Lesbók Morgunblaðsins - 27.06.1971, Blaðsíða 5

Einn frnmle&rasti huersufíur hiísa&rerðarHstarinnar á vor utn timum: Moshe Shafdie, sá er teiknaði húsasamstaeð-
nna Hahitat ’fi7 fyrir heimssýninguna í Montreal.
hinum fátsekari sérfræðilegan
stuðning. Félagsskapur Wests,
Community Design Associates,
sem aðsetur hefur í Pittsburgh,
á sér margar hiiðstæður, m.a. í
Berkeley i Kaliforníu og í
Harlem.
Þessar stefnur — allt frá
verksmiðjubyggðum húsum til
þátttökuörvandi skipulags —
eru ekki nýjar af nálinni.
Margt af því, sem nú er að
gesrast var fyrirsjáanlegt í
verkum Mies-Corbusier skól-
ans og „stílerfinigja" hans eins
og Johnson, Eero Saarinen,
I.M. Pei, Kevin Roche, Pauil
Rudolph og annarra, sem tóku
að „þíða" hina stirðnuðu kassa-
lögun á byggingum Mies i stíl,
sem var bæði hlýlegri og sam-
settari. Á undan þeim hafði
Walter Oropius, höfundur
Bauhaus — og nútíma bygging
arlistar yfirleitt — kall-
að starfsgrein sína frá hinu há-
leita til hins hentuga þegar ár-
ið 1910. Á efiri árum skýrði
hann frá því að bann hefði
stuðlað að hinu einfalda formi
S þágu fólksins en ekki listar-
innar, í þágu „lágmarkshúsnæð
is til handa lægst lauinaða hluta
samfélagsins . . . og millistétt-
ajrheimilisins."
En í menningarlegum breyt-
ingum veltur mikið á stiga- og
aðferðamun — og hin nýja
hyggingarlist er mótuð af
mönnum miklu nær nútiðinni,
að minnsta kosti í anda ef ekki
að árum. Þrír þeir atkvæða-
mestu eru hugsýnismaðurinn
og verkfræðingurinn Buck-
minster Fulter, gríski skipu-
leggjarinn og hönnuðurinn
Constantinos Doxiadis og eist-
nesk-ameriski arkitektinn
Louis Kahn. Með boðorðum
sínum og aðferðum hafa þeir
mótað nýja afstöðu, sem af-
markar þróuin byggingarlistar
sjöunda áratugsins jafin greini-
lega frá því næsta á undan og
grannir, háir skýjaklúfar
Mies skáru sig frá viktoríönsk-
um skrauthýsum nítjándu ald-
arinnar.
Sprengingin hófst hjá Fuller,
sem gerði fyrstu „íbúðarvél"
sína árið 1927 — „Dymaxion
House" sem var til sýnis í
Maxwell House verzluninni í
Chicago. Þetta var flytjanteg
íbúð úr málmblöndum og plasti
og var öllum tækjum og vél-
ræmrni útbúnaði komið fyrir i
miðjunni en íverurýminu utan
um þau að vild og smekk eig-
andans. Orðið „Dymaxion"
var sett saman úr „dynamic" og
„maximum" (notagildi), en þeir
eiginleikar hafa einkennt allar
hugmyndir og uppfinndngar
Fuilers síðan. 1 þeim öllum —
allt frá íbúðarbifreiðunum til
hinnar fljótandi borgar hans
Triton, þar sem hver eining á
að hýsa 5000 manns — er not-
azt við ný efni og aðferð-
ir, hefðbundnar byggingar-
venjur lagðar fyrir óðal og
sönnur færðar á megin-
kennisetningu höfundarins: að
nútíma tæknifræði gari mann-
inum kleift að „vinna meira úr
minni efnum." Hin geodetiska
hálfkúla hans, sem nú á mikl-
um vinsældum að fagna bæðd
hjá ungu fólki og verkfræðing
um landgönguliðsins, gefur
jafnvel enn betri hugmj<nd um
Fuller. Hún er byggð á flókn-
um stærðfræðilegum útreikning
um, „pakkar inn“ rýminu nær
óaðfinnanlega, er auðveld í
uppsetningu og mjög endingar
góð.
Jafn niðursokkinn og Fuller
er í þá hugmynd að þjóðfélag-
ið verði bezt hýst og mótað
með tæknifræðilegum leiðum,
er Doxiades í umhyggju sina
fyrir umhverfinu í heild. Hann
er einn fyrsti og atkvæðamesti
frömuður stórskipulagningar
og hefur um þrjátíu ára skeið
rekið áróður fyrir gróðurheft-
ingu og landsilagsvernd. Hann
hefur fundið upp nýtt orð
„ekistics" yfir þá visindagrein
sem f jallar um bólfestu manna,
til þess að gefa skoðunum sín-
um áherzlu. Hann hefur fast að
setur í Aþenu en flytur fyirir-
lestra, starfar og teiknar um
allan heim. I nýtízkulegum
vinnustofum sínum notar hanin
tölvur og skjalfestir hina ýmsu
framtíðarmöguleika hinna og
þessara byggingarfræðilegu
lausna. Við verðum að hugsa
okkur að byggingarlistin sé í
útþenslu, segir hann, „ekki að-
eins áinn til miðju borganna
heldur um alit borgarsvæðið,
út í sveitirnar, yfir landamæri
til annarra landa og að hún
einskorðist ekki við hinn vest-
ræna heim."
