Lesbók Morgunblaðsins - 07.02.1971, Blaðsíða 3

Einar Pálsson
Sannleikurinn
og
stólparótin
Svar við opnu bréfi
Kristjáns frá Djúpalæk
Kæri Kristján frá Djúpalæk.
Ekki ætlar þú að gera það
endasleppt við mig, sendir
Morgunblaðinu firnamikinn rit
dóm og sjálfum mér spuminga-
bréf undir fyrirsögnum sem
skelfa gamalmenni. Þakka ég
þér hér með fágætan stuðning
og forkostulegt orðalag. Sem
vænta má vekja Rætur íslenzkr
ar menningar með þér fleiri
spumingar en unnt er að svara
í tveim bindum, og væri þitt
andlega kálmeti fastara i móð-
urmoldinni en góðu hófi
gegndi, ef svo hefði ekki orðið.
Já, þú bendir á, að sannleikur-
inn hafi ekki eina stóra stólpa
rót eins og gulróía, og þarf
vart að taka f,nam, að sú er for-
senda minnar garðholu. Utan á
rtófiupokainn er ritað RÆTUR
íslenzkrar menningar — i fleir
töiu — og verða slíkar rætur
að sjálfsögðu ekki taldar með-
an við tveir erum ofan mold-
ar. Þótt maður finni átta kann
ein að leynast lengi, segir þú,
og ert þegar farinn að leika
með hugtök heiðinnar tölvisi —
samstæðuna Einn og Átta sem
seinna færðist yfir á jólasveina.
Ekki er tala jólasveina fjær
sannleikanum en afurðir Græn
metiseinkasölunnar — Einum
og Átta fylgdu jafnan stærri
einingar sem margfölduðust
upp í víddir veraldarstærð-
anna. Hugsanlega hafa þeir
er mörkuðu Alþingi talið ræt-
■ur sannleikans 432000 eins og
Einherja — eða tölu feta hins
belga landsvæðis. Að Miðju —
sennilega milli Flosagjár og
þeirrar gjár er nú nefnist
Nikulásargjá — hafa þeir þó
vafalítið hugsað sér þríeina
stóiparót sannleikans undir
Aski Yggdrasils — en speki
slíkrar gulrótar ræðum við
dkltoi i Lesbólk MangutniMa0sins.
Huigtalk sitóllipairótaatininair er
hins vegar ekki út í bláinn:
Þeir sem grafa sig niður i
þröng viðfangsefni verða oft
blindir á einföldustu sannindi
umhverfis sins. Svo er um
siumia þá eir aiuisið haifa siig
moldu norrænna fræða — þeir
virðast álíta, að ekki verði sett
í aðra kálgarða en þá sem lúð-
ir voru á 19. öld. Nytt sáðland
nýrrar alöar sýnist þar álika
TABÚ og gamlar hauskúpur á
Papúa. Því þakka ég þér einn-
ig fróðleiksþorstann, við merk-
ustu menntastofnanir er fróð-
ieiksþorsti ræktaður með nem-
endum.
Enginn veit betur en ég, að
þær bækur sem ég hef sent frá
mér undanfarin tvö ár, vekja
fleiri spurningar en þær svara.
Siðustu bókinni er beinlínis
ætlað að svara EINNI spurn-
ingu, þeirri spumingu sem
mestu varðar: Hvernig skorðað
ist hugmyndafræði islenzkrar
heiðni við stjörnuhimni og
landsvæði. En eins og allir
munu skilja sem kjmna sér
menningarfræði er rétt svar
við þeirri spurningu forsenda
flestra annarra. Hitt hefur
komið mér nokkuð á óvart
hversu margir verða undrandi
á rannsókn goðafræðinnar. Ef
menn kynna sér ekki hug-
myndafræði fornaldar og mið-
alda —- hvernig í ósköpunum
ætla þeir sér að túlka gjörðir
manna sem af slíkri hugmynda-
fræði stjórnast? Ekki er vitað
um nokkurn mann sem getur
leyst gátur horfinnar heims-
myndar með viðmiðunum nú-
tíma hugsunarháttar. Það sem
fæstir íslendingar gera sér
Ijóst, er, að ýmsar skoðanir
okkar mætustu fræðimanna
undanfarna áratugi eru í raun
inni furðu „djarfar" og langt
sótitiar mfflðað vfflð þær nliðurstöð-
ur sem ég hef lagt fram. Sumar
þeírra byggja á þeirri for-
sendu að íslenzk fornmenning
hafi ekki hlýtt lögmálum sinn-
ar tíðar, að hún hafi ekki sam-
rýmzt helztu hugtökum klass-
ískrar fornaldar og miðaida, að
meginatriði islenzkrar menning
air hiaifi ekki átit rætiur simar í evr
ópslkium jarðveigi. Þanmiig hafi
islenzk bókmenntastefna í
rauninni fæðzt eins konar mey
fæðingu án eðlilegrar frjóvgun
ar að sunnan. Víst var íslenzk
sagnritun sérstæð — en að
unnt sé að gera ráð fyrir því
röksemdalítið að helztu fornrit
Islendinga hafi ekki hlítt
helztu lögmálum þeirrar rit-
menntar sem menn iðkuðu
á miðöldum, er ekki í samræmi
við sennileik málsins. Slíkar til
gátur kunna að vísu að stand-
ast, en þær þarfnast gífurlega
sterkra raka til stuðnings. Fá
slík rök hafa verið lögð. fram,
enda vandséð að hinn einfald-
ari möguleiki hafi .verið rann-
sakaður af fullri alvöru. Mínar
niðurstöður eru þær, að tiltek-
ið rit — Njála — hafi verið rit
að i samræmi við ríkjandi rit-
hefð miðalda og tengt helztu
hugtökum klassískrar fornald-
ar. Frá fræðilegu sjónarmiði
eru mínar niðurstöður þannig
fjarri þvi að vera ósennilegar
eða „djarfar" að þessu leyti.
