Lesbók Morgunblaðsins - 21.06.1970, Blaðsíða 1

Lesbók Morgunblaðsins - 21.06.1970, Blaðsíða 1
í tilefni Listahátíðar EDVARD MUNCH fraegasti myndlistar- maður Norðurlanda Eftir Braga Ásgeirsson Sjálfsmynd 1885. /---------------------- MYNDLIST í gær var opnuð viðamikil sýning í viðbyggingu Iðnskól- ans á grafíkmyndum eftir Edvard Munch, og er það óef- að eitt merkasta framlag lista- hátíðar þeirrar, er nú er hafin. í ágripskermdiuim en grediniar- góðum formála í sýningarskrá rekur Pál Houglein liistferil Munch’s, og skal það ekki gert hér meir en nauðsyn krefur, heldur leitazt við að bregða ijósi á ýmsar hliðar á mann- inum bak við myndirnar, en hann var engu að síður stór- brotinn og eftirminnilegur per- sónuleiki. Þegar ég var beðinn um að skrifa um Edvard Munch, sagði sá í gamni, er tilmælin komu frá, að ekki væri útilokað, að einhverjum blaðamanni dytti í hug að hringja út í Norræna hús og leita upplýsinga hjá Ivar Eskeland, hvort listamað- urinn muni verða viðstaddur opnun sýningarinnar, hvar hann muni búa, hvort kona hans muni koma með honum o.s.frv. Skyldi jafnvel nokkr- um detta það í hug, að hann sé frægt tónskáld, sem komi með sýningu á nótum sínum í til- efni þess, að Andre Previn befiur isénstaklega ósikiaið eftir, að tónlist eftir hainin verði á diag- skrá á tónleikum sinum með Sinfóníuhljómsveitinni? Ég veit það ekki, en eitt veit ég, svo mjög er þekking íslend- inga í öfugu hlutfalli við það, sem hún ætti að vera, og þá ekki sízt yngri kynslóðarinn- ar, sem virðist Ijúka skyldu- námi ón þess að það hafi verið talið ómaikisins vert, og nauið- synlegt að fræða 'hairna lítillega uim þeeinian miamin. Einn liður í námi nemenda, sem hefja listnám við Mynd- lista og handíðaskóla íslands, er almenn þekkingarkönnun. Nemendum er gert að svara fjölda spurninga og af árangr inum má bæði ráða, hve fyrra nám þeirra situr fast í þeim, og jafnframt hve almenn þekk ing ristir djúpt, auk þess hve vel þau taka eftir hlutunum í kring um sig. Hver spurning greinist í þrjá liði, og á nem- andinn að krossa við það svar, er hann álítur rétt. Og í beinu framhaldi af þessu kem- ur spurningin: Hver var Ed- vard Munch? A. Damekt sikáld? B. Norsikiur málari oig grafíkier? C. Þýzikiuir mynidlhöggv'airi og leiikbrúðiuisimiiðiuir? Frá því að þesisi þekikiinigiarköniniu'n var tek- in upp fyrir nioíkkruim árum, hafa flestir krossiað við hið síð- asttaldia samkvæimt þeirri ágizik an, að þar sem niafinið Munch verður aið teljast þýzkt hljóti miað'uriinn að vera þýzkiur, svo að ekki var þekfcinigu nemenda alls vanniað! Hvað grafíklist áhrærir, þá vita íslendingar jafnvel minna um eðli hennar en um lista- manninn Munch og það þrátt fyrir nokkra kynningarstarf- semi hin síðustu ár, og þeim er vart láandi, því að meirihluti íslenzkra myndlistarmanna veit ekki heldur um raunveru- legt eðli hennar, hver kjarni hennar er og dæma gjarnan grafík-verk óæðra málverkinu. En engin meistari, sem hana hefur iðkað með árangri, hef- ur litið þannig á grafikina, hún spannar yfir stærra svið en allar hliðargreinar hins hreina málverks, og möguleik- ar hennar sem sjálfstæðrar list greinar eru engu minni. Allt frá því að hún kom fyrst fram, hafa frjóir og sjálfstæðir iðk- endur hennar skilið, að naum- ast er nokkur grein myndlist- ar jafn hugmyndaauðgandi. Það hefur lengi brotizt