Lesbók Morgunblaðsins - 22.11.1970, Blaðsíða 11

in og ganga vestur fyrir bæ.
Þbrði ég þá fyrst að bregða
slagbrandi frá og Mta út.
Heyrði ég þá það mikið til
þeirra, að mesti vígamóðurinn
myndi vera af þeim runninn.
við heilum sáttum. Síðan hefur
ekkert á milli borið. En æ sið-
an hef ég fundið hjá þeim vin-
áttu og tryggð þegar fundum
okkar hefur borið saman. Bræð
umir sváfu hverja nótt hjá afa
og ömmu, Jón fyrir ofan afa
sinn og Guðjón fyrir ofan
ömmu sína.
Heimilisbragurinn I Rafns-
húsum var einstakur. Hjónin
voru einstaklega látlaus í allri
framkomu. Aldiei heyrði ég
misjafnt orð fara þar milli
manna veturinn út. Frá langa-
föstubyrjun til páska voru
Passíusálmarnir og Péturshug-
vekjur lesin. Seinna dvaldist
ég þarna i rúma viku. Þá voru
Passíusálmarnir sungnir og var
þá faðir minn forsöngvari.
Kirkju sóttu þau hjón ekki
meir en i meðailagi. En faðir
minn var í kirkju hvern dag
sem messað var. Hann var í
kirkjukómum, en forsöngvari
og organisti var þá Árni Helga
son, föðurbróðir Halldórs Lax-
ness. Allt mataræði var með
gömlum hætti. Allt soðið og mat
urinn nógur og góður. Saltað
kjöt, saltaður fiskur og súr mat
ur og mjólk næg. Svo þegar
róðrar hófust, þá kom nýmet-
ið. Nýr fiskur alls konar,
hrogn og lifur og lifraðir kút-
magar og hausar. Hrogn og svil
voru höfð í soðkökur. Kemur
mér enn vatn í munn er ég
minnist hrognakakanna henn-
ar Marenar, sem gerðar voru
úr rúgmjöli og þorskhrognum.
Siðan soðnar með fiski og borð
aðar heitar. Stundum geymdar
og borðaðar með smjöri eða
bræðing, sem saman var sett-
ur úr tveim hlutum af tólg og
einum hluta af þorskalýsi.
Maren skammtaði hverjum
fyrir sig á disk og sátu menn að
snæðingi hver með sinn disk á
rúminu. Spónamatur var borð-
aður úr leirskálum. Sums staðar
í Grindavík mun á þessum ár-
um hafa verið borðað við eitt
borð og með gafld og hníf.
Ég kom ekki á aðra bæi á mál-
tíðum, svo ég veit ekki hvernig
borðsiðir voru annars staðar,
en svona var það í Rafnshús-
um.
Róðrar voru strax upp tekn
ir eftir að skip voru fullmönn-
uð. Ég held að menn hafi ein-
hverja hressingu fengið áður
en farið var á sjó. En á sjó-
inn höfðu menn ekki með sér
bita. Þegar að var komið
fengu menn kaffi og eitthvað
með því. Var það vani að fara
með kaffið austur að sjó, eins
og talað var þarna í Grinda-
vík. Svo þegar heim var komið
eftir aðgerð var matur fram
borinn fyrir róðramennina og
var þá borðað vel.
Snemma var roið þegar á sjó
gaf. Get ég ekki munað nú
hvað klukkan var. En nokkr-
um sinnum vaknaði ég þegar
faðir minn var kallaður til
róðra. „Að kalla“ svo hét það
þegar formaðurinn kom á glugg
ann og boðaði menn til róðrar.
Menn klæddust í flýti og
fengu sér einhvern bita. Síðan
var haldið austur að sjó. Þar
skinnklæddust menn. Skinn-
klæðin voru brók, saumuð úr
sauðskinnum með kálfsskinn í
setunni. Brókin var heil neð-
an frá og upp úr, náði upp
undir hendur. Svo var stakk-
urinn, einnig saumaður úr sauð
skinnum. Hann var það síður,
að hann náði á mitt læri.
