Lesbók Morgunblaðsins - 04.10.1970, Blaðsíða 8

1 fyrri grein drap ég á mis-
munandi skoðanir manna á því,
hvar Lögberg hefði verið á
Þingvöllum. Laust fyrir síðustu
aldamót var það af mörgum tal-
ið hafa verið á Spönginni á
milli Flosagjár og Nikulásar-
gjár, en nú er það viðtekin
skoðun, að það hafi verið á
austurbarmi Almannagjár.
Rakti ég rannsóknir Sigurðar
Vigfússonar, fornfrœðings, sem
taldi Lögberg hafa verið á
Spönginni og áleit sig hafa
rennt stoðum undir þá skoðun
með fornleifagrefti og öðrum
rannsóknum.
Eins og ég gat um, höfðu þeir
Guðbrandur Vigfússon og KS-
lund talið, að Lögberg hefði
verið á eystri barmi Almanna-
gjár. í grein í ritinum Ger-.
manistische Abhandlungen, sem
gefið var út i tilefni af sjö-
tugsafmæli dr. Konrads Maur
ers 1893, ritar Björn M. Ólsen
grein um Lögberg þar sem
hann snýst öndverður við nið-
urstöðum Sigurðar Vigfússon-
ar, en hallast að skoðun Guð-
brands og Kálunds. Hann getur
þess, að Vilhjálmur Finsen hafi
fallizt á mál Sigurðar. Síðan
segir Björn M. Ólsen:
„Því verður eigi neitað, að
Sigurður Vigfússon hefur að
sumu leyti réttara fyrir sér en
þeir KSlund og Guðbrandur
Vigfússon. Þannig hefur hann
sýnt það, sem vafalaust er rétt,
að Grágás á við dagsmörk, þar
sem hún segir, að dómar skuli
út fara (til sóknar) „eigi síð-
ar en sól kemur á gjábakka
hinn hærri frá Lögbergi úr lög
sögumannsrúmi að sjá“. Rekur
Björn M. Ólsen síðan í all-
löngu máli athuganir Sigurð-
ar Vigfússonar um þessi mál og
er honum í flestu sammála. Sið
an víkur hann að Byrgisbúð
með þessum orðum:
„Sömuleiðis hefur Sigurður
Vigfússon sýnt, að sönnun sú,
sem þeir Kálund og Guðbrand-
ur Vigfússon hafa komið fram
með fyrir því, að B.vrgisbúð
hafi staðið á hraunrimanum,
þar sem nú er nefnt Lögberg,
er hvergi nærri einhlít eða
óyggjandi. Þeir Kálund ráða
þetta af einum stað í Sturl-
ungu, þar sem taiað er um við
ureign þeirra Hafliða Másson-
ar og Þorgils Oddasonar. Er
þar sagt, að þeir Hafliði hafi
ekki getað komið dóminum fyr
ir á vanalegum stað fyrir of-
ríki Þorgils, og hafi hann þá
fært dóminn „austr i hraunit
hjá Byrgisbúð; gæta þar gjár
þrim megin, en virkisgarðr ein-
um megin". Þessi lýsing á
staðnum á mæta vel við hraun-
rimann milii gjánna, sem menn
kalla Lögberg, en Sigurðurhef
ur sýnt, að hún á eins vel við
annan hraunrima, sem iiggur
norðar, og hefur hann þar
fundið leifar af grjótgarði, sem
hann heldur hafi verið virkis-
garður, en það er þó nokkuð
vafasamt. Það er víst, að Byrg
isbúð hefur verið á öðrum
hvorum þessara hraunrima, en
á hvorum þeirra hún hefur ver
ið, er ósannað, því að lýsing-
in í Sturlungu er ekki svo
greinileg, að hún taki af öll tvi
mæli, og því síður sker Njála
úr þessu, þar sem hún talar um
Byrgisbúð."
Þetta voru orð Bjarnar M.
Ólsens. Orð Njálssögu um
Byrgisbúð eru þessi: „Flosi
hafði látið tjalda Byrgisbúð, áð
ur hann reið til þings, en Aust
firðingar riðu til sinna búða“.
