Lesbók Morgunblaðsins - 07.02.1971, Blaðsíða 9

við engan mann þar í höfuð-
staðnum.“
„Þið hafið kannski fengið
einmanakennd í bænum?"
„Já, og ökkur fannst staður-
inn alveg herfilegur þá,“ segir
Stefán. „En við höfðum heyrt
talað um ágætis konu, Margréti
I Árbæ, fyrir innan Elliðaár,
viðurkennda fyrir gestrisni hjá
austanmönnum. Við gistum þar
um nóttina við hlýjar móttök-
ur og gefna gistingu. Það sann
aðist hið fomkveðna að sjald-
an lýgur almannarómur. Við
lögðum svo upp snemma að
morgni.“
„Kvödduð þið ekki gömlu
konuna með kossi? Eða var það
ekki siður þá?“
„Jú, það var siður þá, en við
vorum svo ungir og feimnir, að
Vilð komiutm olklkuir elklki að því,
en við þökkuðum vel fyrir
okkur og kvöddum með virkt-
um.“
„Var pokinn svipaður á
þyngd austur?"
„Nei, hann var léttari, bara
fötin. Nú hafði maður peninga
fyrir góðgjörðum. Við fórum
frá Árbæ að Selfossi og keypt-
um þar gistingu, en næsta dag
frá Selfossi að Garðsauka. Gist
um við þar hjá Þorgerði frá
Hemru og Einari; góðar við-
tökur þar og gefin gisting. Frá
Garðsauka var næsti áfangi að
Skarðshlíð; gistum þar hjá
Hjörleifi og Sigriði og gefin
var gisting þar. Frá Skarðshlið
héldum við heim í Álftaver."
„Hver var kostnaðurinn við
heimferðina?"
„Ferðakostnaður var sá
minnsti, sem ég hygg að hafi
orðið hjá vermönnum á þetta
langri leið, 1,75 kr. á hvom
okkar. En þetta er ein sú stíf-
asta ganga, sem ég hef lent í.“
„Fór þér ekki vel fram I
fyrstu útversferðunum?"
„Mér fór geysilega fram í
þessum ferðum, enda lét ég
upp aflraunasteininn Lat á
Mýrdalssandi, og þóttist þá
maður með mönnum. Ég fór
fyrst tvær ferðir til Suður-
nesja og síðan til Vestmanna-
eyja 19 vertiðir í röð. Síðan á
Suðurnes aftur, fór þá í heim-
sókn að Hvalsnesi. Þá voru
gömlu hjónin dáin, en systkin-
in þau Magnús og Guðrún og
maður hennar, Gísli, tóku dá-
samlega á móti mér, og hafa
alltaf sýnt mér mikinn og heil-
brigðan kunningsskap, eins og
þú getur bezt dæmt um.“
Meðan Stefán ri'fjar upp
minningar frá löngu liðnum dög
um, hefur vélfákurinn skilað
okkur áfram. Olía, stál og
gúmrní, í stað blóðs, vöðva og
hófa. Og bílstjórinn þarf sum-
part að stjórna ómeðvitað.
Vísuparturinn, „Er þú ekur
veginn, aktu hægra megin,“
þarf að minnsta kosti að sitja
í sálinni. Núna erum við hægra
rnegin á Grindavíkurveginum,
höfum beygt á Stapanum. Við
nálgumst Grindavíkurf jöllin
ört. Himinninn er að mestu
heiður og skúrirnar koma
strjált úr suðri. Við ökum á
milli fjallanna Þorbjörns og
Þorkötlu, sem standa vörð um
eina mestu verstöð landsins,
Grindavík. Við förum beina
leið niður í plássið. Við komum
hér fyrir nokkrum árum. Ekki
sáum við Sölku þarna, en hitt-
um nokkra Skaftfellinga og
einn ofan úr Þingvallasveit.
