Lesbók Morgunblaðsins - 04.10.1970, Qupperneq 14

Myndlist
Framh. af bls. 3.
dæmis verið þeir, að hún felur
I sér næstum óendanlegan
sveigjanleik. Hún ætti af þeim
ástæðum varla að komast inn á
sömu blindgötur og óhlutlæg
list, heldur gæti hún þróazt á
ýmsa vegu og ekki óliklegt, að
upp af þvi spretti nýir og frjó-
samir angar. Þessi sveigjanleiki
virðist hafa minnkað til muna
stefnuofstæki, enda er allt sýnt
samtímis í megin listaborgum
heimsins: Natúralismi, express-
ionismi, abstraktstefna og pop-
ið í öllum hugsanlegum tilbrigð
um.
4
Stundum er á það minnzt, að
poplistin sé ekki stofulist, og
þá er líklega átt við þær mynd-
ir, sem fremur efnaðir menn
kaupa á sýningum til að hengja
upp í stofur hjá sér. Stofulist
táknar að því er virðist fremur
hefðbundna list, sem allir
kunna að meta og hér á Is-
landi á það liklega einna helzt
við hvers konar landlagsmynd
ir. Þó mun svo komið, að ab-
straktið telst góð og gild stofu-
list og líklega munu þægilegar
abstraktmyndir viðlíka góð sölu
vara á sýningu og landslags-
myndir í hefðbundnum stil.
Gamla sagan hefur endurtekið
sig ennþá einu sinni: Áhorfand
inn þarf ár, eða jafnvel ára-
tugi til að átta sig, og sætta
sig fullkomlega við nýstárlega
myndgerð. Þegar því marki er
loksins náð, eru listamennirnir
meira og minna orðnir afhuga
þvi sem var; þeir eru rónir á
ný mið og búnir að finna sér
form, sem áhorfandanum og list
njótandanum finnst í bili frá-
leitt. Þá fyrst getur hann heils
hugar samþykkt það sem hann
efaðist um fyrir svo sem ára-
tug. Þeir sem hristu sin virðu-
legu höfuð yfir abstraktinu um
1950, þeir hrista sig enn þegar
ber á góma nýmæli á borð við
pop, op, hard edge, minimal art
og hver veit hvað. En um leið
finnst þeim mikið til um
abstraktmyndir, sem þeir
keyptu með semingi á árunum.
Nokkur ár gætu liðið, þar til
myndir í popstíl teljast fuliboð-
leg stofulist og líklega talsverð
ur timi þar til slikar myndir
verða gefnar virðulegum land-
stólpum og læonsfélögum á sex
tugsafmælum. Eitt þýðingarmik
ið atriði stuðlar meðal annars
að því, að það gerist ekki með
hraði: Popmálurum er yfirleitt
ekki mjög umhugað að láta frá
sér fara það sem venjulega er
nefnt „fallegar myndir.“ í fyrsta
lagi verður stofulist eðli sínu
samkvæmt að hafa skreytigildi.
Og í öðru lagi verður hún að
vera þægileg. Þessu tvennu var
oft fullnægt í rikum mæli á ab-
straktárunum. Sennilega hefðu
þó hinir svinnu og alvörugefnu
frömuðir þessarar stefnu oltið
útaf af einberri hneykslun, ef
einhver hefði á þeim dögum
tjáð þeim, að flatarmálverkin
þeirra gætu helzt orðið þokka-
leg skreyting og hlutgeng stofu
list hjá broddborgurum eftir
nokkur ár. Að vísu munum við
sjá abstrakt flatakúnst á veggj
um Listasafns ríkisins, að
minnsta kosti meðan frömuðir
þessarar liststefnu eiga sæti í
safnráði, — og kannski eitt-
hvað lengur. En sem sagt; mér
þykir heldur líklegt, að þetta
timabil verði, þegar fram líða
stundir, talið heldur þyrrkings
legt og ófrjótt.
Þegar eftirmælin verða skrif
uð um abstraktskeiðið i ís-
lenzkri myndlist, þá kynni þess
einnig að verða getið, að mikil
einsýni og heilaþvottur ein-
kenndi þá myndlistarmenn, sem
fylgdu stefnunni fram til sig-
urs eftir misjafnlega skömm
kynni af henni erlendis, eink-
um og sér í lagi í París.
