Lesbók Morgunblaðsins - 20.06.1971, Blaðsíða 2

Willy Möller
Hvers konar
maður
var
Lenin?
Nú, þegar öld er liðin frá
fœðingu Lenins, virðast menn
svo sammála um játandi svar
við þeirri spurningu, að Lenin
hafi verið mikilmenni að furðu
gegnir. „Nú á dögum mun eng-
inn verða til þess að neita því,
að hann var mikilmenni. Deila
má um það (svo!) hvort hann
hafi verið mesti maður þessar-
ar aldar, enda þótt. . . áhrif
hans á heiminn hafi verið meiri
en nokkurs annars. Lenin er
hið eina stórmenni síðari tíma,
er segja má um með vissu
(svo!) að hefði hann ekki
fæðzt, þá hefði gangur verald
arsögunnar orðið annar, en
raun varð á.“
Þessi framangreindu orð eru
að vísu höfð eftir kommúnista,
háskólamanni, sem hljóp úr
•vistinni og starfar nú á Vestur
löndum, en lýðræðissinnuðum,
vestrænum skýrendum (comm-
entators) hafa einnig farizt orð
á mjög svipaða lund.
Vangaveltur um það, hvort
gangur mannkynssögunnar
hefði breytzt við líf eða dauða
hins eða þessa er nú oftast
ekki meira virði, en hvert ann
að kaffihúsasnakk. Sá spámað-
ur, sem hefur á reiðum höndum
áreiðanleg svör við þvílikum
spurningum er enn ófundinn.
Enda þótt Lenin hefði ekki ver-
ið til taks árið 1917, er engan
veginn víst og raunar ekki
einu sinni líkur til þess, að
byltingin hefði farið út um þúf
ur. Það var um ýmSa aðra ,,at-
orkumenn" að ræða að velta
hlassinu. Leon Bronstein (Trot
zky) var t.d. ekkert smámenni,
svo einn sé nefndur, og hem
áðarframlag hans hafði raun-
ar og beiniínis úrslitaþýðingu
jfyrir óstöðuga stjórn Lenins
framan af árum. í»á mundi og
erfitt að neita þvi, að Josef
Dsjúgasvili (Stalin) hafi skort
átorku og framgimi og yfir-
íjeitt hug til stórræða. Það var
reyndar tuttugu og fimm ára
einveldisstjórn hins síðast
nefnda (einveidi Lenins stóð
ékki nema i u.þ.b. hálfan ára-
tug og var langtum lausara í
reipunum) sem færði Sovétrík
ín til þess horfs, sem nú ér
á þeim. Þá er enn eftir að taka
tillit til utanaðkomandi afla,
, með og á móti. Svo tekið sé
dæmi um þau, þá átti Stalin vel
gengni sína að mjög verulegu
leyti að þakka enn öðru „mikil
inenni", er Adolf hét Schikckel
igruber og betur er þékktur
undir nafninu Hitler. Hvernig
Væri nú umhorfs í heiminum
hefði hann ekki fæðzt.. . ?!
Þegar bvltingin 1905 brauzt
iút var Lenin staddur í Genf.
Hann fékk fregnirnar af bylt-
ingunni við iestur „Tribune de
jGeneve" hinn tíunda janúar
þess árs og var það allur hans
þáttur í þeirri byitingu. Frétt-
imar um marzbyltinguna 1917
fékk hann frá flokksfélaga
sínum einum og ennfremur við
lestur dagblaðanna í auglýs-
ingakössunum á Bellevuplatz í
Ziirich. Hvorug þessara bylt-
inga átti neinar beinar rætur
að rekja til langvarandi og lát
lauss hatursáróðurs Lenins, né
heldur voru þær afleiðingar af
áróðri þessum. Uppreist setu-
liðsins í Pétursborg 1917 var
ekki gerð af kenningapólitísk-
um ástæðum, stjómlagaástæð-
um, ellegar til þess að steypa
keisaravaldinu, heldur einfald
lega til þess að fá enda bund-
inn á stríðið.
Verkamanna- og hermanna-
ráðin, sem unnu „skitverk"
(grovarbeide) byltingarinnar
þetta sumar voru heldur ekki
hugarfóstur eða uppfinning
Lenins; hann var hins vegar
eldsnar að færa þau sér í nyt.
