Lesbók Morgunblaðsins - 15.03.1970, Blaðsíða 13

ingar og fangelsunar, hafnar
hann í andrúmslofti, sem er
þrungið hatri, og hefur ekki
það markmið að endurhæfa
hann.
Komist hann í hendur lækna,
sem eru reiðubúnir að taka á
sig meðferð á ástandi hans, fær
hann inni á sjúkrahúsi.
Meðferðin, sem sett er í gang
til þess að hjálpa honum, bein-
ist að því að endurvekja sjálfs
virðingu hans og örva vilja
hans til að sigrast á vandamáli
sínu.
Báðar eru þessar aðferðir
notaðar á íslandi í dag, og því
miður er það oft hrein tilvilj-
un sem ræður, hvort alkoholisti
kemst í hendur lögreglunnar
eða heilbrigðisþjónustunnar, en
vonandi kemst betra skipulag á
þessi mál ,þegar lögin frá 1964
um meðferð drykkjusjúkra
komast til fullra framkvæmda.
Hver og einn, sem stöðu sinn
ar vegna hefur möguleika til
að hafa áhrif á örlög alkohol-
ista, ætti að útvega sér allar
þær upplýsingar, sem til taks
eru, og yfirvega nákvæmlega í
hverju einstök tilfelli, hvaða
ráðstafanir væru heppilegastar.
Heimildir:
Bókin „Alcoholism eftir Neil
Kessel og Henry Walton.
Tölulegar upplýsingar eru
frá Áfengismálafélagi íslands.
Upplýsingar um alkoholisma
og berkla, fengnar frá Banda-
ríkjunum.
Haukur Jónsson.
Lífið
í kringum
okkur
Framhaid aí bls. 10
sé mikill vágestur meðal æðar-
unga. Vissulega er hann það.
Ég hef séð svartbaka svelgja
hvern æðarungann á fætur öðr
um og það oft mjög stóran. Nú
er spumingin: Hefur æðarfugl
um fækkað hér á landi, þrátt
fyrir hina miklu fjölgun svart
baks? Hvernig getur staðið á
því, að æðarvarp getur blómg-
azt innan um tugi ef ekki hundr-
uði verpandi svartbaka? Er
svartbakur eins mikill skað-
valdur lamba eins og af er lát-
ið? Gerir hann það mikinn
skaða í silungs- og laxveiðiám,
að það minnki veiðina? Þessum
og fleiri spurningum er erfitt að
svara með fullri vissu. Hér er
mikið' rannsóknarefni, sem bíð-
ur úrlausnar. Það hefði þurft
að gera vísindalegar athuganir
á þessurn málum, áður en lögin
um eyðingu svartbaks voru sett
fyrir nokkrum árum. í lögum
þcssum er fyrst og fremst gert
ráð fyrir að verðlauna menn
fyrir hvem skotinn svartbak.
Allir þeir, sem til þekkja sjá
liversu vonlaust það er að
fækka svartbak með skotvopn-
um. Það þyrfti óvígan her, grá
an fyrir jámum ef einhver ár
angur ætti að nást. Það er
lika svo komið, að flestar menn
ingarþjóðir heims era hættar að
verðlauna fyrir skotin meindýr.
Hvað er þá til úrbóta? Leggja
út eitur? Það yrði mjög svipað
og með skotvopnin. Það myndi
varla sjá högg á vatni, auk
þess, sem eitur myndi drepa
aðra fugla og dýr svo sem emi
og fálka. Eitt er það, sem mjög
hefur verið misskilið manna á
meðal en það er að steypa und
an svartbak. Þegar steypt er
undan honum verpir hann nær
undantekningarlaust aftur. Til
þeffs að svartbakur geti það,
þarf hann óhemjumikið æti til
þess að geta myndað hin stóru
egg sín. Það á því ekki að
steypa undan honum, heldur á
að eyðiieggja eggin þannig að
ekki sjáist á þeim. T.d. með þvi
að gera örlítið gat á þau og
hrista þau dugiega. þá liggur
svartbakurinn á eggjunum unz
það er orðið of seint fyrir hann
að verpa öðru sinni. Þessi að-
ferð er þó alls ófullnægjandi,
nema á afmörkuðum svæðum.