Annað mál er hitt, að þær nið-
urstöður sem lesnar verða af
íslenzkum goðsögnum eru bæði
óvæntar og gífurlega spenn-
andi, einkum það sem ráða má
um landnám Islands, hugmynda
fræði hins heiðna goðaveldis og
uppruna kristindómsins. Flest
bendir til að við eigum miklu
flieiri og imieiikiairi heiimilidir en
þeir bjartsýnustu þorðu að
vona. Ef við leggjum ekki til
atlögu við svo mikilvæg gögn
glutrum við niður siðferði-
Qegum rétti til forystu í
norrænum fræðum. Víða í hin-
um siðmenntaða heimi stará
menn nú furðu lostnir á hlið-
stæður sem fundizt hafa við
Hjól Rangárhverfis. Aðeins ör-
fáir þeirra hafa nokkru sinni
heyrt þess getið, að hugsanleg
lausn á gátum þeirra liggi hér
nyrðra fast bundin stjörnu-
himni og íslenzku landsvæði.
Þeir möguleikar sem Islending-
ar eiga á þessum vettvangi eru
þvi töfrandi og kynnu að opna
okkur með öllu nýjar leiðir að
öndvegi húmanistiskra fræða.
Þú spuirðiir noklkurra spum-
inga sem ég tel mér ekki fært
að svara í stuttu máli. Vonandi
fæ ég tækifæri til að vikja að
þeim síðar. Taka vil ég þó und
ir það með þér, að hugs-
un mannsins var ekki fundin
upp í Grikklandi inu forna,
enda fjölmargt sem bendir til
þess, að þráður menningarinn-
ar sé óslitinn allt frá elztu
monn'iingairsiamifðliögium sem sög
ui’ fara aif til liandnáms Isleunds.
Þekki fslendingar sinn vitjun-
artíma geta þeir notfært sér
þetta — gert íslenzk ritgögn að
hornsteini nýrrar menningar-
fræði. En það gerist að sjálf-
sögðu ekki með flótta undan
fræðilegum athugunum á
helztu atriðum fornra hug-
mynda. Það gerist þvi aðeins
að Islendingar taki ýmis mál
háskólans og Árnasafns til
gagngerðrar endurskoðunar.
Spurningu þinni um það,
hvont efklki hafi penimagllöp eða
mislestur ráðið viðurnefni
Hallgerðar langbrókar visa* ég
til málfræðinga eða textafræð-
dmiga. Himiu geit ég svarað, að
lia.fi Hallgerður nefnzt lang-
brok og ekki brók, þá er það í
fullu samræmi við hugmynda-
fræði þá sem henni virðist
tengjast samkvæmt táknmáli
Njálu. Allar líkur þenda til
þeiSB, að Halliigerðiur hafli erft
hugmyndafræðilegt eðli Auðar
djúpúðgu. Auður virðist aftur
hafa borið drotitniinigairheití
Auðar djúpúðgu móður
Haraldar hilditannar Danakon
ungs og verið drottning að
Njálsdyngju í Dyflinnarskíði á
írlandi, þar sem Óleifur hvíti,
maður hennar, var konungur.
Sá hefur vafalítið verið „pá“
Praanh. á tflis. 13
Dagur Sigurðarson
BESTA
ORÐIÐ
MITT
i
ég
bezta orðið mitt
égégégégégégég
égégég
ég skrifa það í hlykkjótta runu
með krúsidúllum þvers og kxuiss á síðuna
bandorm miskynjaðra bókstafa
éið er kvenkyns géið kallkyns
ég flétta úr því óreglulega mynstraðan púkonkrans
sætljótan eins og sjálfan mig
ef ég hataði sjálfan mig
hvernig gæti ég elskað aðra
II
aðrir
þær þeir þau hann hún það
skikkanleg ópersónuleg orð
Xítt æsandi og meinlaus á pappírnum
III
þú
þú þú þú ó þú
viðkvæmt brothætt eldfimt orð
sem ég kveinka mér við að rita
ég vil heldur hvísla því í eyra þér
öskra það uppí opið geðið á þér
IV
þið
þið þið sum þið þið þið þið öll
orð sem sveiflaist yfir blaðið
gunnfáni knýttur á lentsu
við ykkur vil ég rífast
með ykkur vil ég vinnia
hjá ykkur vil ég vera
og leika við ykkur
þið
án ykkar væri ég ekki til
V
við
ég þú þið
heyrðannars
við er bezta orðið mitt

7. febrúar 1971
LESBÓK MORGUNBLAÐSINS 3