Lesbók Morgunblaðsins - 08.11.1970, Blaðsíða 4

Gertrude Stein var einkennileg kona,
stuttklippt, ófríð og klædd heimaofnum
pilsum. Rithöf undarf rægð hennar hófst
að marki 1933, en heimili hennar í París
var stundum samastaður manna eins og
Eiiots, Picassos, Mattise, Cocteaus,
Ezra Pound og James Joyce
Samkomusalur
listamanna
Eftir James R. Mellow
Gertrude Stein. Myndin, sem Picasso málaði aí henni.
„Mig hefur alltaf langað til
að vera söguleg1', sagði Ger-
trude Stein skömmu fyrir and-
lát sitt árið 1946. Og það var
hún, mestan hluta ævinnar. I
upphafi, eða fyrst eftir alda-
mótin deildi hún heiðrinum með
bróður sinum, Leo, Stein-búið í
París (Leo, Gertrude og lífstíð
ar förunautur hennar Alice B.
Toklas) var Mekka allra hinna
nýjungasinnuðu.
Þaú sem einkum dró þá að
var safn olíu- og vatnslita-
mynda eftir Cézanne, gamlar
myndir Matisse og Picassos, mál
verk eftir Renoir, Manet, Gaug
uin og Toulouse-Lautre, sem
hún og Leo höföu haft fé og
fyrirhyggju til að kaupa. Vegg
irnir i vinnustofu þeirra voru
þaktir til lofts af málverkum,
sem nú eru fræg, vængjahurð-
irnar inn i borðstofuna voru
fóðraðar rissmyndum Picassos.
Á fyrstu tugum aldarinnar
flykktust gestir á sýningar á
framúrstefnulist; margir komu
til að hæðast, en ýmsir sneru
aftur sem trúskiptingar. Þetta
var glæsilegl sögusvið — og
sögulegt varð það. Að Rue de
Fleurus 27 höfðu Leo og Ger-
BÖKMENNTIR
OG LISTIR
trude Stein opnað fyrsta safn
nútímalistar, til hvers konar ætl
ana og afnota.
Um þessar mundir stendur til
hjá erfingjum Stein-dánarbús-
ins að selja leifar þessa braut
ryðjendasafns — 38 málverk
og teikningar eftir Pablo Pi-
casso og níu verk listbróður
hans, kúbistans Juan Gris. Gert
er ráð fyrir að Museum of
Modern Art í New York muni
efna til sýningar ð þessum lista
verkum ásamt mörgum helztu
málverkum er áður voru i eigu
Stein-systkinanna en hafa síð-
an hafnað í öðrum einka- eða
almenningssöfnum. Sú sýning
yrði viðeigandi — og ef til vill
hinzta — kveðja til hins sögu-
lega sýningarsalar.
Á venjulegu laugardags-
kvöldi fyrir 60 árum hefðum
við hitt Gertrude Stein á sin-
um stað í salnum, klædda brún
um flauelskjól, sitjandi á baK
háum Renaissance-stól með fæt
urnar hangandi nærri steypu-
járnsofninum, sem hitaði hrá-
slagalegt herbergið. Örskammt
í burtu mátti heyra Leo út-
lista skoðanir sinar á nútíma-
list fyrir hópi gesta.
í þyrpingu ungverskra mál-
ara, franskra menntamanna,
enskra aðalsmanna og þýzkra
stúdenta hefði til dæmis mátt
greina Picasso og fylgikonu
hans Fernande Olivier (Picasso
likist ákaflyndum, ungum skó-
burstara — Fernande er ská-
eygð og aðlaðandi). Rauð-
skeggjaði maðurinn með gler-
augun, sem líkist þýzkum pró-
fessor, er Matisse. Næst hon-
um má ef til vill sjá ljóðskáld-
ið Guillaume Apollinaire og
áhanganda hans málarann
Marie Laurencin. Hái maður-
inn væri þá Georges Braque,
sem er hinn opinberi mynda-
upphengjari salarins vegna yf-
irburða sinna á meðal hinna
minni kúbista. í ameriska til-
laginu bæri mest á málurun-
um Patrick Henry Bruce ogAl
fred Maurer, sem báðir urðu
snemma talsmenn hinna nýju
sjónarmiða og eru á þessum
tima fylgjendur Matisse.
Á árunum milli 1920—40
voru það ekki letngur myndirn
ar heldur frægð Gertrude sem
bókmenntalegs útlaga og rót-
tækur, óbilgjam ritstíll henn-
ar — sem birtist í straumi af-
strakt, orðfárra ljóða og tor-
ráðinna orðamynda af vinum
hennar er drógu hina áhuga-
sömu og hina forvitnu að dyr-
um hennar. Þegar hún og Leo
skildu að skiptum um '1912
hafði hinu umdeilda listasáfni
verið skipt — í meiri eða
minni vinsemd — á milli þeirra.
Picasso-myndimar komu allar í
hlut Gertrude. Leo kaus sér
Renoir-málverkin og margar af
Cézanne-myndunum. Er gengið
hafði verið frá fyrirkomulag-
inu hafði Leo skrifað henni:
„Nú vona ég að allir megi vel
við una, sitjandi hver á sínum
tilskilda hluta, sjúgandi hver
sína appelsínu af mikilli kæti.“
Á árunum miili 1920 og 1940
— áratugum „hinnar týndu
kynslóðar" — voru það aðal-
lega amerísku rithöfundamir
Hemingway, Fitzgerald, Sher-
wood Anderson og Thornton
Wilder sem gerðu garðinn fræg
an í Rue de Fleurus. Myndirn-
ar voru enn vinsælar en nú-
tímalist hafði nú nægan með-
byr án áróðurs Gertrude. Hún
hafði nú ekki lengur efni á að
kaupa verk vinar síns Picassos
en sneri sér að landa hans
Juan Gris. Hún safnaði einnig
verkum minni spámanna: Eug-
ene Berman, Christian Bérai'd,
Kristians Tonny Pavel Tchelit
chew — málara með súrreal-
iskar tilhneigingar.
Dýrkunin á Gertrude Stein
hófst hins vegar árið 1933 með
metsölubókinni „Ævisaga Alice
B. Toklas", minningum Ger-
trude frá brautryðjendaárun-
um í París, séðum með augum
vinkonu hennar. Hún var og er
enn ein ánægjulegasta frásögn,
sem til er af þessu tímabili:
þar drjúpa nöín rithöfunda,
listamanna og tónskálda af
hverri síðu eins og gulldropar
— Edith Sitwell, Joyce, Eliot,
4 LESBÖK MORGUNBLAÐSINS
8. nóvember 1970