í mér að skrifa litla bók um Edvard Munch til að bæta að einhverju leyti úr þekkingarskorti landa minna og kynna þeim sérstæð- an, merkilegan og margslung- inn persónuleika, en ég veit, að ísfendimgar hafa mikiinn ábu'gia á slíkum mönnum — þótt þeir sömu kæri sig kollótta um myndlist nema sem nauðsyn- legt veggskraut. Eftir að mynd ir af erlendu kóngafólki og ís- lenzkum andans höfðingjum voru teknar niður, eru fjöl- skrúðugar landslagsmyndir í 100 gæðaflokkum komnar í staðinin siem mynidisikraut niútím anis. Ég áliti það vænteigt að glæðia sikilninig landa miinma á eðli grafí'k-liistar á þamin hátt, að jafnframt sé kynintur einn eftirtektarver'ðiaisti persó'nuleiki á Norðuirlöiniduim, sem sögur fara af. Þjóðsagan segir, að þegar Feneyjamálarinn Tizian var ungur, hafi hann eitt sinn gert sér liti úr blómum og búið síð- an til undurfagra maddonnu- mynd úr litunum. Þetta átti að hafa verið fyrsta mynd hans, og með henni sannaði hann snilligáfu sína. Ganga má út frá því, að sagan sé tilbúning- ur og nokkurs konar ósk- hyggja fjöldans um guðlegt eðli listgáfu. En til mun sönn saga af Edvard Munch sem dreng: Hann var eitt sinn að leik úti á götu, er hópur af blindu fólki gekk hjá. Það gekk fálmandi og hélt fast hvert í arninað, — þammiig að það myntdaði siérkieinimleigia röð. Munch stóð kyrr og horfði á það um stund, en hljóp svo heim og teiknaði blinda fólkið á eldhúsgólfið með kolamola úr kolaboxinu. Frænka hans, sem var í eldhúsinu, lagði nið- ur vinnu sína og fylgdist með iðju drengsins. Svo kallaði hún á föður hans, Christian Munch, lækni, til að koma og sjá. Skyldu margar frænkur hafa gert það sama í hennar sporum? Trúlega hefðu 99 af hiuinidraði reikið litla drenginm út með skíöimmiuim oig fíniskúraðigólf i'ð. Að aita eldhúísgólfið út með kolum, hvílík forsmán! Og hús móðir nútímans með hið full- komna eldhús sem takmark, hefði hún leyft þetta fyrsta skref á braut listarinnar? Fað- ir Munch’s var fullur virðing- ar fyrir framtaki drengsins, og hann var ekki stöðvaður og ei heldur eyðilagður af grunn- fæirðri aðdáuin. Og það fylgir sögunni, að Munch hafi mjög vel tekiizit að ná eiinlkieinmiuim, er sýmdu hiinar fálmiainidd hreyfinig- ar, það er að segja að fólkð var blint. Eftir þetta var mikið atriði fyrir Munch að skapa eitthvað úr þeim skynhrifum, sem hann varð fyrir. Hann átti það til að loka augunum, er hann sá eitthvað er vakti at- hygli hans, til að festa mynd- ina hið innra með sér. Segja má, að upp frá þessu hafi myndlistin tekið hug hans ail- an, og það var langt líf og langur starfsdagur framundan, mikil afköst og ótakmörkuð sköpunargleði. Saga þessi minnir mig á við- brögð móður skapmikils ís- lenzks málara og einlægs aðdá- anda Munch’s, er hann sem drengur í reiðiskasti pissaði á eldlhúggólfið h.eiima hjá sér. Móðir hans sagði ofur rólega: Pissaðu hara eins mikið og þú vilt vinur minn, það verður

x

Lesbók Morgunblaðsins

Beinir tenglar

Ef þú vilt tengja á þennan titil, vinsamlegast notaðu þessa tengla:

Tengja á þennan titil: Lesbók Morgunblaðsins
https://timarit.is/publication/288

Tengja á þetta tölublað:

Tengja á þessa síðu:

Tengja á þessa grein:

Vinsamlegast ekki tengja beint á myndir eða PDF skjöl á Tímarit.is þar sem slíkar slóðir geta breyst án fyrirvara. Notið slóðirnar hér fyrir ofan til að tengja á vefinn.