Samkvæmt framangreindri
heimild er „mesta afrek" hans
það, að í fimmtán ár vann
hann að því „þolinmóður og
kerfisbundið að mynda ein-
stætt valdstjómartæki." Nú má
mjög efa sanngildi og réttmæti
orðanna „þolinmóður" og „kerf
isbundið", en merkilegt er hitt,
að Hitler varði einnig fimmtán
árum til þess að skapa jafn
„einstætt valdstjórnartæki" og
að ofan var nefnt!
Það er rétt, að Lenin gerð-
ist ekki byltingarsinni af þeim
persónulegu tilfinningaástæð-
um, sem stundum hefur verið
haldið á loft og þá átt við það,
að bróðir hans Alexander
var dæmdur og tekinn af lífi
fyrir þátttöku í samsæri um það
að ráða Rússakeisara af dög-
um. Hafi nokkur maður „fæðzt
með byltinguna í blóðinu" þá
var það Lenin. Hann var fædd-
ur byltingarmaður.
Sagt er, að Lenin hafi lagað
marxismann að „hinni rússn-
ensku byltingarerfðavenju".
Það er heldur ekki sannleikan
um samkvæmt. Eins og á fleiri
sviðum og í fleiri efnum í Rúss-
landi þessa tíma voru á lofti
margar byltingarkenndar hug-
sjónir og érfðavenjur og hóp-
ar, ósamkvæmir og sundur-
þykkir innbyrðis og sín á milli
allt frá frjálslyndum til öfga-
sinnuðustu stjórnleysingja,
Lenin hafði einungis áhuga á
þeim róttækustu. Það var fyr-
ir þá, sem hann „rússifíker-
aði" marxismann og það að svo
mikiu leyti, að haft hefur verið
á orði, áð hefði Karl Marx stig
ið niður af tindinum árin 1918
eða 19 að litast um í riki Len-
ins og gloprað út úr sér ein-
hVerju af éigin kenningum á
leiðinni, -þá hefði hann um-
svifalaust verið skotinn sem
gagnbyltingamaður.
Lenin fæddist og ólst upp á
þeim mörkum í Rússlandi, þar
sem austur og vestur mætast.
Þau mörk voru ailnokkru
skarpari þá en nú. Andlits-
drættir hans og útlit bera af-
dráttarlaus austræn einkenni
og andinn ekki síður, Má nefna
að rússneska þjóðerniskennd
hafði hann alls enga til að
bera og stakk þar mjög í stúf
við aðra rússneska marxista
samtíma honum, eins og t.d.
Plekhanoff, Struve, o.fl.
Það var einmltt þessi skort-
ur á þjóðemistilfinningu, sem
olli þvi, að Lenin féllst svo fús
lega á Brest-Litovsk-friðinn.
Hinir auðmýkjandi skilmálar
Þjóðverja vöktu honum engin
tilfinningaleg viðtorögð, engan
sársauka — manni, sem einung
is „lifði og hrærðist" fyrir
heimsbyltinguna." Auk þess
hefur hann vafalaust gert sér
grein fyrir því, að ætti honum
að takast að bjarga „sinni eig-
in“ byltingu, sem enn stóð á
brauðfórum, varð hann að
stöðva stöðuga framsókn Þjóð-
verja, hversu dýru verði, sem
hann yrði að kaupa þann frið.
Þjóðverjar hefðu sem hægast
getað hertekið langtum stærri
hluta Rússlands en þeir gerðu
— hefði þeim boðið svo við að
horfa. Loks er á það að líta,
að enginn veit né mun tæpast
nokkurn tíma komast að því,
hverja leynisamninga Lenin og
Þjóðverjar höfðu þegar gert
sin á milli. Þjóðverjar höfðu
lengi sent Lenin fé (fyrir milli
göngu von Romberg, sendi-
herra þeirra í Bem); þeir
hleyptu honum ennfremur
gegnum Þýzkaland í hinum
fræga „innsiglaða járnbrautar-
vagni" (sem var nú raunar alls
ekki innsiglaður, sé farið út í
það), o.s.frv.