Ber þessi frásögn ekki með sér
hvar á þingstaðnum Byrgisbúð
hefur verið. Frásögn Sturl-
ungu, sem notuð hefur verið
sem staðarákvörðun um Byrgis
búð, er á þessa leið: „Ok þá
nefndi Hafliði vátta at því, at
hann mátti eigi dóminum fram
koma fyrir ofríki Þorgils, ok
þá færðu þeir dóminn austr í
hraunit hjá Byrgisbúð, þar
gæta gjár þrim megin, en virk
isgarðr einum megin; ok í þeim
dómi verðr Þorgils Oddason
gerr sekr skógarmaðr, ok þetta
eitt mál nýttist þar, þat er í
dóm var lagt. Ok eftir þat var
gengit til Lögbergis ok sagt til
sektar hans, ok er menn komu
heim til búða, þá var frétt,
hverja Hafliði hefði hlotið
áverkana, af þvi að alþýðan
vissi enn þá eigi víst, hvat at
hafði orðit eða hversu mikit.“
Þetta er frásögn Sturlungu
og af henni er ekki ljóst, hvar
Byrgisbúð hafi verið, eins og
Björn M. Ólsen tekur réttilega
fram. En þegar frásögn Sturl-
ungu er lesin til hlítar, má
sjá, að Lögberg muni ekki hafa
verið allnærri Byrgisbúð og í
öðru lagi, að búðir þær, sem um
er rætt, hafi hvorki verið
nærri Byrgisbúð né Lögbergi.
Af þessu verða þó ekki miklar
ályktanir dregnar, en nánar
mun vikið að þessum atriðum
síðar.
Björn M. Ólsen heldur áfram
í áður tilvitnuðu riti og segir,
„að þó það yrði sannað, sem
ekki hafi verið sannað, að Byrg
isbúð hafi ekki staðið á hraun-
rimanum, sem nefndur er Lög-
berg, þá sé það engin sönnun
fyrir því, að þar hafi verið
Lögberg hið forna.“ Fer hann
síðan nokkrum orðum um forn-
leifagröft Sigurðar Vigfússon-
ar og telur hringmyndaða mann
virkið, sem Sigurður íann á
Spönginni, einna líkast lög-
réttupöllum þeim sem hafðir
vóru eftir að landið komst und
ir konung og ef lögréttan hafi
verið þar, sé auðsætt, hví
Spöngin hafi verið kölluð lög-
réttuspöng á siðari timum. Fer-
hyrndu rústina innan í hringn
um telur Björn M. Ólsen lík-
legast búðarrúst frá síðari tím-
um, eða þá lögréttuhús, eins og
Sigurður Vigfússon hafði getið
til.
Þá víkur Björn M. Ólsen að
rannsóknum Sigurðar Vigfús-
sonar á mannvirkinu á austur-
barmi Almannagjár. Um það
segir hann „1 miðju mannvirk
inu fann Sigurður merkilegan
grjótbálk, lítinn og stuttan,
sem reynslan þó síðar sýndi, að
ekkert áframhald hafði á
neinn veg. Sigurður gerir enga
tilraun til að skýra, hvað þessi
grjótbálkur hafi verið. Þess
mætti til geta, að grjótbálkuv
þessi sé leifar af fornum hörg
eða blótstalla, sem staðið hafi á
hinu forna Lögbergi i heiðni,
og hafi hann síðar, þegar
mannvirkið var hlaðið til að
jafna gjábarminn, verið látinn
standa í undirstöðunni. Öskulag
það, sem Sigurður fann neðst
niður við bergið undir mann-
virkinu fyrir neðan grjótbálk-
inn, gæti þá verið leifar af
gömlum blóteldum. Það er eng-
um vafa bundið, að alþingi hef
ur í heiðni verið helgað með
blótum. Á það benda orðin
þinghelgi, at helga þing, al-
Lýðveldisstofnunin 1944 fór fram á Lögbergi á austurbarmi Almannagjár. En var það á Lögbergi
helga?
■;;:v

Tjaldborgin á völlunum 1944 gefur ef til vill einhverja hugmynd um hvernig umhorfs var á þing
staðnum til forna, er þing stóð sem hæst?
8 LESBÓK MORGUNBLAÐSINS
4. októtoer 1970