Lesbók Morgunblaðsins - 21.06.1970, Blaðsíða 8

A köldu vori. Xrén teygðu svartar greinar til himins enda þótt
komið væri fram i fardaga.
Gísli Sigurðsson
VIÐ
SÓLSTÖÐUR
Vordagur við Tjörnina í Reykjavík. Lítill afli, en mikil bjartsýni
ríkjandi.
1
Undanfarnar vikur hefur
vorið verið á ferli. Reyndar
var það snemma á ferðinni í
þetta sinn og kannski var það
vegna þess, hvað páskarnir
voru snemma. Það er gott að
geta lokið af páskahretinu í
marz. Gott að geta horft fram
á jafnan og stígandi bata með
grænum grösum í maibyrjun.
Ef til vill finnst einhverjum,
að allt þetta hljóti að fara fyr-
ir ofan garð og neðan hjá
borgarfólki. Ég þekki að vísu
menn, sem láta sig árstíðaskipt-
in litlu var'ðia og vita naum-
ast, hvort sumiarið sé í niánd,
eða hvort það sé liðið. Svo
mjög geta menn verið niður-
sokknir í störf sín og áhuga-
mál. En Reykjavík er ekki
sitórbong. Hvarvetnia er ná-
lægð náttúrunnar með þeim
hætti, að umskipti hennar eru
flestum mjög nærtæk og ljós.
Við fylgjumst með, þegar Laug
ardalurinn og Miklatúnið taka
á sig dökkgrænan lit. Að vísu
er þar hvorki lambfé í haga né
lóur og þrestir, svo heyra megi
gegnum umferðagnýinn. En allt
um það tekur þetta umhverfi
grárra húsa og fárra trjáa á
sig nýjan blæ, sem er vegfar-
andanum mjög augljós, nema
hann gangi um í leiðslu.
Vorið á malbikinu verður
með sérstökum hætti. Skáldun-
um hefur ekki verið mjög hug-
leikið að lofsyngja það. í öllu
því umfangsmikla safni vor-
ljóða og vorvísna, er vorið
góða, grænt og hlýtt, vegsam-
að í mynd fífiis í varpa og
lambanna, sem hoppa um blómg
aðia bala. En Tómas Guð-
mundsson segir í Austurstræt-
isljóði sínu: „Sjá, sólskinið á
gangstéttunum ljómar.“ Tómas
er borgarskáld; hann hefur
skynjað nálægð og nærveru
vorsins í Reykjavík, sem segir
ekki aðeins til sín með björt-
um kvöldum og hlýjum vind-
um, heldur einnig í fasi fólks-
ins og yfirbragði umferðarinn-
ar:
Og þannig hefur það gengið
guðslangan daginn,
að gangstéttir, hús og menn, í
sólskini baða.
Malbikið angar og flugvélar
bruna yfir bæinn
og b'larnir þjóta með
óleyfilegum hraða.
Tómas sér, að allt í einu hafa
göturnar fyllzt af Ástum og
Tótum „með nýja hatta og him
inblá augu.“ Og er það ekki
einmitt oft fyrsti vorboðinn:
Ungar konur með barnavagn-
ana sína í miðbænum í fyrsta
sinn eftir veturinn. Ég held, að
ekkert skáld hafi skynjað vor-
ið í Reykjavík eins vel og
Tómas; að minnsta kosti hefur
það orðið honum gott yrk-
iisiefmi. Uppá síðkiastið hafa
skáldin meira beint sjónum sín
um að öðru en umskiptum
í náttúrunnar ríki. Ýmsar þær
torráðnu gátur, sem kallaðar
eru nútímaljóð, geyma eina og
eina hnyttna athugasemd um
vor í borg; samþjappaðar
myndir, að mestu án þess fagn-
aðar, sem einkennir vorljóð
Tómasar og ýmissa annarra
fyrri skálda.
2
Öðru hvoru bætist borginni
myndastytta eða nútíma skúlp-
túr til að dást að, eða hneyksl-
ast á, eftir atvikum. Ásmundur
Sveinsson á víst heiðurinn af
bróðurparti þeirra verka, sem
upp hafa verið sett á síðustu
árum. Mér kemur í hug járn-
skúlptúr hans framan við
Menntaskólann og annar við
Loftleiðahótelið, styttan af
Einari Benediktssyni á Mikla-
túni og nú síðast Sæmundur á
sielnuim við Háskólanin. Það
er annars merkilegt, þegar mað
ur fer að athuga það: Svo víða
eru verk Ásmundar. Járnsmið-
urilnin við Eiríkisgöibu, Þvotta-
konan við Þvottalaugarniar,
Pu'glinn Föndx í Suðurgötu og
Vatrasberinn á ÖSkjiulhlíðiirarai. As
mundur er alls góðs maklegur,
en hví er honum hampað svo
mjög á móti öðrum svinnum
listamönnum? Hefur ekki Sig-
urjón orðið eitthvað afskiptur,
til dæmis. Ég miain eftir bagga-
hestinum hans við Suðurlands-
braut, styttunin'i af sr. Frið-
rilk við Lækjargötu og Ólafi
Thors við Tjörraiima. Kainiraske
hefur hann ekki verið nægilega
duglegur að koma sjálfum sér á
framfæri; nú dugar ekki leng-
ur að vinna gott verk í kyrr-
þey á vinnustofu sinni. í nú-
tíma samkeppnisþjóðfélagi,
þyrfti hver listamaður helzt að
hafa blaðafulltrúa. En allt slíkt
tilstand er flestum myndlistar-
mönnum fremur ógeðfellt.
