Lesbók Morgunblaðsins - 07.02.1971, Blaðsíða 10

Á ferð
með
Stefáni
aði á harmoniku og svo lét ég
þénarana dansa, dansaði litið
sjál/ur.“
„Þú varst líka einn helzti
harmonikuleikarinTi fyrir aust-
an á tímabili. Og það hefur
komið fólk af hinum bæjunum
úr hverfinu."
,,Já, en það kom ekkert á
svona skemmtanir. Þetta var
bara fyrir heimilisfólkið i
iandlegum. Annars byrjaði ég
að spila á harmoniku 9 ára gam
all og spilaði um 20 ára skeið
í öllum sveitum í Vestur-
Skaftafellssýslu. Svo ég var
þarna ekkert óvanur að spila
á harmoniku og spilaði bæði á
emfalda, tvöfalda, þrefalda og
fimmfalda. Endaði með bví að
snila á fimmíalda. Og í þessu
stóð ég heilu nætumar hjá
þessum þénurum i austursveit-
um og dansaði þá ekki, nema
þá rétt svona augnablik."
„Nú er komið svo hjá okkur
þarna fyrir austan, að það er
að verða stórfyrirtæki að
halda ball, þeir eru með svo
dýr hljóðfæri. Þú hefur nú ver
ið það líka í lokin; hvað tókstu
fyrir nóttina?"
„Það var frir inngangur fyr-
ir þá sem spiluðu og frítt kaffi
tvisvar yfir nóttina. Annað
var nú ekki kaupið. Þá var
siður að fóma sér fyrir félags-
skapinn, en ekki fyrir pen-
inga,“ segir Stefán, „enda var
ég i ungmennafélagshreyfing-
unni. Þá var inngangseyrir á
skemmtanir svona ein og tvær
krónur og með kaffinu gæti
þetta svarað því að vera fimm
krónur alla nóttina, og það
fyrir þetta erfiði."
„Á kvöldin hefur verið gam-
aldags baðstofulíf, tóvinna,
lesnar sögur og húslestrar?"
„Já, já, það var alltaf les-
inn húslestur, en ekki sungið.
Passíusálmarnir lesnir á föst-
unni, og frúin spann á rokk
og prjónaði. Þetta var allt að
rammislenzkum sveitasið. Og
héma var bæði sauðfé, kýr
og hestar og við strákarnir fór
um, þegar landlegur voru
héma, út í Víkur að sækja
eldivið. Það var hér allt með
fomu sniði. Þetta var líka
1917. Og nú er ég árið 1970
kominn á þennan stað, sem mér
hefur alltaf þött vænt um.“
Við göngum að gömlum rúst-
um rétt vestan við bæinn.
„Héma var fjósið," segir
Stefán. „Frúin mjólkaði kým-
ar. Ég var vanur að hjálpa
henni á kvöldin, þegar hún fór
hingað að mjólka. Ég fékk að
launum fulla könnu af mjólk,
aiveg aukalega. Mér fór líka
vel fram um vertíðina. Mér
hefur alltaf verið hlýtt til
Skagans síðan ég var hérna og
hjá Páli Magnússyni. Svo fór
ég 19 vertíðir til Vestmanna-
eyja og svo átti ég eftir að
kynnast Skaganum betur."
Við ökum úr hlaði. Við kom-
um hér áður fyrir 5 árum,
snemma vors í yndislegu veðri.
Þá gældi aldan óbrotin við
hleinana, mjúk eins og ástar-
atlot, en nú er hún úfin og
það falla þungir hvítfextir
brimskaflar á Gerðistöngum.
En vörin er lygn. Þarna standa
gömflu aðgerðarh úsin, orðin
hröiieg, og notuð fyrir fjárhús.
Þau eru að verða eini minnis-
varðinn um lifsbaráttu ald-
anna, sem háð var á þessum
stað. Þarna liggja æmar jórtr-
andi, prýðilega fram gengnar.
Það hvilir heimspekileg ró yf-
ir hópnum.
Grindavíkurfjöllin eru að
baki. Heiðrikjan er dauf og
einn og einn skýhnoðri kemur
úr suðri og gulleit slikja á
suð-vesturloftii. Lægð 800 km
suð-vestur frá Reykjanesi,
segja þeir effaust hjá Veður-
stofunni í kvöld. Við nálgumst
Stapann.
„Er hér ekki reimt?"
