Lesbók Morgunblaðsins - 21.06.1970, Blaðsíða 2

Edvard
Munch
'W0w&&
, . .
* -
■ ■ ■ ■ ■■■

■ ■
MMnM
• - ,*
-
Christian Munch læknir.
þess meira fyrir þig að þurrka
upp á eftir! Vafalítið hefðu 99
af hundraði gripið ílát sett
undir bununa og síðan rekið
strákinn út með velvöldum
orðum, síðan þvegið gólfið
með Andy Haindy, eða ein-
hverjum öðrum töfrahreinsilegi
nútímans, svo að við heimfær-
um söguna á hann. Drengnum
rann umsvifalaust reiðin við
móður sína, en hætt er við, að
önnur viðbrögð hefðu vakið
upp enn meiri þrjósku og stríð-
lyndi í honum. Þannig kalla
hin ólíkustu atvik á rétt við-
brögð, sem verða þeim, er fyrir
verða, mikil lífsreynsla.
Listgáfa er ekki nóg ef jarð-
veg og skilning skortir, — við
ræktum ekki skrautleg suðræn
blóm í görðum vorum, en mel-
grasskúfurinn harði finnst
ekki heldur sunnan Alpafjalla.
Hefði Edvard Munch verið
særður djúpu hjartasári við
iðju sína, þessari kveikju að
dköpumiarþörf hanis, sieim krafð-
ist úitrásiar eða á aminiam veg
eyðilagður af aðdáun, hefði
Noregur sennilega eignazt hug-
myndaríkan verkfræðing eða
jafnvel lækni, — en til hvers
er að láta lækna sig til lífs í
heimi þar sem slíkir sem
Munch eru ekki til? Bragð-
dauft væri það, því a'ó siuimir
láta sér ekki nægja veröld
með þrem máltíðum á dag sem
takmark og dægrastyttnigu eft
ir þörf, því að þeim finnst
eikikert líf ef aindlega hunigrið
er eikiki eimnág satt.
Edvard Munch fæddist í
bænum Engelaug í Löyten 12.
desember 1865, sonur héraðs-
læknis, sem kominn var af
gamalli norskri embættismanna
ætt. Föðurbróðir hans var
sagnfræðingurinn P.A. Munch.
Móðirin kom frá allt öðru um-
hverfi, faðir hennar hafði unn
ið sig upp frá bátsformanni til
kaupmanns í Fredrikstad og
var þekktur fyrir krafta sína
og hestaheilsu. Því miður erfði
dóttirin, Laura Bjölstad, ekki
heilsu föðurins. Hún var veik-
burða og dó úr brjóstveiki, á
meðan Munch var í bernsku.
En hún fæddi manni sínum
fimm börn, og var Munch hið
annað í röðinni. Eldri systir,
einn bróðir og tvær yngri syst-
ur. Faðirinn, sem hlaut mennt-
un sína sem herlæknir, var
mjög trúaður og tilheyrði ætt,
sem var ágætum listrænum gáf-
um gædd, en sjálfur var hann
í eðli sínu brot af listamanni.
Á sama tíma og hann ól börn
sín upp á gamaldags strang-
trúarlegan máta og hélt uppi
strangri reglu og aga á heim-
ilinu, gat hann jafnframt verið
bezti leikfélagi barna sinna.
Hann hafði fágæta hæfileika
til að segjia þarunáig frá, að böm-
iin lifðiu sig af lífi oig sál
inini í aöigiuiefniið. Hamin var
mikill ledhesitur oig einlæig-
ur dýraiviniur, en mjöig irnm-
byngðiuir í umgemgind sdmni
við fólk, og hjá því varð
ekíki komdzt, að innhverfa föð-
urinis oig vei'kiiindii móiðuriimnar
settu móit sitt á beiimiilið og
yrðiu hiemill ó sterk-ar lífsihrær-
ingar. Við það bættist, að börn
in og ekki sízt Edvard voru
oft þjáð af erfiðum og þrálát-
um sjúkdómum. Elzta systirin
dó á barnsaldri. Fjölskyldan
flutti til Kristianíu (Osló), með
an Edvard var enn í æsku og
settist að í gamla borgarhlut-
anum, og það var sannarlega
ekki líflegasti hluti borgarinn-
ar, sem varð vettvangur leiks
barnanna, sem voru einræn og
héldu mikið saman.
Eftir lát móðurinnar gerðist
systir hennar Karin Bjölstad
ráðskona í húsinu. Hún var fyr
ir margt gáfuð og merkileg
manneskja. Hún stýrði húsinu
með röggsemi og atorku, hafði
hæfileika til að fá mikið út úr
litlu og gaf sér um leið tíma
til að sinna börnunum, vinna
trúiniað þenrra oig kyinimaist per-
sónueinkennum hvers fyrir sig.
Og um leið mun hún hafa ver-
ið listrænum gáfum gædd,
fékkst m.a. við að mála. Það
var einmitt hún, sem uppgötv-
aði á undan öllum öðrum, að
skapandi hæfileikar Evards
voru meiri en almennt gerðist,
og það Iitla, sem henni áskotn-
aðist við sölu á myndum sín-
um, rann að verulegu leyti til
stuðnings þarfar hans til að
teikna og mála. Við getum
þannig þakkað henni að veru-
lagu leyti, a'ð hæfileilkiar Mumchs
fenigu fljótleigia æsfcileiga
útrás, en engum getum skal
leitt að því, hvort móðir hans
hefði tekið þessari áráttu hans
sömu tökum.
Faðir hans uppskar rýrar
tekjur í þessu umhverfi og
jafnvel þótt hann væri um leið
herlæknir, varð heimilishaldið
að einkennast af ströngum púri
tanisma, þrátt fyrir það að
stjórnin væri í höndum hinn-
ráðdeild'ansömiu Kariin Bjöl-
stad. Á þeim árum var stétta-
skiptingin meiri og önnur en í
daig. Við eiigum erfitt mieð að
hugsa okkur lækni, sem vinn-
ut tvöfalt starf, þurfa að við-
hafa púrítan íiska sipansiemi.
Edvard Munch sýndi jafnan
mikla hugvitssemi í öllu því,
sem hann tók sér fyrir hend-
ur, einnig er hann með bróður
sínum skreytti og samdi sögur
fyrir systur þeirra. Hann hafði
fengið í arf úr ætt móður sinn-
ar óþrjótandi athafnasemi, og
það var því snemma ákveðið,
að hann yrði verkfræðingur,
en tíðar og langar sjúkdóms-
legur urðu til þess, að dreng-
urinn tók að brjóta heilann um
hluti, sem lágu utan alfara-
leiða, og hin þarafleiðandi
stopula skólaganga knúði hann
til að leita annarra uppsprettna
til að seðja menntahungur sitt.
Hinn strangtrúaði læknir af
gamla skólanum óskaði syn-
inum öruggrar borgaralegrar
'"■Bpie
,Syk pike“ steinþrykk eft ir frummynd gerffri 1885.
2 LESBÓK MORGUNBLAÐSINS
21. júni 1970