Lesbók Morgunblaðsins - 15.03.1970, Blaðsíða 10

Árni Waag
Um þessar mundir er svartbakurinn úti á hafi að huga að
loðnunni.
Tilraun gerð á svartbaksunga
með rmiða blettinn, sem hann
goggar í, þegar hann vill snæða.
Það hefur verið rætt og ritað
svo mikið um svartbak undan-
farin ár, að það er ef til vill að
bera í bakkafullan lækinn að
fara að ræða um hann hér. Þó
skal þess freistað, því að það er
ýmislegt, sem hefur ekki komið
nægilega skýrt fram í umræð-
um um þennan tignarlega fugl.
Það er flestum kunnugt, að
svartbak hefur fjölgað mjög
mikið undanfama áratugi. Al-
mennt eru aðalorsakir þessa
taldar vera hið hlýnandi veður
far, sem hefur átt sér stað á
þessari öld svo og aukið sorp
og fiskúrgangur, sem verður
meiri og meiri með vaxandi
fólksfjölgun og auknum fisk-
veiðum.
Þegar kemur fram í marzmán
uð þá hverfa næstum því allir
mávar. sem hafa verið við frá
rennslin og sorphaugana. Hvert
fara þessir stóru hópar? Það er
eins og menn kunni ekki við
þetta og finnist eitthvað vanta.
Mávarnir fara nú til fiskjar og
Gagns-
laust
a5 útrýma
svartbak
með eitri
eða
skot-
vopnum
það er einmitt loðnan, sem dreg
ur þá frá sorpinu að þessu
sinni. Það er ekki fyrr en í
fyrstu viku aprílmánaðar, að
menn fara að sjá einhvern
fjölda af mávum aftur, og þá
er sílamávurinn, eini reglulegi
farfuglinn á meðal íslenzkra
máva, kominn í hópinn. En nú
er farið að líða að varptíma
svartbaksins og hann fer brátt
að dreifast til hinna ýmsu varp
stöðva, sem eru mjög marg-
breytilegar. Syartbakur verpir
fyrst og fremst á eyjum og
skerjum við ströngina, á and-
nesjum svo og á þurrttm hólm-
um umluktum forarmýrum og
fenjum, upp til fjalla, enn-
fremur er hann algengur varp
fugl á sandflatneskjuin, eins og
Breiðamerkur- og Skeiðarár-
söndum. Þá verpir hann ail-
langt frá sjó t.d. á Arnarvatns
heiði og fleiri stöðum fjarri
ströndinni. Hann verpur víða í
þéttum byggðum, en mjög oft
finnast stöku hjón hér og þar á
strjálingi. Þess skal getið hér,
að svartbakur er mjög algeng-
ur varpfugl alls staðar á land-
inu, nema á Austfjörðum, þar
er silfurmávur í yfirgnæfandi
meirihluta.
Svartbakur byrjar varp að
öllu jöfnu í síðustu viku apríl
mánaðar og í fyrstu viku maí-
mánaðar. Hann á oftast þrjú
egg, eins og fyrr segir, og er
talið, að það taki tæplega 30
daga að unga þeim út. Ungarn-
ir eru tvo til þrjá daga í hreiðr
inu og ber karlfuglinn fyrst í
stað einn æti í búið. Ætinu ælir
hann hálfmeltu við hlið maka
síns og skammtar móðirin ung-
unum.
Margir hafa, ef til vill, tekið
eftir rauðum bletti framarlega
á neðra skolti allra hinna
stærri máva. Þessi blettur hef-
ur mjög mikla þýðingu fyrir
ungana, því ef hann væri ekki,
myndu þeir hreinlega svelta í
hel. Þegar ungamir sjá rauða
blettinn, þá eru þeir reiðubún-
ir til snæðings og höggva i
hann, en við það opnar full-
orðni fuglinn gogginn og matar
ungana, fyrr ekki. Tilraunir
hafa verið gerðar með því að
sýna mávsungum nef án rauðs
bletts og hafa ungamir ekki
borið við að bera sig eftir fæð-
unni.
Það er talið, að það taki um
50 daga þangað til svart-
baksungar verði fleygir. Þeir
em, eins og öll ungviði, þurft-
arfrekir. Á vorin og sumrin em
svartbakar ekki eins háðir úr-
gangi og á haustin og fram til
marzbyrjunar. Það er nóg af
eggjum og ungum annarra fugla
tegunda- Við sjóinn er svart-
bakurinn furðu slunginn að
finna hrognkelsi, sem fjarað
hefur undan, og við vötn og ár
veiðir hann bæði silung, smærri
laxa og seiði þeirra.
