít. Fjölmargir aðrir listamenn hafa gert
myndir af flugi feðganna.
15. marz 1970
LESBÓK MORGUNBLAÐSINS 9