Lesbók Morgunblaðsins - 21.06.1970, Síða 1

í tilefni Listahátíðar
EDVARD
MUNCH
fraegasti myndlistar-
maður Norðurlanda
Eftir Braga Ásgeirsson
Sjálfsmynd 1885.
/----------------------
MYNDLIST
í gær var opnuð viðamikil
sýning í viðbyggingu Iðnskól-
ans á grafíkmyndum eftir
Edvard Munch, og er það óef-
að eitt merkasta framlag lista-
hátíðar þeirrar, er nú er hafin.
í ágripskermdiuim en grediniar-
góðum formála í sýningarskrá
rekur Pál Houglein liistferil
Munch’s, og skal það ekki gert
hér meir en nauðsyn krefur,
heldur leitazt við að bregða
ijósi á ýmsar hliðar á mann-
inum bak við myndirnar, en
hann var engu að síður stór-
brotinn og eftirminnilegur per-
sónuleiki.
Þegar ég var beðinn um að
skrifa um Edvard Munch, sagði
sá í gamni, er tilmælin komu
frá, að ekki væri útilokað, að
einhverjum blaðamanni dytti í
hug að hringja út í Norræna
hús og leita upplýsinga hjá
Ivar Eskeland, hvort listamað-
urinn muni verða viðstaddur
opnun sýningarinnar, hvar
hann muni búa, hvort kona
hans muni koma með honum
o.s.frv. Skyldi jafnvel nokkr-
um detta það í hug, að hann sé
frægt tónskáld, sem komi með
sýningu á nótum sínum í til-
efni þess, að Andre Previn
befiur isénstaklega ósikiaið eftir, að
tónlist eftir hainin verði á diag-
skrá á tónleikum sinum með
Sinfóníuhljómsveitinni? Ég
veit það ekki, en eitt veit ég,
svo mjög er þekking íslend-
inga í öfugu hlutfalli við það,
sem hún ætti að vera, og þá
ekki sízt yngri kynslóðarinn-
ar, sem virðist Ijúka skyldu-
námi ón þess að það hafi verið
talið ómaikisins vert, og nauið-
synlegt að fræða 'hairna lítillega
uim þeeinian miamin.
Einn liður í námi nemenda,
sem hefja listnám við Mynd-
lista og handíðaskóla íslands,
er almenn þekkingarkönnun.
Nemendum er gert að svara
fjölda spurninga og af árangr
inum má bæði ráða, hve fyrra
nám þeirra situr fast í þeim,
og jafnframt hve almenn þekk
ing ristir djúpt, auk þess hve
vel þau taka eftir hlutunum í
kring um sig. Hver spurning
greinist í þrjá liði, og á nem-
andinn að krossa við það svar,
er hann álítur rétt. Og í
beinu framhaldi af þessu kem-
ur spurningin: Hver var Ed-
vard Munch? A. Damekt sikáld?
B. Norsikiur málari oig grafíkier?
C. Þýzikiuir mynidlhöggv'airi og
leiikbrúðiuisimiiðiuir? Frá því að
þesisi þekikiinigiarköniniu'n var tek-
in upp fyrir nioíkkruim árum,
hafa flestir krossiað við hið síð-
asttaldia samkvæimt þeirri ágizik
an, að þar sem niafinið Munch
verður aið teljast þýzkt hljóti
miað'uriinn að vera þýzkiur, svo
að ekki var þekfcinigu nemenda
alls vanniað!
Hvað grafíklist áhrærir, þá
vita íslendingar jafnvel minna
um eðli hennar en um lista-
manninn Munch og það þrátt
fyrir nokkra kynningarstarf-
semi hin síðustu ár, og þeim er
vart láandi, því að meirihluti
íslenzkra myndlistarmanna
veit ekki heldur um raunveru-
legt eðli hennar, hver kjarni
hennar er og dæma gjarnan
grafík-verk óæðra málverkinu.
En engin meistari, sem hana
hefur iðkað með árangri, hef-
ur litið þannig á grafikina,
hún spannar yfir stærra svið
en allar hliðargreinar hins
hreina málverks, og möguleik-
ar hennar sem sjálfstæðrar list
greinar eru engu minni. Allt
frá því að hún kom fyrst fram,
hafa frjóir og sjálfstæðir iðk-
endur hennar skilið, að naum-
ast er nokkur grein myndlist-
ar jafn hugmyndaauðgandi.