Það hafa farið miklar sögur
af skaðsemi svartbaks hérlend-
is og er cinkum talið, að hann
Framhald á bls. 13
Hannes Jónsson
Litla
milljónin
Einu sinni var afarstór milljón, sem líka var af-
skaplega dönsk. Hún var í íslandsbanka, sem Danir
stofnuðu um síðustu aldamót, til að hjálpa Islend-
ingum, sem voru bláfátækir og áttu afskaplega bágt.
Þetta var árið 1917, ég fór grátandi niður í bless-
aðan bankann, og ljúfmennið hann Hannes Hafstein
láruaðd mér eirm hiundraðishluta af stóru milljóninni,
eða 10 þúsiunid krónur, sem er saarju og 3 milljónir
nú. Mikið var bankastjórinn góður maður, og fallegur
eins og engill.
Árið 1918 var síðasta sinnið sem ég sá gullpen-
inga selda í íslandsbanka. Þá seldi þar ungur maður
50 hálfs punds peninga á 9 krónur hvern. Peningana
hafði hann unnið sér inn á enskum trollara. Á eftir
neitaði bankinn að innleysa seðla sína með gulli, en
A. Obenhaupt fór þá í miál viið bankarm. Hanm var
af Gyðingaættum, en þeir trúa á einn Guð og Gull.
Árið 1921 var haldinn afarstór fundur. „Þá váru
æsir allir á þingi, ok ásynjur allar á máli“, nefni-
lega heildsalarnir, ei'nokunarhringamár, og bless-
aðir samvinnumennirnir, eða sambandið. Allir á
hausnum eftir braskið með stríðsgróðann. Bankarnir
riðuðu til falls. Þá var íslenzka krónan felld í 48
aiuira, enska lánið tekið mieð oikurkjöruim, einokunar-
hringarnir stofnaðir, og samvinnulögin sett. Allt hef-
ir verið á niðurleið síðan. Ólafur Friðriksson mót-
mælti, af því hann var Húnvetningur í móðurætt. En
hann var bara múlkteraður um 200 þúsund, svona
600 milljónir nú. Hvað er að tala um islenzku rétt-
vísina, það er engin furða þó gefið sé út frímerki
henni til virðingar.
Árið 1939 voru sumir hungraðir, og sumir höfðu
lítið að éta, og þá var ekíkert annalð úrræði lemgur en
aið pisisa í síkó sinn, og lækka krónuna.
Árið 1946 sameinuðust kommúnistarnir, braskarar,
einokunarpostular og samvinnumennirnir um að svikja
almenning og svindla með krónuna. Og í tvígang
síðan hefir sami leikurinn verið leikinn, svo stóra
milljónin sem einu sinni var, er nú komin niður í
þrjú þúsund, og það er niðurgangur á henni enn.
Dýrðin, dýrðin, segir blessuð lóan. Saltfiskhringur
inn auraði saman í forláta biblíu, með bílætum helgra
mianirua og latíniusproki, og glaf þjóðfélaiginiu. Það
mætti segja mér, að Doddi kúla hefði staðið fyrir
sprellinu. Hann var grínagtugur þegar hann var ung-
ur stráfcur. Ólyigiiinn isaigði mér, að Seðlabankimin hefði
raunverulega keypt Skarðshók á uppboðinu í Lond-
on fyrir 5 milljónir, og gefið þjóðfélaginu. Það hefði
eiginlega verið álitamál, hvort íslenzka kirkjan hefði
nú ekki verið rétti eigandinn. Og svo ætlar doktor
Jakob að hengja dinge-ling upp í Hallgrímskirkju
Guði til dýrðar.
Ég sagði þaffi nýlega niðri í Seðlábamikia, að ís-
lenzka krónan væri ekki lengur skráð í Himnaríki,
ekki frekar en rúblan. Sá brosti, sem afgreiddi mig
og sagði, að vissulega væri hún skráð þar enn. Hann
trúði á Jóhannes Nordal og Gylfa. En þegar íslend-
ingar samlþykktiu aiðildina að EFTA, þá varB mér
á að raula gömlu vísuma, eims og kiomunmá forðium:
Lífið hefir mér löngum kennt,
að líða, þrá og missa.
Koppurinn minn er kominn í tvennt,
hvar á ég nú að pissa?
10 LESBÓK MORGUNBLAÐSINS
15. marz 1970