„Það mun hafa verið talið,"
segir Stefán. Það var meðan
gamli vegurinn var og beygj-
an innst á Stapanum, að einn
maður var þar á ferð á vöru-
bil, seint að kvöldi um vetur.
Á kröppustu beygjunni stekk-
ur eitthvað upp á bílpallinn.
Sýnist bílstjóra helzt manns-
mynd á því og verður mjög
skelkaður, því að þama átti að
vera heimkynni Stapadraugs.
Ekur hann fremur greitt er
niður kemur og virðist allt
vera í lagi inn á miðja Vatns-
leysuströnd. Þá verður draugsi
snarvitlaus og lemur utan stýr
ishúsið. Bilstjórinn varð ofsa-
lega hræddur og ekur sem
mest hann má, en þessi barsmíð
gengur inn undir Hafnarfjörð.
Eftir það fer að draga úr högg
unum. Heldur bílstjóri stanz-
laust áfram inn í Reykjavík.
Er hann stanzar og fer úr biln-
um, heima hjá sér, bregður hon
um illa í brún, þvi draugsi er
enn á bílpallinum. En er bíl-
stjóri athugar betur, er þetta
bara lifandi maður af Vatns-
lieysusitrötnd. Ætlaði hainn heirn
til sín; því var barsmiðin mest
á Ströndinni."
Svona var nú sú draugasaga
og þó er ekki allt sem sýnist.
Hér hafa margir borið beinin
á umliðnum öldum og hræðsl-
an skapar draugana áreiðan-
lega oft. Hér á Suðurnesjum
varð úti vertíðanmað'Uir frá
Hnausum um miðja öidina sem
leið. Ekki vissi ég þetta, fyrr
en ég las bók Magnúasr Þór-
arinssonar; Frá Suðumesjum."
„Hefurðu aldrei séð draug,
Stefán?"
„Nei, ég hef aldrei séð draug.
En ég sá einu sinni vin minn
eftir að hann var dáinn. Ég var
10 ára gamaill t>g átti heitma í
Holti í Álftaveri. Þar var þá
þríbýli. Ég sótti oft hrossin.
Ég var vanur að koma við í
Skálmabæ í þessum ferðum.
Þar var þá Sverrir Magnús-
son, þá orðinn gamall. Hann
var faðír Jóns og Þorláks
Sverrissonar og þeirra sysitik-
iina, atfi séra Óskairs Þorláks-
sonar. Sverrir var mér afskap-
lega góður og sérstaklega skýr
og skemmtilegur maður. Hann
var vanur að leiðbeina mér,
hvar ég skyldi leita að hross-
unum, fór oftast nærri hvar
þau væru. 1 þetta skipti er ég
að sækja hrossin. Ég veit ekki
hvar þau eru og ætla fyrst
upp í Skálmabæ. Er ég kem
upp á hæðina, sem er á milli
bæjanna, sé ég að Sverrir
Magnússon kemur þarna á
móti mér. Ég varð heldur bet-
ur hrifinn að hitta hann þarna,
kannski gæti hann sagt mér
hvar hrossin væru. Það bar
leiti á milli okkar. Er ég kom
þar, sem við áttum að mætast
og ég sá þarna vel yfir,
er hann þar hvergi. Ég skyldi
ekkert í þessu. Það var ekki
hægt að villast á Sverri og öðr
um. Hann var með mjög mikið
skegg og alveg auðþekktur. Ég
leita þarna, en er ég hef ekk-
ert upp úr þvi, þá held ég
áfram upp að Skálmabæ og
finn hestana skammt frá bæn-
um. Það fyrsta sem móðir mín
segir mér, er ég kem heim, var
að Sverrir í Skálmabæ sé dá-
inn. Meðan ég var að sækja
hrossin hafði Þorlákur, sonur
Sverris, komið að Holti til
Jóns bróður síns, sem bjó þar,
að segja honum látið."