Nú ökum við gegnum þorpið
viðsitöðuilaiust út að Staið. „Alilit
er í auðn og allt í rústum,"
sagði Matthías forðum um
Kornbrekku. Þetta á þó tæp-
lega við hér. Þarna er sjálfur
Staðurinn, og Staðarhverfið í
eyði, en ibúðarhúsum er vel
við haMið og notiuð fyrlir sium-
arbústað. Þarna er grafreitur
þeirra Grindvikinga og þarna
var kirkja áður. Við göngum I
garðinn og eftir litla leit finn-
um við leiði séra Brynjólfs
Magnússonar, en hann var hús
bóndi Stefáns aðra útversferð-
ina. Á þvií er minnisvarði, gef-
inn af sóknarbömum séra
Bryjnólfs. Við snúum frá leið-
inu og af þvi að ég þekki venj-
ur samferðamannsins, flýgur
eins og örskot gegnum huga
mér: Er honiuim nú í raiun og
veru fairið að föiiiasit. En adilrt í
einu segir Stefán: „Ekki fer ég
að koma svona kjánalega fram.
Ég er vanur að gera krossmark
yfir leiði vina minna, þegar ég
kem að þeim.“
Stefán hefur lifað tvær
heimsstyrjaldir; hann hefur
lifað heimskreppuna og er nú
mitt i ærandi hávaða atómald-
ar. Samt hafa siðirnir ekki
breytzt. Mér koma ósjálfrátt í
hug hinar magnþrungnu Ijóð-
l’ínur skáldsins og sjáandans:
,,Ef þér ei ægir allra djöfla
upphlaup að sjá.
Og hverri tign að velli velt,
sem veröldin á
og höggna sundur hverja stoð,
sem himnana ber,
þá skal ég syngja sönginn
minn
og sitja hjá þér.
Og seinast þegar svarta nóttin
sígur á lönd
og dökkar hrannir hrynja um
knör,
og hvergi sér strönd,
þá láttu bátinn horfi halda,
hvert sem hann ber
og ég skal sæll á svarta djúpið
sigla með þér.“
Við setjumst í bílinn og fá-
um okkur hressingu, kók og
súkkulaði. Ef séra Gisli, fyrr-
verandi prófastur okkar, hefði
nú verið hérna í sumarbústaðn
um, hefðum við áreiðanlega
fengið kaffi, en þvi var ekki
að heilsa. Og þarna sem við
sitjum í bílnum neðan við hlað-
varpann á Stað, tökum við
upp þráðinn að nýju og tölum
um þá tíma, sem löngu eru
horfnir.
„Hérna var ég vertíðarmað-
ur 1917,“ segir Stefán. „Og at-
vikin réðust þannig, að ég var
ráðinn hinum megin á skagan-
um, en likaði þvi miður ekki
vel og strauk eftir fjóra daga,
aauðvitað gangandi með pok-
ann á bakinu. Um nóttina gisti
ég hjá merkishjónum; Auðunn
hét bóndinn og Halldóra kon-
an. Þaðan fór ég til Keflavík-
ur og þá varð ég svo heppinn
að hitta þama tvo útversmenn
úr Járngerðisstaðahverfi, sem
voru þar með hesta að sækja
beitusíld. Ég fór þangað og þá
vildu þeir helzt fá mig þar, en
ég hafði ekki i fullu tré, af þvi
að ég var eins og hver annar
unglingur, þá 18 ára. Vildi ég
heldur hitta mann, sem ég var
samferða að austan og hét
Ágúst. Fór ég svo daginn eft-
ir milli hverfa, sem er klukku-
ibíima gamgur. Var þá svo hepp-
inn, að hér vantaði prestinn
vertiðarmann. Hér bjó séra
Brynjólfur Magnússon og frú
Þórunn Þórðardóttir, úrvals-
hjón, og ég svo lánsamur, að
lenda héma verbíðarmaður.
Það er einn sá albezti staður,
sem ég hef verið á um mína
daiga. Reri ég hér á árasíkipi;
var dálítið sjóveikur, en var
með ágætis mönnum og svo
endaði vertíðin prýðilega; ég
hafði 160 kr. í kaup, en var
ráðinn upp á 100, þar sem ég
strauk. Mismunurinn var ágæt
þénusta. Svo fór ég héðan sjó-
veg inn í Reykjavilc og það-
an gangandi austur í Skafta-
fellssýslu."