Sem efnislegur skipuleggj-
ari á Doxiadis marga gagnrýn-
endur. Að írátöldum maxi-hálf
kúilunum (eins og sýningar-
skála Bandaríkjanna á
Montreal-sýningunni árið
1967) hefur Fuller lítið lagt af
mörkum til byggingarlegrar
fagurfræði. Um hinn óræða
risa Louis Kahn gegnir allt
öðru máli, en formskyn hans
segir meira en mörg orð. Að
Mies látnum er hann lang
áfhrifamestur bandariskra arki
tekta. Gagnstætt Mies sér
hann fegurð í hiinu snauða,
hinu einkennilega, asymme-
triska. Hiri grófhöggna bygg-
ingasamstæða, sem hann hefur
nýlega gert handa höfuðborg
Austur-Pakistan i Dacca, er
meistaraverk hans — hún leiðir
í ljós þá niðurstöðu, að hetjuleg
byggingarlist getur orðið til úr
samsettum, hnúskóttum form-
um. „Fagurt", segir hann,
„þýðir ekki sama og ásjálegt."
En það var ekki form-
meðferð Kahns, sem dró að
honum Moshe Safdie, helzta
arftaka hans, né aðra hina
yngri fylgismanna. Mjög
snemma —- það var í Baðhúsi
Gyðingahverfisins í Trenton,
New Jersey, sem fullgeirt var
árið 1956 —- ákvað Kahn að
gera innviðum byggiogarLnnar,
vatnsleiðslum, rafleiðslum,
hila- og kaehkerfi, jaínhátt
umdir höfði og íverurýminu og
kom hvoru tveggja fyrir í jöfn
ua deildum kringum kjarnahús
)ikt og Fuller gerðd í Dymax-
i®n House. 1 Riehards rann-
sóknastofunum við háskólann í
Peramsylvaniu (1961) gekk
hann enn lengra og umkringdi
byigginguna turnum, sem hðtfðu
að geyma allan tækjakost og að
skildu „þjónustu“-svæðin frá
þeim, sem þjónað var. Kahn er
ekkert um tæknifræði gefið.
„Éig hata leiðslur," segir hann.
En skilningur hans á mikilvægi
þeirra ásamt aukimni tilhneig-
ingu hans til að hanna „opið"
þannig að eigamdamum eru
Skildir eftir möguleiikar til
breytimga á innra rými, varð
til þess að Moshe Safdie kom
frá Kanada til að starfa með
homum árið 1962.
Hinm undraverði framganguf
Safdie, sem náði hámarki í
Montreal 1967, á sér senmilega
engan líka í sögu byggingar-
listarinnar. Til Kahns kom
hamn sem þrætugjam ungur
maður, var hjá homum eitt ár
em fór síðan aftur til Montreal,
þar sem hann á heimili sitt
tsem barn hafði hann dvalið á
sumrum í israelskum kibbutz).
Eims og flestum arkitektum af
þessari kynslóð var Safdie
raun að hinu mikla bili sem er
á milli tækniafreka þjóðfélags-
ins og hins afdankaða, kostnað
arsama byggingariðnaðar; I
prófritverð sinni hafði hann
gert tillögur um heil íbúða-
kerfi gerð úr þrívíðum, verk-
wniðjubyggðum heildum.
„Ég ólst upp í marxistisku
•iimhverfi," segir Safdie, „marx
fetiskara en nokkurs staðar ger
ist i Rússlandi. 1 kibbutznum
eru allar eignir sameign og af-
rakstri jafnt skipt En Fuller
lagði mér til hinn þýðimgar
mikla oólitíska hlekk milli um-
hverfisins og tæknifræðinnar.
Því meira, sem gert er með
minni efnum og vinnu, þeim
mun meira verður eftir handa
fólkinu og þeim mun betra get
ur bví umhverfið orðið. Sé ekki
huvsað um byggingarlist í at-
hafnaliðum verður öll viðleitni
til bóta á umhverfinu akadem-
isk. Ég get búið til fallegt hús
hvenær sem er, en sé ekki öll-
um vert kleift að eignast slí'kt
bús, erum við engu nær."
1 Montreal, við gerð heildar-
áætlunarinnar fyrir Expo 67
ásamt fleiri hönnuðum, barst
Safdie hið gullna tækifæri.
Hann og samstarfsmenn hans
lögðu nótt við dag og komu
fram með vinnuteikningu og
„húsnæð'ssvnineu". Hrifin með
af sannfæringarkrafti Safdies
samþyíkkti ríkisstiórnin fyirir-
astlunina brátt fvrir æsku hans
(hann var 25 ára) og reynslu-
skort.
Það vakti umfram allt fyrir
Safdie að sanna að hægt væri
að byggia tilhrevtingarríkt
íbúðakerfi fvr'r hóflegt verð
með stórfelldum v’nnuspamaði
vegna byggingaraminga, sem
settar væru saman i verlcsmiðj-
unni en ekki á staðnum. Em
rikisstiómin hé't áfram að
draga úr fiárveit'ncrum til fram
kvæmdanna en ivað hafði aftur
í för með sér fækkun íbúða og
hess fó'iks, sem bær áttu að
hýsa. Hann varð að lokum að
láta sér nægja 158 einingar,
sem var einn sjötti hlutl hinn-
2.7. júní 1971
LESBÓK MORGUNBLAÐSINS 5