Stakkurinn var reimaður að
úlnliðum og hálsi. Svo var
klofbandið. Sylgja var á öðr-
um enda. Með þvi var reyrt fast
um mittið og var sylgjan á
baki, siðan var bandið dregið
fram um klofið og reyrt upp i
það að framan og bundið vel
að. Með þessum hætti gátu
menn vaðið upp undir hendur
án þess að vökna. Kom það sér
oft vel þegar harður súgur var
í vörinni, ekki sizt fyrir skip-
haldsmennina. Aldan brotnaði
oft á herðum þeirra. Á fætur
bundu menn sjóskóna, sem nú
voru úr þykku sólaleðri. En
fyrrum munu skórnir hafa ver
ið úr þykku nautsleðri. Og að
síðustu var svo settur upp sjó-
hattur, suðvesti, sem kallað
var, útlegging á enska orðinu
south-wester. Þegar allir
höfðu skinnklæðzt, voru fórur
allar bornar til skips, árar,
drekar, stjórar og veiðarfæri
alls konar, net eða lóðir í bjóð-
um. Þegar allt hafði verið bor-
ið til skips, gerði formaðurinn
krossmark yfir skipinu. Síðan
var ýtt. Var þá hver maður
kominn að sínu ræði. Við flæð-
armál sté formaðurinn upp
í skipið og svo hver af öðrum
eftir því sem fram gekk og
skiphaldsmennirnir siðast. Var
þá stundum hátt upp á kinn-
unginn, en menn vógu sig þetta
léttilega. Formaðurinn hjaraði
stýrið og andófsmenn reru
skipinu út úr vörinni. Svo var
skipinu snúið svo það hafði
stefnu rétta út sundið — Járn
gerðarstaðasund. Þá tóku allir
ofan, beygðu höfuð sín og fóru
með sjóferðabænina, þeir sem
kunnu, en aðrir þá með faðir-
vorið. Amen sagði formað-
urinn. Menn settu upp höfuð-
fötin og nú var tekinn róður-
inn og knálega róið á mið. Þeg
ar á miðin kom voru lögð veið-
arfærin net eða lína eftir hætti.
Síðan setið yfir. Svo var farið
að draga. Netin lögð aftur en
Mnan dregin upp og flutt ásamt
fiskinum í land. Dag nokkum
man ég að Gísli í Vík kom með
hlaðið skip, svo að flaut um
efsta borð og fjórar seilar
fiskjar í togi. Var þá logn og
fagurt veður. Hlutur mun
þennan dag hafa verið yfir 50
fiskar. Þegar komið var að
landi og nálgaðist vörina,
lögðu skiphaldsmenn fyrstir
upp árar. Settust fram á kinn-
unginn með kollubandið og
biðu þar til þeir töldu hæfi-
lega djúpt. Þá snöruðu þeir sér
fyrir borð, fótuðu sig fimlega
og létu skipið mæta herðum.
Væri alda nokkur kom það fyr
ir að sjór gengi alveg yfir þá.
Þeir tóku svo ferðina af skip-
inu. Þá höfðu aðrir skipsmenn
lagt upp og formaður tekið frá
stýrið, en þess í stað tekið lang
an krókstjaka, sem hann hélt
skipinu réttu með. Hér urðu
nokkuð sérstæð verkaskipti
milli formanns og skiphalds-
manna. Við útsog hélt formað-
ur skipinu réttu og hélt við
það, en skiphaldsmenn lögðu
kollubandið um herðar og
lögðu sig fast í til að halda
skipinu réttu og föstu. Þegar
svo aðsogið fór undir skipið
hélt formaður því réttu við
ölduna en skiphaldsmenn
studdu við skipið með herðun-
um. Með þessu móti var skip-
inu haldið að mestu kyrru með-
an fiskurámn var seilaður fyrir
borð. Faðir mdnn var skiphalds-
rrK&tfr margar vertiðir og þótti
skipa þann virðingarsess með
betra móti. Svo mikið er víst,
að Grindvíkingar eru enn til,
sem það hafa sagt mér, að þeir
sem strákar fóru austur á
kamp til að horfa á föður minn
halda skipi, ekki sízt ef illt var
í sjó. Enda man ég eftir því, að
ég sá hann leggjast nærri flat-
an með kollubandið i útsogi og
ganga undir skipið þegar að
dró og gekk sjórinn yfir hann
óbrotinn. Þegar komið var í
vör tók hver maður sína seil-
aról, sem var úr snæri eða
leðri með nál af eik eða hval-
beini á endanum. Svo var fisk-
urinn seilaður upp. Þegar það
var búið fóru aðrir skipsmenn
fyrir borð og drógu seilamar i
land. Þá var skipið fært upp
undan sjó. Svo var fiskurinn
borimm upp. Þá var formaður-
inn kominn úr stakk og brók.
Hann tók við fiskinum á skipti
plássi og skipti í sjö kasir:
Kastaði tveimur fiskum og
tveimur í hverja kös. Valdi
sem jafnast, svo ekki væri á
neinn hallað. Við kösunum
tóku svo tveir hverri. Skiptu
henni í tvennt og kusu um hvor
skyldi hafa. Sneri annar sér
frá, en hinn lagði við hnif og
spurði: Skaft eða blað. Þegar
þessi skipti höfðu farið fram
gekk hver að sínum hlut til að-
gerðar. Þetta voru nefnd hluta
skipti.
Þegar formaðurinn hafði
skipt i kasir, benti hann á
hverja fyrir sig og spurði.
Hver skal þar. Þá hafði ein-
hver skipverja snúið sér frá og
nefndi nafn þess er hafa skyldi
kös. Aðgerðin gekk þannig
fyrir sig, að fyrst var slægt.
Hausinn skilinn frá, lifur sett í
sérstakt ílát og slorið sér og
innvolsið. Síðan var fiskurinn
flattur. Hryggurinn tekinn úr.