Tíminn liður og fyrr en var-
ir erum við á Bessastöðum hjá
Kidda Jóni, forsetabílstjóra,
eins og Stefán nefnir hann síð-
an þeir voru báðir á vertið í
Eyjum, og frú hans Guðbjörgu
Þorsteinsdóttur. Þau búa þama
ásamt bömum s-ínum í fallegu
húsi, sem er bak við forseta-
bústaðinn. Og við erum ekki
fyrr komnir en við erum seztir
við prýðilegar veitingar og við
ræðum um liðandi stund og
þeir Stefán rifja upp minning-
ar frá gömlum dögum. Ég hef
lesið eða heyrt haft eftir
manni, að er hann kæmi á
sveitabæ, færi mat hans á heim-
ilinu eftir þvi hvað hundurinn
væri feitur, en liti minna á,
hversu kökutegundimar væru
margar. Það vantaði nú alls
ekki kökumar, en þau
Kristjón eiga ekki hund, en
hesta og kindur og við Stefán
litum á búskapinn, eins og við
enum Vcunir, þegar við kiomum
þama. Og það bregzt ekiki nú
frekar venju fóðrunin hjá
Kristjóni. Ég hef hvergi séð
betur fóðrað. Ef til vill svipað
og hjá Sigurði Gunnarssyni á
Bjargi í Vík í Mýrdal. Ef ég á
þá að telja Kristjón algerlega
fyrir þessu. Get ég vel trúað,
að frúin þykist ekki yfir það
hafin að lita til málleysingj-
anna. Er við Stefán höfum gert
úttekt á búskapnum ásamt
Kristjóni, þökkum við prýðileg
ar móttökur og kveðjum. Það
líður á kvöldið og umferðin er
þung á Hafnarfjarðarveginum.
Við þurfum að bíða við vega-
mótin. Og þarna við samspil
ljósa og skugga er sem töfrist
fram myndir frá ferðinni. Ljós-
ast sé ég fyrir mér mjólkur-
könnuna og fjósið á Stað og
uimgliiinigimin úr suustursveitium.
HvaJð er ein mjóilfkiuirspilllkoma
núna. Muindi no'ktouir minnast
slíks, að nokkrum tíma liðn-
um? Núna á aitórmöld. En við
skuliuim minnaisit' þess, að Is-
lendingar eru meðal fárra
þjóða, sem bezt lifskjör hafa.
Og mjólkurkannan er víðast
hvar i heiminum miklu dýrmæt
ari en hún var á Stað fyrir
rúmlega 50 árum. Við ökum
inn á Hafnarfjarðarvegiim.
Það hjúmar og ijósadýrð himm-
ar verðandi stórborgar sindrar
á móti okkur.
Villijálmur Eyjólfsson.
Á smábíl
Framh. aif blis. 6
heimilisíöngum og allir báðu
okkur innilega um að skrifa.
Tvær stúlkur inntu okkur eft-
ir þvi, hvort við gætum ekki
eytt sumarleyfinu við Repino-
ströndina í lok ágústmánaðar,
þvi þangað færu þær á hverju
ári. Foreldrar Lusi áttu stórt
hús þar og við vorum sem sagt
hjartanlega velkomnir. Okkur
langar mest til að taka boðið
alvarlega — eins og það var
óefað borið fram.
Tvær stúlknanna í samkvæm
inu, sem hétu Lydia og Inga,
vildu umfram allt koma með
okkur í bílnum frá Leningrad
til Vyborg sem er þrjátíu kiló-
metra leið. Vyborg er örskammt
frá finnsku landamærunum.
Við héldum að þær væru að
gera að gamni sínu og þeim
mun meiri varð undrun okkar,
er þær voru mættar til brott-
farar. Að vlsu stóðu þær ekki
við bílinn og biðu okkar, en
önnur þeirra sigldi framhjá og
lét á sér skilja, að við yrðum
að aka fyrir hornið áður en
þær þyrðu að fara inn í bil-
inn.
Þær höfðu tetoið með sér
nokkur rússnesk vikublöð og
dálítinn nestisböggul og við
lögðum af stað. I Repino
— sem er um sjö kílómetra
vestur af Leningrad — er
heilsuhæli og dálítill bað-
staður með dásamlegri sand-
strönd. Þarna áttu foreldrar
Ingu sumarbústað og við skoð-
uðum hann. Hann var ekki
sem verstur enda þótt hann
væri enginn venjulegur sumar-
bústaður, heldur gamalt hús
með turna á öllum hliðum. í
Repino tókum við einnig á okk
ur krók til að sjá staðinn þar
sem Lenin undirbjó bylting-
una. Þetta var kofi úr þurru
stráii og útí fyriir va.r opið eid-
stæði. Á meðan við röltum um
í fólksmergðinni töluðu báðar
stúllkatmiair einskiu og létu sem
þær skildu ekki rússnesku.