Það sem fyrst og fremst þarf
að gera er að ganga þannig frá
sorphaugum, úrgangi fisk-
vinnslustöðva og sláturhúsa, að
mávar eða önnur dýr, geti ekki
náð í æti og á þetta sérstak-
lega við frá seinni hluta sum-
ars og fram til marzmánaðar,
áður en loðnan fer að ganga.
Flestir Reykvíkingar muna
eftir þeim ótölulega fjölda
máva, sem héldu sig við ösku-
haugana vestur á Granda. Þeg
ar sorpeyðingarstöðin tók til
starfa hurfu þessir mávar með
öllu og urðu að leita sér fanga
anuars staðar.
Að því, sem sagt hefur verið
þá mætti leggja til að hætt
verði við að verðlauna menn
fyrir að skjóta svartbak. Fé því,
sem við það sparaðist, ætti að
verja til fullkominna rann-
sókna á lifnaðarháttum svart-
baks og þá einkum með tilliti
til þess að fá úr því skorið
hvort hann sé sá skaðvaldur,
sem af er látið. Ef niðurstöð-
ur þessara rannsókna yrðu á
þann veg, að það þyrfti að
fækka honum, þá er eina leiðin
að ganga þannig frá sorphaug-
um og frárennslunt, að hann
komist ekki í allt þetta mikla
æti, einkum frá hausti til út-
mánaða. Ef þetta yrði gert
myndi viðkoma svartbaksins
sennilega minnka af sjálfu sér.
Það, sem skiptir mestu máli
fyrir fjölgun og fækkun svart
baks er hve mikið af stofnin-
um getur haldið velli út vetur-
inn, og á þetta sérstaklega við
nú, þar sem vetur virðast fara
kólnandL
Hann var
sannur faðir
alira fátækra
manna
Framltald af bls. 2
Guði á hendi“. Spurt höfðu
þeir, að hann var sjúkur. Þeir
fóru þá til kirkju og héldu
sálutíðum, og þá segir hann
prestinum Rikinna, hvat fyrir
hann hafði borið“.
Varla þarf að taka það fram,
að það reyndist rétt, að Þor-
keltt prestuir hafi Hátizt á þess-
ari nóttu.
Það fór bráðlega að bera á
því, að jarteikn fóru að ger-
ast í sambandi við Jón biskup
Ögmundarson, þegar heitið var
á hann látinn. Er til mikill
fjöldi frásagna af slíkum at-
vikum, sannkallaðar krafta-
verkasögur margar þeirra.
Svo er það 14. desember 1198,
að Brandur biskup Sæmunds-
soii laabuir taka upp bein Jóns
biskups, þvo þau og láta í nýja
kistu.
Á þriðja ári frá því að bein
Jóns biskups hafa verið þveg-
in, sett í nýja kistu og jarðsett,
varð Brandur biskup svo veik-
ur, að hann komst ekki til
kirkju og voru því tíðir lesnar
í herbergi hans. Þetta var í
fyrstu viku föstu, og var svo
gert bæði miðvikudaginn og
fimmtudaginn. Er biskup þá
hvattur til að láta taka upp
hélgan dóm Jóns biskups.
Fellst Brandur biskup á það og
lætur tiltaka staðinn í kirkj-
unni, þar sem hann ætlaði að
láta setja hinn helga dóm Jóns.
Um þetta segir svo: „Og er all-
ir hlutir voru tilbúnir, þá biðu
þeir þann dag, því að þeir
vildu ekki upp taka heilagan
dóminn, fyrr en virðulegur
kennimaður kæmi til, Guð-
mundur Arason, er síðan varð
biskup eftir Brand biskup, því
að þeir höfðu eftir honium senit,
og kom hann um kveldið. En
föstudaginn eftir tóku þeir
upp heilagan dóminn. Þá var á
veður kalt og myrkt, og bæði
fjúk og drífa. En um daginn,
að miðjum degi þá voru allir
kennimenn í kirkju komnir,
skrýddir sloppum og kantara-
kápum, með krossum og kert-
um, og reykelsiskerum og helg-
um dómum og skipuðu skrúð-
göngu inni í kirkju. Biakup
sat í stóli sínum skrýddur
biskups skrúði. Og er allir
hlutir voru albúnir, var hringt
öllum klukkum. Þá gengu lærð-
ir menn út úr kirkjunni. En
Brandur biskup sjálfur, sá er
áður hafði varla mátt við
tveggja manna fulltingi til
kirkju komast, þá óx svo skjótt
máttur hans af Guðs miskunn,
að hann spratt nú upp úr stóln
um og gekk út síðan með þeim
í skrúðgöngunni og leiddi einn
maður hann þá eftir venju.