Vissulega var brotið blað
með septembersýningunum, sem
frægar urðu hér á sínum tíma
og vissulega voru þeir málarar,
sem þar fylktu liði, fullir sann-
færingar á því, að þeir væru
að frelsa íslenzka myndlist úr
ógöngum afturhalds. En þeirra
eigin stefna bar í sér þröng-
sýna kreddu. Sumir þeirra lafa
í kreddunni enn þann dag í
dag, þótt list þeirra hafi staðn-
að fyrir áratug eða meira. Sum-
ir úr þessum söfnuði höfðu hug
rekki til að fara sínar eigin
leiðir með tímanum, en blutu
háð og spott hjá þeim, sem eftir
stóðu í kreddunni. Nú hafa hins
vegar ungir menn tekið upp
nýtt merki og vinna á frjáls-
lyndan hátt að því að kynna
nýja liststefnu, sem stundum er
kölluð poplist til skilgreining-
ar. En í rauninni er nafngiftin
vafasöm. Nýlistin er meira og
minna afkvæmi poplistar hjá
hinum yngsta hópi listamanna,
en langt frá þvi að vera í öll-
um atriðum hreint pop. Nú er
úr vöndu að ráða fyrir þá, sem
eftir eru i abstraktinu. Annað-
hvort er að loka sig áfram inni
í fílabeinsturninum og halda
áfram að dúlla við útdautt flata
málverk og halda svo sýningar
á nákvæmlega því sama, sem
við sáum hjá þeim í hitteð-
fyrra eða fyrir sex árum. Elleg
ar þá „að herma eftir strákun-
um“, en það gætu orðið þung
spor og erfiður biti að kyngja
fyrir þá suma.
Poplistin hefur ekki verið
innleidd með trúarlegu ofstæki,
enda er hún ekki kreddubund-
in. Þvert á móti er túlkunar-
frjálsræðið algert og útgöngu-
leiðir til allra átta. Það bendir
til þróunarmöguleika, sem úti-
lokað er að sjá fyrir, hvert
leiða. En það er fyrst og fremst
þessi vídd, frelsi og umburðar-
lyndi, sem gerir mann bjartsýn
an á framvinduna. Sumir hneygj
ast að handverki, aðrir að vél-
tækni, en hjá báðum er útkom-
an tekin góð og gild. Einhver
málari, sem ég man ekki leng-
ur hver var, gaf þá frábæru
yfirlýsingu, að „það skiptir
ekki máli, hvað þú gerir, held-
ur hvernig þú gerir það“. Þar
er komið að kjarna málsins.
Verk, sem meira og minna eru
unnin í anda popstefnunnar,
geta verið falleg og þægileg á
að líta. Þau gætu sem bezt tal-
izt stofuprýði hjá hvaða góð-
borgara og listunnanda. En
breidd viðfangsefnanna er mjög
mikii, og sumum nútímalista-
mönnum er sízt af öllu 'keppi-
kefli að höndla eitthvað, sem
talið mundi fagurt. Poplistin er
þjóðfélagsleg; hún rúmar mögu
leika til að láta álit sitt í ljós.
Sumir hafa notað þetta list-
form til að láta í ijós viðbjóð
sinn á hermennsku og stríðs-
rekstri, likt og Picasso gerði
með Guernicu á fjórða áratugn
um. Partur af kreddu óhlutlægu
myndlistarinnar, var, að mynd
mátti ekki segja neitt, sízt af
öllu að þar kæmi fram skoðun.
Það hefur að sjálfsögðu verið
hrakið bæði fyrr og síðar. 1
myndlistartúlkun hljóta að birt
ast skoðanir og afstaða. Mynd-
ræn gildi geta setið í fyrirrúmi
þar fyrir. Nægir að benda á
málara eins og Kitaj til rök-
stuðnings.
