Lesbók Morgunblaðsins - 22.11.1970, Blaðsíða 2

Hanðan yíir Jökulsárg-ljúfur blasir vid bærinn á Merkigili, íbúð-
arhúsið, sem Móníka bvggði, áður en ðökulsá var brúuð. Leiðin
frá Xýjriwe iá frambjá gar® I Merkigili og einhvers staðar þama
flugust |>eir á, Hjálmar t*g ðón Ilöskiiidsson, út af grenif jölinni,
svo sem í'rægt er orðið.
Á slóðum
Bólu-Hj álmars
Niðurfallin bæjarhúsin í Nýja
bæ gera það ekki heldur. En
Hjálmar Jónsson veit hvað
hann vill. Hann heldur von-
glaður innúr með alft sitit haf-
urtask; við sjáum á eftir hon-
um inn grundirnar hjá Ábæ,
unz allt hverfur í móðu. Og
nýjum áfanga er náð.
Það er að vonum, að við sjá-
um ekki greinilega til ferða
Hjálmars inn Austurdalinn,
böm annarrar aidar. Eitt
hundrað fjörutíu og fimm ár
hafa liðið. Samt rennur Jök-
ulsá austari enn á sömu eyr-
unum og í sama gljúfrinu fram
hjá Merkigili og bæjunum á
Kjálkanum. En hún hefur bor
ið mikið jökulvatn til strandar
og mörg hafa sporin orpizt
sandi á þessum tveim manns-
öldrum. En ekki er þó tíminn
lengri.
Austurdalurinn er dálítið
eins og heimur út af fyrir sig.
f>ar hafa menn unað í afskekkt
inni og dalurinn og fjárstússið
var þeirra umhverfi og hugar-
heimur. Annaðhvort voru þeir
að eltast við sauðfé, afla fóð-
urs handa sauðfé, gegna sauð-
fé eða éta sauðfé. Sum vorin
voru góð fyrir kindur og sum
verri en elztu menn mundu.
Allt miðaðist við þessa skepnu,
jarðir og jafnvel fólk. Sá hæfi
leiki að vera glöggur á fé og
sú kunnátta að vita mörk í
heilum hreppi, var hærra met-
ið en aörir kostir. En svo
voru þeir, sem stálu sauðfé;
það var glæpur allra glæpa.
Með öðrum orðum: Austurdal-
ur var gott sauðland og menn
gerðu tvennt í senn: þeir lifðu
fyrir sauðfé og lifðu af sauð-
fé. Ef til vill tókst þeim sum
um að efnast á þeirrar tíðar
mælistiku. En spor þeirra
flestra eru löngu horfin niður
í svörðinn og sandinn. Menn
verða sjaldan stórir af því sem
þeir eiga. Svo fáir verða mikl-
ir og ógleymanlegir af sjálfum
sér, en frumbýlingurinn í Nýja
bæ er einn þeirra. Þessvegna
eru spor hans ennþá skýr í
Austurdal, þótt mannvirkin
sem hann hlóð, gerlst nfl lflg-
reist. Og þessvegna erum við
hér, börn annarrar aldar, eftir
nærfellt háifa aðra öld.
3
Það var skömmu eftir sól-
stöður. Ég hafði komizt á bíln-
um inn að Goðdölum í Vestur
dal og talað við Móniku á
Merkigili í síma. Hún sagði
mér að koma alla leið á drossí
unni, ekki væri nú margt að
veginum. Aftur á móti kvart-
aði hún yfir því, að ég myndi
þurfa að taka á mig krók, því
nýja brúin á Jökulsá austari
væri þrem kílómetrum innan
við bæinn. Ég spurði hvort sá
krókur hefði verið gerður svo
sem út í bláinn. „Það þótti
víst of mikil rausn fyrir mig
að brúa gljúfrið hér framan
við bæinn“, sagði Móníka. Og
svo kvaddi ég þessa konu, sem
býr á einni erfiðustu jörð
landsins og hefur komið sjö
dætrum og syni til manns. Síð
ar sá ég, að brúarstæðið get-
ur naumast talizt alveg út í
bláinn. Brú yfir gljúfrið gegnt
Merkigilsbænum væri ugg-
laust fjórum sinnum dýrari, ef
ekki ennþá meir. En það er
kannski ekkert of mikið handa
henni Móníku?
Við sáum fljótlega að hún
mundi hafa takmarkaða hug-
mynd um, hvað kviðsíðum nú
tima drossíum er fært. Þess
vegna þótti viturlegt að skilja
farkostinn eftir í Goðdölum.