Klæðnaður þeirra var ekki
heldur rússneskur að sjá svo
þær skáru sig úr. Fötin höfðu
þær fengið hjá vinkonu sinni,
sem var búsett i Italíu.
Á leiðinni frá Leningrad til
Vyborg eru mörg smáþorp, og
hvarvetna nam fólk staðar til
að horfa á „skrýtna" bílinn
okkar. Er við ókum framhjá
skógairbelti mætitium við hópi
farfugla. Þrekvaxinn maður
gekk fremstur með bakpoka og
stóð rauður fáni upp úr pok-
anum, en á eftir honum röð af
drengjum í stuttbuxum og
þungum stígvélaskóm. Við höf-
um enn ekki getað fyrirgefið
sjálfum okkur að nema ekki
staðar og taka mynd af þess-
um göngugörpum, því þeir
voru sjón að sjá.
Skiömimfu eftiir að við ókium
framhjá farfuglunum komum
við þar sem lögreglumenn
stóðu á veginum og benti einn
þeirra okkur að nema staðar.
Hann skrifaði hjá sér númerið
á bílnum og gaf okkur síðan
leyfi til að halda áfram. í gegn
•uim stkógimn lá gl’æsifliegtir veg-
ur og okkur skildist að
við værum stödd á viðáttu-
mikiu hernaðarsvæði. Stuttu
síðar vorum við aftur stöðvuð
af lögreglunni og í þetta skipti
kom lögregluþjónnlnn hiaup-
andi út á miðjan veginn og
veifaði handleggjunum eins og
hann hefði fallið niður úr tungl
inu. Nú héldum við að eitthvað
væri um að ve-ra, en homum
haifði þá aðeims þótt vi'ð aika of
hraitt. Við komiumst alllia leið t'il
Vyborg án þess að neinin yrðd
þess var að tvær rússneskar
stúilkiur höfðiu verið farþegar
okkar frá Leningrad.
Áður en við skildum, skipt-
umst við á heimilisföngum og
við fengum hátíðleg tilmæli um
að koma sem fyrst aftur. Við
vorum báðiir boðiniir hjartan-
lega velkomnir í sumar-
„toofamn" í Repiino I ágústíok.
Það var ekki að ástæðu-
lausu sem við skrifuðum „From
Russia with love" I rykið á
hliðar bílsins áður en við kom-
um að finnsku landamærunum.
Þegar tollþjónninn kom auga
á það, hló hann innilega og
sagði: „Komið fljótt aftur,
piltar. Þetta hafði greinilega
sín áhrif á tollskoðunina, því
henni var lokið á tæpum hálf-
tíma.
Smásagan
Framih. aif bíKs. 5
um, pabbi! Hvernig fórstu að
gera þetta?"
„Það er gömul fjölskyldu-
hefð. En ég er ekkert gamall,
ég er fjörutíu og sjö.“
„Nei, nei, pabbi minn, þú
ert ekkert orðinn ganiall _____
ekkert rnjög!"
„Mér finnst ég svo sannar-
lega ekki vera gamall. Mér
finnst ég vera ungur. Og rík-
ur.“
„Ríkur?"
„Mjög ríkur."
„Áttu annars nokkra pen-
inga?“
„Auðvitað á ég peninga."
„Hvað mikla?"
„Tíu þúsund dollara."
„Pabbi þó, það er voðaiega
mikið af peningum."
„Þvi er nú miður, en það fer
hver einasti eyrir til þess opin
bera.“
„Hvers vegna?"
„Það eru skattarnir."
„Hvað skuldarðu þeim mikla
peninga?"
„Æ, það voru eitthvað um
fimmtíu þúsund þegar það var
athugað síðast."
„DoIIarar?"
„Já.“
„Hvaða menn eru þetta,
pabbi?“
„Skatlheimtan ? Skattheimt-
an, það eru þeir, sem rukka
menn um skatta á vissum tím-
um.“
„Við skulum skjóta þá.“
„Eigum við að gera það?“
„Já, þeir eru svo frekir,
þeir vilja ná í alla peningana
þína handa þessum skattaköli-
um.“
„Það má nú segja.“
Þau héldu leiðar sinnar eftir
fimmta breiðstræti.
Ég vona að ég fái tækifæri
til að minnast þessarar stuttu
sitiuindar á verðwgan hátf
einhvem daginn, hugsaði hann
með sér. .. .
10 LESBÓK MORGUNBLAÐSINS
7. febrúar 1971