Þegar Lenin lét hemema hið
sjálfstæða ríki Georgiu (sem
að vísu var sósialískt — en
ekki bolséviskt) árið 1921, þá
var það ekki afieiðing af
rússneskri þjóðemisstefnu, þvl
hana átti Lenin ekki tO, eins
og sagt er að framan, heldur
var það fyrsta afleiðingin af
bolsévískri heimsvaldastefnu.
Það liggur skýr og rauður
þráður gegnum söguna frá her-
námi Georgiu árið 1921 til her
náms Tékkóslóvakíu fyrir tæp
um þremur árum.
Mynd sú, er sett hefur verið
saman af einkalífi Lenins er
öll hin borgaralegasta. „Einka
lif hans — svo fremi, sem
hann átti nokkurt einkalif —
var um fátt áhugavert eða at-
hyglisvert. Hann var skyldu-
rækinn sonur, fyrirmyndar eig
inmaður, lesti hafði hann enga
til að bera......“ „Lenin var
að mörgu leyti aðlaðandi mað-
ur, — óbrotinn, eðlilegur og
blátt áfram, óeigingjam, ósér-
plæginn og eiginlega (?) góð-
lyndur. Hann var hvorki grimm
ur né hefnigjarn og hégóm-
leika átti hann ekki til." Er
þetta sannleikanum sam-
kvæmt?
Sonarskylduna taldi Lenin
sig hafa uppfyllt að nokkru
með því að Ijúka háskólaprófi
sínu. Upp frá því var bylting-
in líf hans allt, átti hann og
hug hans allan. Hann heigaði
alla krafta sina og tima ádeilu-
ritum sínum, sem gengu, ýmist
handrituð eliegar vélrituð milli
félaga hans, eftir „ólöglegum"
leiðum, eða „neðanjarðar", á
nákvæmlega sama hátt og þess
háttar ritsmíðar berast milli
andspyrnumanna í Sovétríkjum
okkar tima.
Það ætti ekki að koma nein-
um á óvart þótt maður, sem
gerði svo harðar kröfur til
pólitísks og samfélagslegs frels
is sætti sig ekki heldur við sett-
ar viðjar þeirrar „stofnunar",
er nefnd er hjónaband. Éin
þeirra kvenna, sem Lenin átti
vingott við var Angelica Bal-
banoff. Angelica var rússnesk
að ætt og uppruna, komin af
góðum ættum. Hún hafði flutzt
úr landi tvítug að aldri (1897)
og haldið til Sviss, þar sem
hún gerðist vinkona Georgi
Valentinovitsj Plekhanoffs, en
þvi næst Lenins. Reyndar voru
þetta ekki einu höfðingjarnir,
sem Angelica hafði saman við
að sælda um ævina, þvi hún
varð síðar ástmær Benitos
Mussolinis, um það leyti sem
hún starfaði undir stjórn hans
við blaðið „Avanti". Árið 1919
hélt Angeliea aftur heim til
Rússiands, sem Lenin hennar
var þá nýbúinn að „frelsa" úr
ánauð, en ekki hafði hún set-
ið nema skamma hríð i sælunni
er hún neyrddist til að hverfa
aftur úr landi af „öryggis-
ástæðum". Fór því fjarri að
hún væri ein um það.
En „stærsta" og likast til
„eina ást“ Lenins var önnur
kona að nafni Inessa Armand.
Inessa Armand hafði hlaupizt
frá manni sínum og miklum
efnum með börnum sínum
þremur, og helgað sig „bylt-
ingunni". Lögleg eiginkona
Lenins, Nadjesjda Konstantin-
ova Krupskaja, sem var full-
kunnugt um samband þeirrá
Inessu og „lét það að lokum
gott heita“, að svo miklu leytii,
sem talað verður um slíkt,
gerði Lenin skilnaðartilboð, en
það vildi Lenin hins vegar
ekki heyra nefnt,
Snemma komust sögur á
kreik um það, að Lenin þjáð-
ist af syfilis, eða sárasótt. Ekki
er lengra liðið en ár frá því áð
Alexander Kerensky, sem nú
er nýlátinn, hafði siðast uppi
2 LESBÖK MORGUNBLAÐSINS
20. júní 1971.