Gengu síðan allir saman til
leiðisins með fögrum lofsöng-
um og tóku upp helgan dóm-
inn, og báru í kirkju inn með
mikilli dýrð og fagnaði og
settu á þann stað, sem áður
hafði verið fyrirbúinn. Síðan
sungu þeir messu hátíðlega
Guði til dýrðar og hinum
heilaga Jóni biskupi". Veðrátta
breyttist til batnaðar þegar í
stað. Frá því segir þannig: „Þá
snerist veðráttan svo skjótt
þann dag, sem heilagur dómur-
inn var upp tekinn, að þá
hlánaði svo, að á fám dögum
tók af snjóinn allan, eigi að-
eins í því héraði, heldur um
allt ísland“.
Eins og ég gat um áðan, er
til mikill fjöldi frásagna, þar
sem segir frá merkilegum at-
vikum, sem gerast í sambandi
við Jón biskup helga. Virðist á
mörgum þeirra frásagna, að
lækningamætti hins helgajóns
væri engin takmörk sett. Þá
var heitið á hann til ýmissa
annarra hluta en lækninga
t. d. til fararheilla, til að finna
verðmætan hhit, sem gefizt
hafði verið upp við að finna.
Er freistandi að segja frá ýms-
um þessara jarteikna, en til
þess þarf talsverðan tíma.
Skulu hér aðeins nefnd örfá
dæmi.
1) .„Maðuir hét Sveinn.
Hann fór til helgra tíða
Brigida-rm-essudag, þ.e. 1. febr-
úar. Svo bar til, að hann féll
fall mikið, kom höfuðið niður
og springur einhversstaðar.
Var það sár mjög mikið og
blæddi ákaflega. Hann komst
þó leiðar sinnar, og fann prest
þann, er söng að kirkju þeirri,
sem hann hafði til ætlað að
fara, og þar skyldi syngja tíð-
ir. Sýnir hann honum sárið.
En er lokið var tíðum, þá fór
Sveinn heim. Og er hann kom
á bæ þann, er hann átti heima,
þá tók blóðrásin að hefjast
öðru sinni, og blæddi nú enn
ákaflegar en fyrr. En nú var
enginn sá hjá, sem stöðva
kunni. Þá sækir hann til guð-
legs fulltingis, er eigi var hins
mannlega kostur, og kallar af
öllum hug á hinn heilaga Jón
biskup til árnaðarorðs, og heit-
ir að biðja hvern dag meðan
hann lifði fyrir Ögmundi föður
hans og Þorgerði móður hang,
einnig að sækja guðsþjónustur.
Þegar hann hafði gert heitið
stöðvaðist blóðrásin og sárið
var á fáum dögum heilt“.
2) Unig stúlika, Svanhild-
ur að nafni, veiktist hastarlega,
svo að hún gat ekki risið úr
rekkju. Segir svo um þetta:
„Var hryggur og lendar knýtt-
ur, en fæturnir krepptir“.
Móðir stúlkunnar hét á Jón
biskup helga fyrir sína og dótt
ur sinnar hönd. Ekki leið á
löngu, þar til stúlkunni fór að
batna, og varð hún alheil á
skömmum tíma.
3) „Á bæ þeim í Suninlend-
ingafjórðungi, er í Skálmaholti
heitir, bjó kona sú í þennan
tíma, er Oddný hét. Hún heyr-
ir sagðar margar fagrar jar-
tegnir heilags Jóns biskups. Þá
heitir hún á hann, að finnast
mætti kirkjulykill sá, er þar
hafði týnzt fyrir 6 vetrum.