Stefán hefur stöðugt haldið
áfram frásögninni og ég spyr
um sumt nánar.
„Þú komst sem leið lá aust-
an úr Skaftafellssýslu með ver
tiðarpokann á bakinu alla leið
suður á Suðurnes. Þú varst ráð
inn þar á bæ og svo straukst
þú eftir fjóra daga. Var fátækt
þarna?“
„Það var talið frekar vel efn
að, en nokkuð sérkennilegur
staður og heldur leiðinlegt um-
hverfis bæinn. Þó var þama
anzi ung og skemmtileg verbið-
arstúl'ka. Þanna hliauit eiitt-
hvað að vera að, auðvitað hafa
þær aðdráttarafl blessaðar,
ungar og ferskar eins og ís-
lenzkur öræfagróðuir ópliægð-
ur af jeppaförum."
„Já, þér fannst frekar óynd-
islegt þarna, þrátt fyrir stúlk-
una.“
„Já, mér fannst það. Mér var
boðið þar uppá hanabjálkaloft
alveg eins og niðursetningi og
hafði diskinn á hnjánum. Það
var ósköp skrýtið fæðið,
skemmdar rófur og kinnar.
Mér leizt ekki gæfulega á
þetta, því að ég hafði verið á
úrvalsstað veturinn áður hjá
Páli Magnússyni á Hvalsnesi
og þvi fannst mér þetta ennþá
verra.“
Stefán fékk þá ráðleggingu
hjá manni þarna, sem þótti vel
greindur, að ef hann stryki,
skyldi hann bera við óyndi.
Þá væri ekki hægt að hafa 4
því, þótt maður rifti ráðningu,
ef hann væri frá af óyndi.
„Var það svo að kvöldi, sem
þú straukst?"
„Já, það var að kvöldi, I
dimmu. Aðstoðarmaður var
Sigurður Sverrisson, háseti á
mótorbát hjá Stefáni Berg-
mann. Ég fór inn í Sandgerði
og kvartaði um, að ég gæti
ekki verið þarna og langaði
að strjúka. En kunningjar mín
ir gerðu ekkert úr þessu og
vildu ekki vera við slíkt riðn-
ir.“
„En svo var það Sigurður,
sem gekkst inn á að aðstoða
þig?“
„Já, hann fór með mér, og á
meðan ég var að tlna saman
dótið mitt í dimmunni ræddi
Sigurður við húsfreyju og sá
þá þarna unga og bráðfallega
stúlku. Tjáði Sigurður hús-
freyju, að ég sé frá af óyndi
og ákveðinn í að fara. Líkaði
henni þetta stórilla og ekki
betur fyrir það, að bóndinn
var í Reykjavík að ráða fleiri
vertíðarmenn. Sagði Sigurður,
að um þetta væri ekki að fást,
þar sem óyndi sé fullgild
ástæða til, að rift sé ráðningu.
Fórum við siðan að Sandgerði
um kvöldið. Á leiðinni var ým-
islegt spjallað. Taldi Sigurður
óhapp, að ég gat ekki orðið 4
sama heimili og þessi fallega
stúlllka; þalð hefiði getað gerat,
að við hefðum fellt hugi sam-
an.“
„Svo fórst þú með vertíðar-
mönnum til Grindavíkur,
græddir 60 krónur á að
strjúka og þér þótti gott að
vera hjá séra Brynjólfi?“
„Já, hér var skemmtilegt,
enda margir ungir strákar. Hér
var spilað á harmoniku í land-
legum og hér var dansað.“
„Það hafa liklega verið
stúlkur hér líka. Átti prestur-
inn kannski einhverja?"
„Nei, það var bara vinnu-
kona hérna, anzi létt vinnu-
kona. Ég var sendur eftir
henni inn í Voga. Hún var
ung og á bezta aldri. Ég spil-
Stefán Stefánsson frá Vík. Myndina tólc Kristbm Benediktsson fyrir skömnm.
7. fébrúaa- 1971
LESBÓK MORGUNBLAÐSINS 9