Einn af elztu málurunum sagði
nýlega: „Á stofuna til mín kem-
ur aldrei nokkur kjaftur. Ekki
nú orðið.“ Hann staflar upp
verkum sínum og er argur út í
samtímann og kollega sína, sem
vekja á sér athygli með ein-
hverju móti. Sjálfur kann
hann ekki við að gera slíkt hið
sama. Og lætur sannast, að
sveltur sitjandi kráka.
Að flestu leyti finnst mér
Sæmundur fróði betra verk en
önnur verk Ásmundar í borg-
inni. Þó er Sæmundur langsam-
lega elstur; frummyndin unnin
að mig minnir á námsárum lista-
mannsins í París. Verkið stend
ur sem táknrænt dæmi um sig-
ur mannsins yfir hinu illa og er
sambærilegt við þann aragrúa
málverka, sem til eru af heilög-
um Georg að drepa drekann.
Myndin stendur fallega á flöt-
inni framanvert við Háskól-
aran. Aðieinis eitt þyfcir mér
skorta á; hún er of lítil, eins
og raunar allar höggmyndir,
sem settar eru upp á víðavangi.
Höggmyndalist er í eðli sínu
utanhússlist, en hún nýtur sín
ekki til fulls nema í yfir-
stærð. Tíu metra hár mundi
Sæmundur bregða örlitlum svip
yfir Vatnsmýrina og nágrenni
Norræna hússins. En eins og
haran er, staortir verkið það
magin oig þaran styrk, siem meiri
stærð mraradi veita því.
Líklega er styttan af Einari
Benediktssyni eitthvert lakasta
verk, sem Ásmundur Sveinsson
hefur látið frá sér fara. Þar að
auki er staðsetningin í hæsta
máta óheppileg, þar sem mynd-
in snýr baki í eina helztu um-
ferðargötu borgarinnar. Það
verður trúlega vafamál til ei-
lífðar, hvernig bezt verður
borgið minningu stórskálds,
fram yfir það að hafa verk
hans í heiðri. Myndastyttur
reynast eins oft hálfgert vand-
ræðafyrirbrigði. Trúlega er
það meira af hefð, að tilhlýði-
legt þykir að skreyta borgir
með myndastyttum. En hinir
frakkaklæddu herrar uppi á
steinstöllum eru meira en lítið
keimlíkir og oft grunar mann
að þeir séu hreinlega vand-
ræðabörn sinna höfunda, sem
ekki höfðu efni á að neita
pöntun frá hinu opinbera. Það
eru undarleg ósköp, hvað allir
þessir karlar þurfa að vera
frakkaklæddir. Og staðan er
þar að auki oft mjög áþekk.
Þessar styttur eru einkum og
sér í lagi af svokölluðum Prins
Albert-frökkum og má sjá þess
dæmi á nokkrum stöðum niðri í
bænum. Ekki alls fyrir löngu
var Skúli gamli fógeti færður í
Prins-Albert og komið fyrir í
gamla kirkjugarðinum, án þess
að mikill fögnuður yrði í bæn-
um. En það átti ekki af okkur
að ganga. Við höfum eignast
einn Prins-Albertinn enn uppi
á Miklatúni, og þarna stendur
hann og mænir á Bláa Bandið.
3
í þessu sambandi er vert að
minnast á styttu af Churchill,
sem nýlega var afhjúpuð í
brezka þinginu. Ekki voru allir
á eitt sáttir þá fremur en endra
nær, þegar myndlistin er á
dagskrá. Og kannske var það
einmitt vegna þess, að styttan
er óvenjuleg. Churchill er sem
sé frakkalaus. Hann setur und-
ir sig hausinn, áhyggjufullur á
svipinn og sýnist vaða fram á
vilð. Eiiramitt þararaig sáu þing-
menn hann svo oft, þegar mest
á neynidii.
Það er með myndastytturnar
8 LESBÓK MORGUNBLAÐSINS
21. júiní 1970