Það hefur lengi brotizt í mér
að skrifa litla bók um Edvard
Munch til að bæta að einhverju
leyti úr þekkingarskorti landa
minna og kynna þeim sérstæð-
an, merkilegan og margslung-
inn persónuleika, en ég veit, að
ísfendimgar hafa mikiinn ábu'gia
á slíkum mönnum — þótt þeir
sömu kæri sig kollótta um
myndlist nema sem nauðsyn-
legt veggskraut. Eftir að mynd
ir af erlendu kóngafólki og ís-
lenzkum andans höfðingjum
voru teknar niður, eru fjöl-
skrúðugar landslagsmyndir í
100 gæðaflokkum komnar í
staðinin siem mynidisikraut niútím
anis. Ég áliti það vænteigt að
glæðia sikilninig landa miinma á
eðli grafí'k-liistar á þamin hátt,
að jafnframt sé kynintur einn
eftirtektarver'ðiaisti persó'nuleiki
á Norðuirlöiniduim, sem sögur
fara af.
Þjóðsagan segir, að þegar
Feneyjamálarinn Tizian var
ungur, hafi hann eitt sinn gert
sér liti úr blómum og búið síð-
an til undurfagra maddonnu-
mynd úr litunum. Þetta átti að
hafa verið fyrsta mynd hans,
og með henni sannaði hann
snilligáfu sína. Ganga má út
frá því, að sagan sé tilbúning-
ur og nokkurs konar ósk-
hyggja fjöldans um guðlegt
eðli listgáfu. En til mun sönn
saga af Edvard Munch sem
dreng: Hann var eitt sinn að
leik úti á götu, er hópur af
blindu fólki gekk hjá. Það
gekk fálmandi og hélt fast
hvert í arninað, — þammiig að
það myntdaði siérkieinimleigia röð.
Munch stóð kyrr og horfði á
það um stund, en hljóp svo
heim og teiknaði blinda fólkið
á eldhúsgólfið með kolamola
úr kolaboxinu. Frænka hans,
sem var í eldhúsinu, lagði nið-
ur vinnu sína og fylgdist með
iðju drengsins. Svo kallaði
hún á föður hans, Christian
Munch, lækni, til að koma og
sjá. Skyldu margar frænkur
hafa gert það sama í hennar
sporum? Trúlega hefðu 99 af
hiuinidraði reikið litla drenginm út
með skíöimmiuim oig fíniskúraðigólf
i'ð. Að aita eldhúísgólfið út með
kolum, hvílík forsmán! Og hús
móðir nútímans með hið full-
komna eldhús sem takmark,
hefði hún leyft þetta fyrsta
skref á braut listarinnar? Fað-
ir Munch’s var fullur virðing-
ar fyrir framtaki drengsins, og
hann var ekki stöðvaður og ei
heldur eyðilagður af grunn-
fæirðri aðdáuin. Og það fylgir
sögunni, að Munch hafi mjög
vel tekiizit að ná eiinlkieinmiuim, er
sýmdu hiinar fálmiainidd hreyfinig-
ar, það er að segja að fólkð
var blint. Eftir þetta var mikið
atriði fyrir Munch að skapa
eitthvað úr þeim skynhrifum,
sem hann varð fyrir. Hann átti
það til að loka augunum, er
hann sá eitthvað er vakti at-
hygli hans, til að festa mynd-
ina hið innra með sér. Segja
má, að upp frá þessu hafi
myndlistin tekið hug hans ail-
an, og það var langt líf og
langur starfsdagur framundan,
mikil afköst og ótakmörkuð
sköpunargleði.
Saga þessi minnir mig á við-
brögð móður skapmikils ís-
lenzks málara og einlægs aðdá-
anda Munch’s, er hann sem
drengur í reiðiskasti pissaði á
eldlhúggólfið h.eiima hjá sér.
Móðir hans sagði ofur rólega:
Pissaðu hara eins mikið og þú
vilt vinur minn, það verður