Lesbók Morgunblaðsins - 08.11.1970, Blaðsíða 8

Hvað segja ítalskir rithöfundar um
norrænu velferðarþjóðfélögin?
LEIÐINDIN
og hið gleðisnauða siðfrelsi
er þeim efst í huga
Eftir Karen Dissing Melaga
Hugsanleg þátttaka Dana i
Efnaliagsbandalaginu hefur
vakið hvoruni tveggja vinstri-
og hægrimönnum þar í landi,
nokkurn menningarlegan ugg.
Gegnir furðu hversu mjög
þessar andstæðu fylkingar eru
á einu máli um það, að „hin
danska menningararfleifð"
(svo að notuð séu orð nokk-
iirra forsprakka vinstri jafnað-
armanna) muni bíða tjón af
fundi við aðra menningu og
aðrar lífsskoðanir.
Vissulega má gera ráð fyrir
því, að sitthvað breytist, er
Danmörk verðnr þannig hluti
stærra efnaliagslegs og menn-
ingarlegs samfélags, en ekki er
þar með sagt að sú breyting
verði til hins verra.
f þessu sambandi er eftirtekt-
ar vert, að liinir væntanlegu
nágrannar okkar í Efnahags-
bandalaginu — einkum þeir,
sem okkur eru fjarskyldastir,
og ólíkastir eins og Frakkar og
ftalir — líta danska og raunar
skandinavíska samfélagsmenn-
ingu og — hætti yfirleitt, mjög
gagnrýnum augum. ítölskum
blöðum hefur á undanförnum
árum orðið mjög tiðrætt um
þjóðfélagsskipun á Norðurlönd
um og oftast dregið upp frem-
ur ófagra mynd af því. I»ó
nokkur liluti gagnrýni þessar-
ar kemur úr horni pólitískra
ilialdsafla; er sú gagnrýni ekki
annað en eðlileg viðbrögð —
verndun eigin hagsmuna. Sú
gagnrýni, sem frá vinstri öfl-
unum kemur er hins vegar öllu
meira áhyggjuefni, þar sem
þau dæma skandinavískt þjóð-
skipulag í meira mæli af eigin
forsendum þess.
Fyrir skönimu gerðu tveir af
virtustu rithöfundum ftala,
þeir Mario Soldati og Guido
Piovene, hina rækiiegiistu og
mætustu tilraun til greiningar
á skandinavísku þjóðskipulagi,
er gerð hefur verið til þessa;
Soldati í bók en Piovene í
greinaflokki í dagblaðinu La
Stampa. Er rétt að geta þess
hér, að norrænt þjóðskipulag
vekur höfundum þessum báðum
heldur litla hrifningu. Gagn-
rýni sú, sem þeir bera fram er
að miklu Ieyti menningarlegs
eðlis. „Nauðsyn ber til," segir
Piovene, „að finna á því skýr-
ingu, hvers vegna þjóðfélags-
kerfi, sem hefur næstum ein-
göngu kosti til að bera, vekur
öðrum mikhi ófullkomnari sam-
félögum svo litla öfund.“
HVAÐ ER AÐ SKANDINÖV-
UM?
Bók Mario Soldatis nefnist
„Hinir örvæntingarfullu þegn-
ar velferðarríkisins.“Ég átti tal
við hann um álit hans á Norð-
urlöndu-m (Skandinavíu) (á
Italíu eru Skandinavar vana-
legast settir undir einn og sama
hatt og rætt um „hina skand-
inavísku jafnaðarmenn," og
skiptir þá engu hvaða stjórn-
ir fara með völd í hverju þess-
ara landa, hverju sinni). Á
svar hans ber ekki að líta sem
einkaálit. Hann talar fyrir
munn margra; ég hef heyrt
fjölda Itala taka undir orð
hans. — Mario Soldati — hvers
vegna haldið þér þvi fram, að
við séum örvæntingarfull?
— Það liggur ljóst fyrir, að
bæði í Danmörku og Sviþjóð
rikir velferð og velmegun á
mjög háu stigi. Það er svo um
marga þjóðfélagshætti og — að-
stæður ykkar, að væru þær
yfirfærðar á italska grund, þá
yrði þar hrein paradís á jörðu.
Fengju ítalir sams konar ellilif-
eyri og Norðurlandabúar,
sjúkrahús, skólar, háskólar,
bókasöfn og leikhús störfuðu á
sama hátt og þau gera á Norð-
urlöndum (s.s. Skandinavíu)
væri Italía dásamlegasta land á
jörðunni.