Hún var í kirkju og hét að
syngja 10 sinnum Faðirvor til
að þakka hinum heilaga Jóni
biskupi, og lauk hún heitinu
áður en hún gengi út úr kirkj-
unni. En þegar hún kom út úr
kirkjunni í kirkjugarðinn, þá
sá hún hvar kirkjulykillinn lá
í grasi, og tók upp og varð
fegin svo skjótum fundi“.
4) „Maðuir hét Narfi. Hamin
fór á skipi með förunautum sín-
um. Því næst gerir að þeim
storm veðurs og var við sjálft
að skipið myndi farast undir
þeim. Og er þeir óttuðust
sitt mál, mælir hann Narfi til
félaga sinna: „Nú skulum vér
biðja allir almáttkan Guð, að
fyrir árnaðarorð sællar Maríu
og heilags Jóns biskups misk-
unni hann oss og láti oss kom-
ast með heilu til hafnar. Syngj-
um nú allir Faðirvor“. Eftir
þetta hét hann á heilagan Jón
biskup og mælti svo: „Heyr þú
hinn heilagi Jón biskup. Ef þú
mátt það öðlast af Guði fyrir
þitt árnaðarorð, að vér komum
í dag heilu og höldnu í höfn,
sem næst er bæ mínum, þá
mun ég gefa hátíðardag þina
fátækum mönnum mjólk þá
alla, er frá kúm mínum kemur,
og efa aldrei um þína göfug-
legu verðleika“. Og er hann
hafði svo mælt, þá féll þegar
veðrið og stormurinn, og tóku
þeir til ára og komu þann dag
heilu og höldnu í þá höfn, seti»
þeir höfðu á kveðið. En áður
en þeir höfðu borið allt af
skipinu, þá hljóp á hið sama
veður og sami stormur í sjó-
inn, sem áður en þeir hétu, sv®
að sýnist, hvað mátt hafði heif
þeirra og ákall við heilagaa
Jón biskup. Fóru þeir nú fegn-
ir heim til sinna heimkynna,
lofandi Guð og heilagan Jón
biiskup“.
6) „Bótólfur hét maður.
Hann bjó skip sitt til fslands.
En þá er þeir voru í hafi
staddir, þá fengu þeir myrkva
mikla, svo að þeir vissu ekki
hvert þeir stefndu. Á því gekk
2 vikur. Eftir það hétu þeir á
hinn heilaga Jón biskup, aS
þeir skyldu sjá himintungl
fyrir hina þriðju sól. Þeir
hétu, að hver sá maður, sem á
skipinu var, skyldi gefa hálfa
mörk af vaxi, en það voru 18
manns á skipinu. Þetta var á
föstudegi nær nóni. En laugar-
daginn eftir sáu þeir land, og
voru þá komnir fyrir Langa-
nes. Kom þá á vindur hagstæS-
ur og tóku þeir Gáseyri í Eyja-
firði, lofandi Guð og hinn
heilaga Jón biskup“.
VIII.
Hér skal látið staðar numið.
En ég vona, að þessi orð mít»
hafi orðið til þess, að einhverj-
um hafi orðið það ljósara et»
áður, hvers vegna alþingi lög-
festi á árinu 1201 þann 3. marz
sem messudag Jóns biskups
Ögmundssonar.
Ennfremur tel ég þær minn-
ingar frá löngu liðnum dögum,
sem ég hefi dregið hér fram í
dagsljósið, þess virði, að þeim
sé helguð þessi stutta grein.
Um langt skeið blessuðu þúa
undirnar minningu hins helga
Jóns biskups. Sú blessun, sem
fylgir minningu hans frá löngu
liðnum kynslóðum, má ekki
hyljast myrkri gleymskunnar
eða rykfalla í gömlum ritum.
Blessuð sé minning hina
helga Jóns biskups Ögmunds-
sonar. Megi kraftur fornrar
helgi og mannkærleika hans
ná til ykkar, sem lesið þessi
orð mín.
Heimildir m.a.:
Biskupa sögur, (Kbh. 1856).
Prestafélagsritið 3. árg. (Ritg.
eftir bisk. Jón Helgason).
íslenzkar æviskrár.
Flateyjarbók.
Kirkeleksikon for Norden.
LESBÓK MORGUNBLAÐSINS ]3
mmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmammmmmmmmmmmmmmmmmm^tjmm
15. miarz 1970