Lesbók Morgunblaðsins - 21.06.1970, Blaðsíða 2

Lesbók Morgunblaðsins - 21.06.1970, Blaðsíða 2
Edvard Munch 'W0w&& , . . * - ■ ■ ■ ■ ■■■ ■ ■ MMnM • - ,* - Christian Munch læknir. þess meira fyrir þig að þurrka upp á eftir! Vafalítið hefðu 99 af hundraði gripið ílát sett undir bununa og síðan rekið strákinn út með velvöldum orðum, síðan þvegið gólfið með Andy Haindy, eða ein- hverjum öðrum töfrahreinsilegi nútímans, svo að við heimfær- um söguna á hann. Drengnum rann umsvifalaust reiðin við móður sína, en hætt er við, að önnur viðbrögð hefðu vakið upp enn meiri þrjósku og stríð- lyndi í honum. Þannig kalla hin ólíkustu atvik á rétt við- brögð, sem verða þeim, er fyrir verða, mikil lífsreynsla. Listgáfa er ekki nóg ef jarð- veg og skilning skortir, — við ræktum ekki skrautleg suðræn blóm í görðum vorum, en mel- grasskúfurinn harði finnst ekki heldur sunnan Alpafjalla. Hefði Edvard Munch verið særður djúpu hjartasári við iðju sína, þessari kveikju að dköpumiarþörf hanis, sieim krafð- ist úitrásiar eða á aminiam veg eyðilagður af aðdáun, hefði Noregur sennilega eignazt hug- myndaríkan verkfræðing eða jafnvel lækni, — en til hvers er að láta lækna sig til lífs í heimi þar sem slíkir sem Munch eru ekki til? Bragð- dauft væri það, því a'ó siuimir láta sér ekki nægja veröld með þrem máltíðum á dag sem takmark og dægrastyttnigu eft ir þörf, því að þeim finnst eikikert líf ef aindlega hunigrið er eikiki eimnág satt. Edvard Munch fæddist í bænum Engelaug í Löyten 12. desember 1865, sonur héraðs- læknis, sem kominn var af gamalli norskri embættismanna ætt. Föðurbróðir hans var sagnfræðingurinn P.A. Munch. Móðirin kom frá allt öðru um- hverfi, faðir hennar hafði unn ið sig upp frá bátsformanni til kaupmanns í Fredrikstad og var þekktur fyrir krafta sína og hestaheilsu. Því miður erfði dóttirin, Laura Bjölstad, ekki heilsu föðurins. Hún var veik- burða og dó úr brjóstveiki, á meðan Munch var í bernsku. En hún fæddi manni sínum fimm börn, og var Munch hið annað í röðinni. Eldri systir, einn bróðir og tvær yngri syst- ur. Faðirinn, sem hlaut mennt- un sína sem herlæknir, var mjög trúaður og tilheyrði ætt, sem var ágætum listrænum gáf- um gædd, en sjálfur var hann í eðli sínu brot af listamanni. Á sama tíma og hann ól börn sín upp á gamaldags strang- trúarlegan máta og hélt uppi strangri reglu og aga á heim- ilinu, gat hann jafnframt verið bezti leikfélagi barna sinna. Hann hafði fágæta hæfileika til að segjia þarunáig frá, að böm- iin lifðiu sig af lífi oig sál inini í aöigiuiefniið. Hamin var mikill ledhesitur oig einlæig- ur dýraiviniur, en mjöig irnm- byngðiuir í umgemgind sdmni við fólk, og hjá því varð ekíki komdzt, að innhverfa föð- urinis oig vei'kiiindii móiðuriimnar settu móit sitt á beiimiilið og yrðiu hiemill ó sterk-ar lífsihrær- ingar. Við það bættist, að börn in og ekki sízt Edvard voru oft þjáð af erfiðum og þrálát- um sjúkdómum. Elzta systirin dó á barnsaldri. Fjölskyldan flutti til Kristianíu (Osló), með an Edvard var enn í æsku og settist að í gamla borgarhlut- anum, og það var sannarlega ekki líflegasti hluti borgarinn- ar, sem varð vettvangur leiks barnanna, sem voru einræn og héldu mikið saman. Eftir lát móðurinnar gerðist systir hennar Karin Bjölstad ráðskona í húsinu. Hún var fyr ir margt gáfuð og merkileg manneskja. Hún stýrði húsinu með röggsemi og atorku, hafði hæfileika til að fá mikið út úr litlu og gaf sér um leið tíma til að sinna börnunum, vinna trúiniað þenrra oig kyinimaist per- sónueinkennum hvers fyrir sig. Og um leið mun hún hafa ver- ið listrænum gáfum gædd, fékkst m.a. við að mála. Það var einmitt hún, sem uppgötv- aði á undan öllum öðrum, að skapandi hæfileikar Evards voru meiri en almennt gerðist, og það Iitla, sem henni áskotn- aðist við sölu á myndum sín- um, rann að verulegu leyti til stuðnings þarfar hans til að teikna og mála. Við getum þannig þakkað henni að veru- lagu leyti, a'ð hæfileilkiar Mumchs fenigu fljótleigia æsfcileiga útrás, en engum getum skal leitt að því, hvort móðir hans hefði tekið þessari áráttu hans sömu tökum. Faðir hans uppskar rýrar tekjur í þessu umhverfi og jafnvel þótt hann væri um leið herlæknir, varð heimilishaldið að einkennast af ströngum púri tanisma, þrátt fyrir það að stjórnin væri í höndum hinn- ráðdeild'ansömiu Kariin Bjöl- stad. Á þeim árum var stétta- skiptingin meiri og önnur en í daig. Við eiigum erfitt mieð að hugsa okkur lækni, sem vinn- ut tvöfalt starf, þurfa að við- hafa púrítan íiska sipansiemi. Edvard Munch sýndi jafnan mikla hugvitssemi í öllu því, sem hann tók sér fyrir hend- ur, einnig er hann með bróður sínum skreytti og samdi sögur fyrir systur þeirra. Hann hafði fengið í arf úr ætt móður sinn- ar óþrjótandi athafnasemi, og það var því snemma ákveðið, að hann yrði verkfræðingur, en tíðar og langar sjúkdóms- legur urðu til þess, að dreng- urinn tók að brjóta heilann um hluti, sem lágu utan alfara- leiða, og hin þarafleiðandi stopula skólaganga knúði hann til að leita annarra uppsprettna til að seðja menntahungur sitt. Hinn strangtrúaði læknir af gamla skólanum óskaði syn- inum öruggrar borgaralegrar '"■Bpie ,Syk pike“ steinþrykk eft ir frummynd gerffri 1885. 2 LESBÓK MORGUNBLAÐSINS 21. júni 1970

x

Lesbók Morgunblaðsins

Beinir tenglar

Ef þú vilt tengja á þennan titil, vinsamlegast notaðu þessa tengla:

Tengja á þennan titil: Lesbók Morgunblaðsins
https://timarit.is/publication/288

Tengja á þetta tölublað:

Tengja á þessa síðu:

Tengja á þessa grein:

Vinsamlegast ekki tengja beint á myndir eða PDF skjöl á Tímarit.is þar sem slíkar slóðir geta breyst án fyrirvara. Notið slóðirnar hér fyrir ofan til að tengja á vefinn.