1 Skandinaviu hrökkva þess-
ir sömu hættir og aðstæður
hins vegar ekki til. —
í bók yðar kveðið þér einnig
svo að orði:.....þrátt fyrirall
ar framfarirnar, er það harka-
legur og skelfilegur veruleiki
— ekki einungis fyrir Skandin-
avana, heldur einnig fyrir
okkur.“ Hvað er það, sem yður
þykir harkalegt og skelfilegt?
— Skandinavar eru nú fram-
verðir framfaranna. Það, sem
þar er nú að gerast, mun ekki
berast hingað fyrr en eftir tíu,
fimmtán, tuttugu eða jafnvel
fimmtíu ár. Þegar búið er að
fullnægja öllum efnislegum
þörfum og ákveðin kyrrð, ör-
yggi og velmegun er komin á,
þá er það, sem leiðindin koma
til sögunnar. Lifsleiði; menn
vita ekki hvað þeir vilja (eiga
af sér að gera) i tómstundum
sínum, þeim finnst þeir firrtir
og „fjarlægðir", ef svo má að
orði komast, einkum frá þeim
ákvörðunum, sem máli skipta.
öll þessi velferð og velmegun
er nefnilega dýru verði keypt.
Stéttarfélögin og hinar jafnað-
arsinnuðu rikisstjórnir hafa
komið fram öllum þeim hags-
munamálum, sem þau geta ósk-
að sér, en þau hafa ekki feng-
ið hinum vinnandi stéttum vald
ið í hendur. Hinar vinnandi
stéttir lifa góðu lífi, en þær
ráða engu um það, hvað um
þær verður (eða ekki); ráða
sinum málum ekki sjálfar. Þær
eiga sem sé ekki hlut í vald-
inu, taka ekki þátt í fram-
kvæmd þess. En það er einmitt
þetta, að taka þátt, eiga hlut í
valdinu, sem gæti lífgað fólkið,
lifsorka er ekki fyrir hendi.
Þess vegna er það að ég tala
um „skelfilegt ástand". Horf-
urnar eru uggvænlegar.
Fólkið lifir góðu lífi, ákaf-
lega góðu lífi, hefur allt til
alls, en í rauninni lifir það
verra lífi en við ítalir, sem lif-
um miklu verra lífi en þið!
Ef þér komið í suður-itölsk
sveitaþorp, jafnvel þau aum-
ustu, verður fyrir yður miklu
glaðara og kátara fólk en þér
eigið að venjast heima fyrir.
Af íbúum þessa hnattar leið-
ist Itölum allra manna sízt!
Þeir viðurkenna hin einstakl-
ingslegu og mannlegu verð-
mæti. Þau eru stöðugri og fjöl-
breyttari en svo að fólki leið-
ist.
MATARLAUSUM LEIÐIST
EKKI —
— Þau rök, sem þér hafið
borið fram hér að ofan hef ég
oft heyrt af munni landa yðar
og líka, þ.e.a.s. fólks, sem ber
menninguna fyrir brjósti.
Haldið þér ekki, að rök-
semdafærsla yðar og samherja
yðar þjóni hagsmunum aftur-
haldsins á Italíu —- hagsmun-
um pólitískra andstæðinga
yðar? Spyrja mætti: hvaða
gagn er í því að bæta þjóðfé-
lagsástandið ef útkoman úr því
verður aðeins hrein og bein
„leiðindi?"
— Ég skal útskýra þetta. Af-
staða yðar er alveg rökrétt.
En hér á Ítalíu eiga umbætur
allar svo langt í land, að um
„leiðindi" er alls ekki að ræða,
þau eru svo fjarlæg. Hér hef-
ur fólk þörf fyrir vinnu og lífs-
viðurværi fyrst og fremst. Nú
er ég aðeins að ræða um það
fólk, sem hefur í sig og á og
ekki hefur áhyggjur af dag-
legu brauði sínu. Hvað hina
snertir, þá er auðvitað út í hött
að nefna þá í sama orðinu og
leiðindi. Þeim, sem varla hefur
nóg að borða, leiðist ekki. Hér
á allt svo langt í land; velferð-
arríkið er okkur ennþá fjar-
lægt takmark. Við munum fyrst
reyna að koma á ákveðinni vel-
ferð og svo sjáum við hvað set-
ur. Ég er nefniiega þeirr-
ár skoðunar að sömu þjóðfélags
hættir mundu ekki skapa hér
„velferð" án þess að örvænt-
ing kæmi til; ég er hræddur um,
að hún mundi fylgja í kjölfar-
ið. Lííið hér er frábrugðlð.