En þaðan er drjúg leið yfir
hálsinn, sem skilur á milli Aust
urdals og Vesturdals, að ekki
sé talað um óraleiðina að Ábæ,
og þaöan allar götur inn að
Nýjabæ. Ferðin hefði endað í
Goðdöium, ef bóndi þar hefði
ekki látið til ieiðast að gerast
leigubílstjóri einn dag á jeppa
bifreið sinni.
4
Sem sagt; a-llt í einu verða
brattar brekkur framundan o.g
vegurlnn djflpt skorlnn frá því
um vorið. En jeppinn malar
áfram með þessum venjulega
hristingi, hávaða og óþægind-
um, sem jafnan fylgja jeppa-
ferðum. Hann kemst þó áfram,
það gerir gæfumuninn. Bílstjór
inn er líka öllu vanur, eftir
því sem hann segir; þekkir
hvert hvarf og beygju, gæti
næstum þvi ekið þetta með
okkur blindandi. Enda vantar
naumast mikið uppá, að hann
geri það. Þegar kemur efst í
brekkurnar á hálsinum, hefur
a-llt gleymzt nema einhver
hross, sem bílstjórann ku
vanta. Þau eiga að vera þarna,
eða þarna; hann er áður en
varir kominn öfugur í sætið og
bíllinn er glieymdur, við erum
gleymd og ekkert annað að
gera en halda sér fast, halda
niðri í sér andanum líka og
svitna af skelfingu. Vegurinn
liggur mjög tæpt víða, kantarn
ir auk þess svikulir og lausir
í sér, en mörg hundruð metr-
ar niður, að því er virðist.
Eitt augnabiik vegur jeppinn
salt á brúmrmi og þá er eins
og bilstjórinn sé ekki viss um,
að jeppinn rati þetta lengur;
hann neyðist til að líta fram
fyrir sig eitt augnablik og rétt
ir bílinn af. Það var nánast
eins og öþarft formsatriði. Og
hrossinn, svei mér þá ef þau
eru ekki þarna, já, mig grun-
aði alltaf, að þau væru þarna,
ha?
Ég reyni að vera kurteis;
bendi honum á, að okkur
standi mikið til á sama um
þessi hross hans. Aftur á móti
sé hann hér með ökutæki og
farþega á þessum hættulega
vegi. Það var þá, sem við feng
um að vita am vetrarferðirn-
ar. Hverni.g hann hafði hvað
eftir annað brotizt þarna inn
eftir á öfærum svellbúnkum,
þegar enginn annar lét sér
koma það til hugar. Einu sinni
hafði hann jafnvel brotizt
þessa leið á jeppanum með
sæegurkonu frá Skatastööum.
En núna wm hásumarið, nei —
en bjartsýn. Og nú liggur leið
þeirra inn á Kjálkanm; iandinu
snartiallar niður að gijúfrinu.
Þar fellur Jökuisá austari;
henni á Hjálmar eftir að kynn
as-t betur. Basirnlr á Kjálkan-
una -eru iikir hver öðrum, iág-
reistir og vallgrónir. Það
spyrst, að einyrki sé að flytja
að Nýjabæ. Það eru tíðindi og
saga ffi næsta bæjar í fásinn-
in-u. Og ekki verður manu-
mergðin tií að trufla Hjálmar
frá yrkingum: Þau hjón eru
bamlaus um þessar mundir, Sig
riður dóttir þeirra hafði látizt
í bemsku, en sveineinn Skúli
hefiir orðið eftir hjá ömmu
sinmi á Uppsölum.
Þessi íátækiega fylgd silast
yfir Merklgilið; þar er einstigi
og vont yfirferðar. Þau eru
komin í byggð Austurdalsins.
En siðasii áfanginn er drjúg-
u<r; langtímum saman feta
þau ,sig áfram eftir götuslóðum
og sauðfjártroðningum dalsins.
Fjö'Un ferða myrkari oghrika
legri, Jökulsá dunar á eyrum.
Og í byggð dalsins er hvorki
margmennt né heidur hitt, að
einhverjir verði til að fagna
þeim og bjóða þau velkomin.
í Austurdal
leiðin frá Ábæ að Nýjabæ liggur eftir kindagötum inn með Jök-
ulsá austari. Það er klukktisfluidar gangur. Þarna í dalnum voru
áður margir bæir, en þeir voru komnir í eyði, þegar Bóhi-Hjálm-
ar flutti að Nýjabæ. Ilér gönguni við i fótspor Hjálmars, en
en giiUimar eru löngu grónar upp.
2 LESBÓK MORGUNBLAÐSINS
22. nóvember 1970