Það virðist hafa komið í kjöl
far poplistarinnar og ýmissa
skilgetinna afkvæma hennar, að
myndlistin er naumast eins há-
tíðleg og áður. Hún gengur
ekki um á kjól og hvítt, graf-
alvarleg og full af ábyrgðartil-
finningu. Hún er þvert á móti
ung og fersk og leitandi. Hún
hlær framan i íhaldssemina og
kreddurnar. Nýlistin er hvers-
dagslist og ungir myndlistar-
menn eru ánægðir með að fá
einn húsgafl til að spreyta sig
á. Ef til vill verður eitthvað
nýtt málað þar yfir eftir fimm
ár og hvi skyldi það ekki vera
í lagi. Nægir að benda á gafl-
málverkin í Brande í Dan-
mörku, sem Bragi Ásgeirsson
skrifaði um í Lesbókina 20.
september s.l. 1 Reykjavík eru
margir fletir, húshliðar og gafl-
ar, sem dável mundu henta fyr-
ir myndlist af þessu tagi. Ein-
hverjir ungir menn hafa málað
á vegg við Iðnó og hvers vegna
ekki að skreyta borgina á þenn
an hátt?
Bókmenntir
og listir
Framh. af bls. 12.
hef komið, hefur andrúmsloftið
verið vinsamlegt, og hvarvetna
hef ég mætt vinsamlegu fólki.
Þess vegna undrast maður, að
stríð skuli vera háð. Stríð eru
ekki háð af manneskjum. Stríð
eru eins og hvert annað slys.
Manni virðist, sem hægt sé að
koma í veg fyrir mörg þessara
slysa, en aldrei öll. Spurning
hvort nokkurn tíma sé hægt að
alfriða heiminn. Annars er það
hin gífurlega offjölgun mann-
kynsins, sem ógnar þvi mest.
Vísindin ná meiri og meiri
leikni í að framleiða matvæli,
svo búast má við því, að hung-
urmorð x stórum stíl, verði
hvað líður liðin saga. Hitt er
alvarlegra, að fólkið verði svo
margt, að það hafi ekki jörð til
að ganga á.
— Snúum okkur aftur að
bókmenntunum. Hvað virðist
þér um framtíð skáldsögunnar?
— Ég held að skáldsag-
an verði til jafnlengi og mað-
urinn. Hugsanlegt, ef maður
inn á langt líf fyrir höndum,
að hann festi sögur sínar á eitt
hvað annað efni en bók. Bók-
in er ekki gömul Sögur voru
skrifaðar á steina, maður veit
ekki hvað lengi. Já, heyrðu,
sagan mun fylgja mannkyninu
á vegferð þess í gegnum lysti-
garðinn; þörfin fyrir að segja
frá, og þörfin fyrir að heyra
ný tilbrigði um sama stefið:
sorgina og gleðina í mannlegu
lífi. Söguþorstinn mun ekki
slokkna.
— Hvað viltu segja mér um
skáldsöguna, sem nú liggur á
afli þínum: Járnblómið?
— Það grær innan, I mér.
Kannski tekst mér að rækta
það og koma því tdl þroska.
Langt er síðan sáð var til þess,
og tími til kominn, að það fari
að springa út.
--------------------------------------------- ,
ERLENDAR
BÆKUR

Des Girolamo Cardano von
Mailand eigene. Lebenbe-
schreibung. Aus dem Latein-
ischen ubersetz von Her-
mann Hefele. Lebenslaufe,
Band XVIII. Kösel-Verlag
1969.
Æfisaga Cardanos er af ýms-
um talin ganga næst æfisögu
Benvenutos Cellinis. Cardano
var frægur læknir og stærð-
fræðingur á sínum tíma 1501—
1567. Hann bjó við einstaka
eymd og fátækt fyrstu fjöru-
tíu ár ævinnar og áttu styrj-
aldir og pólitiskar hræringar
sinn þátt i því. Það var ekki
fyrr en nokkur stærðfræðileg
og læknisfræðileg rit hans
komu út, að hann hlaut viður-
kenningu. 1 ævisögunni kemur
fram að hann lét sér fátt mann
legt óviðkomandi. Bókin er
skemmtileg aflestrar, frásögn
in lipurleg.
The Great Scliism 1378. John
Holland Smith. Turning Po-
ints in History. General Edi
tor: Sir Denis Brogan. Ham-
ish Hamilton 1970.