Fólksfjöldinn er svo mikill. Hér
búa fimmtíu og fjórar milljónir
manna.
Hér er heldur ekki eingöngu
um að ræða „sambandsleysi".
Italir eru i nánum tengslum inn
byrðis, hvort sem þeim líkar
betur eða verr. Við erum alltaf
í sambandi hver við annan, við
hittumst, deilum, lendum í á-
rekstrum, áreitum hver annan
— en okkur leiðist aldrei.
1 sambandi við gagnrýni þá,
sem þér hafið þegar borið hér
fram, mætti minnast þess, að
Itölum verður tíðráðizt á
„skandinaviskt siðgæði". Á
sama hátt og þér tengið „leið-
indi“ velferðarrikinu, er oft
kveðið svo að orði, að skandin-
aviskt siðgæði, eða öllu held-
ur siðleysi, sé að kenna stjórn-
málaástandinu.
— Ég er annarrar skoðunar
í þvi efni. Ég held því fram, að
Skandinavar séu ákaflega siða
vandir. Klám hafa þeir í rik-
um mæli, rétt er það, en þetta
er dapurlegt klám, þunglyndis-
legt, visindalegt klám, ekki í
þvi vottur ánægju eða gleði.
Klám verður fjandakornið að
vera skemmtilegt, hvaða gagn
er eiginlega af þvi annars?
Annars gæti maður fullteins
gengið í klaustur.
I Skandinavíu eimir ennþá
mjög eftir af hugarfarsbreyt-
ingu þeirri, sem siðaskiptin ollu,
tilfinningu um syndina, mann-
illsku o.s.frv. En nú þegar trú-
in sjálf er fólki týnd og tröll-
um gefin, þá situr trúarlegt
hugarfar siðaskiptanna samt
sem áður eftir. Og mín skoðun
er sú að örvæntingin og jafn-
vægisleysið eigi rætur sínar að
rekja til þessarar ósamkvæmni
milli hugarins, sem er trúar-
lega hneigður og skoðananna
og hugmyndanna, sem eru
frjálsar og óbundnar.
EKKI ER MINNST UM
MATINN VERT
— Nú getur svo farið að
Danir gangi í Efnahagsbanda-
lagið, og fyrr en varir verðum
við nágrannar á annan hátt en
áður var. Hvaða ávöxt haldið
þér að þetta nábýli muni bera?
Hvað hafa þessar tvær þjóðir
að gefa hvor annarri?
— Það er deginum ljósara.
Við getum sent ykkur vin og
þið okkur ost. ..
— Mér var nú ekki beinlínis
matur i huga, heldur það, hvað
við hefðum að færa hvorir öðr-
um í menningarlegum, andleg-
um, pólitískum efnum o.s.frv.
— En matur er andlegs eðlis.
Við erum það, sem við étum og
einnig það, sem við lesum. Mat-
ur er alls ekki lítilsverður.
Þarna kom mótmælandinn aftur
upp í yður, þessi skipting alls
í gott og illt, efni og anda o.s.
frv. Það er menning að fást við
mat. Það er staðreynd, að meng
un fæðu okkar, vatns og lofts,
er að kenna alvarlegum bresti
í þjóðfélagsbyggingunni; er að
kenna valdarembingi þeirra,
sem ekki hafa hikað við að
leggja lif okkar í rústir, aðeins
til þess að vélar þeirra mættu
ganga áfram óhindraðar og
þeir sjálfir að græða meira fé.
Okkur er lífsnauðsyn að anda,
drekka og éta og verði loftið
frá okkur tekið, maturinn eitr-
aður og drykkjarföngum okkar
spillt, þá gagna okkur lítt gáf-
urnar: okkur er dauðinn vis.
JÖFNUÐUR ÁN SAMKENND-
AR
Matur er eftirlætisefni Sol-
datis. Mér tókst ekki að beina
talinu aftur að Skandinavíu úr
Mario Soldati:
„Klám hafa þeir í ríkum mæli, rétt er það,
en þetta er dapurlegt klám, þunglyndislegt,
vísindalegt klám. í því er ekki vottur af
ánægju eða gleði“.
8 LESBÓK MORGUNBLAÐSINS
8. nóvember 1970