Fiskurinn siðan látinn í bala
eða stamp og þveginn. Lagður
inn I skúr eða byrgi til sölt-
unar og saltaður. Sundmagi
var skorinn úr hryggnum og
hann verkaður út af fyrir sig.
Hausar rifnir upp og breiddir
til þurrks. Þegar þeir voru
orðnir vel visaðir, voru þeir
klofnir og siðan gjörþurrkaðir.
Eftir aðgerð voru lóðir beitt-
ar, væri róið með lóð og þá
var oft beitt rægsnum, hrogn-
um og innvolsi. Þegar öllu
þessu var lokið fóru menn að
huga að skinnklæðum sínum.
Þá tóku menn Mfrarskúf og
mökuðu skinnklæðin vel og
vandlega upp með, struku þau
vel og vandlega. Væri I upp-
hafi vel unnið að skinnklæðum
festi ekki á þeim vatnsdropa
vertíðina yfir. Síðan var hald-
ið heim. Tóku menn þá vel til
matar síns. Ef gæftir voru góð-
ar var þegar öllu var lokið svo
langt liðið á vöku, að ekki
vannst tími til annars, en hús-
lesturs og síðan gengið þil
^áða. Búast mátti við kalli
snemma morguninn eftir.
Stundum voru gæftir góðar allt
upp í þrjár vikur samfleytt.
Þessa vertið voru gæftir góð-
ar og hlutur ágætur hjá flest-
um. Ég man að hlutur föður
míns fyrir húsbónda hans þessa
vertið losaði þúsund fiska.
Svona líður þessi vertíð fyr-
ir hugskotssjónum mínum nú.
En oft hef ég rifjað upp fyrir
sjálfum mér þegar ég var í
verinu. Á heimilunum gekk
allajafnan mikið á. Nóg að
gera fyrir konurnar, þjónusta
í margs konar mynd. Matar-
gerð, þvottar og umhugsun um
fjós og kýr. Þetta var mikil
vinna frá þvi snemma á morgn-
ana og fram um miðnætti.
Svo rann lokadagurinn upp,
heiðskýr og fagur maídagur.
Föt útróðramannanna öll
hrein og samanbrotin á . rúmi
hvers manns. Róið hafði verið
þennan síðasta dag og veiðar-
færi sótt, sem í sjó voru.
Tók þá við erfiður dagur hjá
formanni. Borga hverjum og
einum út umsamið kaup og
skála við hvern mann í klára
brennivini. Unglingarnir, sem
róið höfðu á útveg Gísla í Vík
brögðuðu ekki vín. Þegar þeir
voru búnir að fá greiðslu, ver-
tiðarkaup, fóru þeir að hugsa
til brottferðar. Það var þvi úr
að þeir, fjórir að tölu lögðu af
stað sér. Mun þá klukkan hafa
verið á öðrum tímanum. Svo
varð það að ráði að móðir mín
og ég yrðum þessum hópi sam-
ferða. Pabbi var ekki tilbúinn,
ekki farinn að skála við for-
manninn og ekki farinn að
smakka það.
Við kvöddum þvi heimafólk
bæði I Vík og í Rafnshúsum
með virktum. Síðan lögðum við
upp i þessa 50 km göngu úr
Grindavik til Hafnarfjarðar.
Ekki minnist ég neins úr ferð
inni yfir Skagann, fyrr en við
komum i Vogana. Var þá
kvöldsett, en bjart veður og
gott. Ekki komum við á neinn
bæ í Vogunum. Héldum svo
áfram inn Vatnsleysuströndina.
Þorsti sótti nokkuð á menn, en
hvergi var vatnsdropa að fá við
veginn. Á einum stað var vatns
lögg í hófspori, þar af bergði
einn ferðafélaginn. Mig minn-
ir, að einn félaginn yrði eftir
og leitaði sér gistingar í
Hvassahrauni. Annar gisti
í Gerðinu í Hraununum. En er
þangað var komið var liðið
fram um miðnætti, en veður
bjart, logn og heiðríkja. Þá
vorum við fjögur eftir.
Á Hvaleyrarholti var yngsti
vermaðurinn orðinn svo sár-
fættur að hann gekk utan veg-
ar, þar var mýkra undir fæti.
En heim komst kauði og móðlr
hans. Húsið nr. 6 við Lækjar-
götu var opið og auðveld inn-
gangan. Og það var maður
hvíldinni feginn, sem lagðist til
svefns í tistandi járnrúminu i
litla herberginu. Það er af sam
ferðamönnunum tveimur að
segja að annar leitaði gisting-
ar hjá kunningjafólki sínu hér,
en hinn gekk að Hliði á Álfta-
nesi, en þar átti hann heima.
Klukkustundu seinna kom
svo faðir minn heim. Með fatn-
að okkar allan á bakinu og lét
sig ekki muna um það. En góð-
gláður mun hann hafa kvatt
húsbændur sína, formann og fé
laga laust eftir nón lokadag-
inn 1912.
22. nóvember 1970
LESBÓK MORGUNBLAÐSINS ll