Þegar babýlónskri útlegð páf
anna lauk í Avignon og þeir
sneru aftur til Rómar, hófst
hin mikla kirkjusundrung.
Erkibiskupinn af Bari var kos-
inn páfi, og tók sér nafnið Urb
an VI. Hegðun hans, hofmóður
og oflæti eftir páfavalið gekk
út í slikar öfgar, að sumir
töldu að hann hefði bilað á
geðsmunum við upphefðina og
svo fór að annar páfi var val-
inn skömmu síðar. Þannig hófst
kirkjusundrungin, sem lauk
ekki fyrr en 1415. Höfundur
rekur sögu kirkjunnar þetta
tímabil, sem var timi mikilla
átaka innan kirkjunnar og
upphafstími frekari átaka, sem
hófust með siðaskiptunum. Deil
ur páfanna og stuðningsmanna
þeirra koma hér mjög við sögu
og lýsingar höfundar á fram-
ferði þeirra og hegðun er oft
kátbrosleg.
Alain Robbe-Grillet:
Dupont er dþd. Pá dansk
ved Else Mammen.
Gyldendal.
Kþbenhavn 1969.
Alain Robbe-Grillet er einn
af forvígismönnum nýju skáld-
sögunnar frönsku og þessi bók,
Dupont er dþd, kom út árið
1953, á fyrstu árum þessarar
bókmenntastefnu. Að efnisupp-
byggingu er hér um að ræða
— Þú skrifar stððugt, Guð-
mundur?
— Já, það er mín aðferð til
að lifa lífinu.
Júli — ágúst, 1970.
Óskar Aðalsteinn.
spennandi og viðburðaríka
skáldsögu, þar sem afbrot og
misferli skipa veigamikið rúm.
En jafnframt er hér um að ræða
lifandi mynd af frönskum hafn
arbæ og því umhverfi, sem þar
þrífst og dafnar.
Söguþráðurinn er í stuttu
máli á þá lund, að Dupont pró-
fessor hefur lifað af morðtil-
raun og er á sjúkrahúsi. Hon-
um er ókunnugt um, að Wallas,
lögregluforingi í París, er kom-
inn til bæjarins til að upplýsa
„morðið“. Þeir, sem að morðtil-
rauninni stóðu, vita hins vegar
um ferðir lögregluforingjans,
en þrátt fyrir það tekst þeim
hvorki að finna Wallas né Du-
pont.
Nú hefst mikill eltingarleik-
ur i franska hafnarbænum, elt-
ingarleikur, sem er i senn spenn
andi og tvísýnn. Ástandið mót-
ast af þvi að allir vita eitthvað,
en enginn nóg.
Ord om Vietnam. En inter-
nationell Antologi.
Gyldendal. Kþbenhavn 1967.
Styrjaldir hafa löngum orðið
skáldum yrkisefni og er Víet-
namstyrjöldin þar engin undan
tekning. 1 þessari bók birtast
alls eitt hundrað ljóð um þessa
styrjöld eftir sextíu og fimm
höfunda. Er þar margt þekktra
nafna, svo sem Tarjei Vesaas,
Arthur Lundkvist, Pablo Ner-
uda og sjálfur Ho Chi Minh.
Ljóðin eru birt í sænskum,
dönskum eða norskum þýðing-
um og bókin kom út um leið
hjá Gyldendal í Osló og Bonni-
ers í Stokkhólmi. Fjórtán skáld
og rithöfundar á Norðurlönd-
unum þremur hafa annazt rit-
stjórn verksins.
1 mörgum ljóðanna í þessu
safni birtist andúð skáldanna á
stríðinu sem slíku og þrá þeirra
eftir friði. En I sumum ljóðanna
er tekið upp merki baráttunn-
ar eins og í eftirfarandi ljóði
eftir Ho Chi Minh, sém Göran
Sonnevi hefur þýtt á sænsku:
De gamla tyckte om att sjunga
om naturen:
Snö oeh blommor, máne och
vind, floder, berg, rök.
Vár tids dikter borde armeras
med stál;
Ocksá poeterna borde veta hur
kampen ska föras.
Hann var alltaf baráttuglað-
ur, gamli maðurinn.
.14 LESBÓK MORGUNBLAÐSINS
4. oiktóber 1970