Lesbók Morgunblaðsins - 27.06.1971, Blaðsíða 11

sig svo fram við að læra setn-
iingamar utanað að leikurinn
hlýtur að verða vélrænn. Að
segja fram hiutverkið er
þyngsta þrautin, að leika það
er mun ayðveldara."
Á miilli verka hafði harrn
SkLlað hlutverki sínu sem hinin
unigi tærimgarveiki Raiph
Touchett, sem er áreiðanr
lega bezti sjónvarpsleikur, sem
við höfum hingað tii séð frá
hans hemdi — næmur, vel hugs
aður og hiédrægur eins og
lávailt. „Ég hef séð leikara, sem
myndu gera hvað sem væri tii
að draga að sér sviðsljösið,“
segir CJhamberlain, „en ég
myndi fyrr ganga út og
drekkja mér.“ Og honum er
auðsjáaniega alvara.
Hann hefur leikið önn-
ur hlutverk sómasamlega án
þess að „briijera" eims og
hann viðurkennir sjálfur, svo
sem Oktavíus í „JúILus Cesar"
og hinn hreina og saklausa
Roderick i „Mad Woman of
Chaillot". Hann dregur fjöður
yfir framtíð sina með því að
segja að hann hafi „hug-
boð um“ að næsta verkefni
hans miuni verða í Ameríku, en
líklegt virðist að haldi stuðn-
ingsmennimir áfram stuðningi
símurn verði næsta mál á dag-
skrá „lítil en lagleg" uppfærsla
utan Broadway, þar sem hann
sjáifur léki Rikharð ann-
an. Verði af þessu mun hann
breyta um útlit enn á ný, en
það gerir hann skjótt og gagn-
gert — snöggklippti og
Ijóshærði læknirinn hefur fyr-
ir löngu vikið fyrir al-
skeggjuðu tónskáldi, hrokkin-
hærðum Haimlet og núverandi
útgáfu, em er lamgtum unglegri
en hin 35 ár segja tii um.
Leiki hann Ríkharð, verður
hann að yfirgefa Lundúnaibúð
ina sína, sem enn er ófulligerð,
en hann hefur ekki heldur átt
margar stundir í húsinu sinu 1
HoILywood, sem hann hefur
mikið dálæti á. Þaðan er
fagurt útsýni, þar er söngstofa
og allt fullt af ái og
vír „óróurn", sem hann hefur
búið til sjálfur. Hann málar
lika — fíngerðar, rómantískar
iandslagsmyndir, af mikilli
natni og óvæntri hugmynda
auðgi.
Lif hans er óbrotið ef tekið
er tillit til að hann sló einu
sinni vinsældamet kvik-
myndafélagsins með því að
fá 12.000 aðdáemdabréf á viku.
„Mér líður bezt þegar ég fer
snemma að sofa og snemma á
fætur — ég virðist hafa elgn-
azt nokkra góða vini. Stundum
bý ég einn, stundum ekki. „Það
er ekki beiint," hann dreypir á
teinu og brosir og augun eru
mjög blá, „ — það er ekki
beint eins og á aðaljárnbraut-
arstöð."
A5 byggja
fyrir manninn
Framh. af bls. 6
gerlega nýju kerfi í húsnæðis-
framleiðslu."
HUD (þ.e. húsnæðismála-
stjórn Romneys-Housing and
Urban Development) hefur nú
22 húsbyggingaverktaka starf-
andi að tilraunum við allt frá
prófunum byggimgarefnis til
sjáifra byggingaiframkvæmd-
anna á lóðumum, en næsti „lið-
ur“, — að reisa frummyndir
húsaþyrpinga í New Jersey,
Kalifomíu, Texas og víðar —
er í undirbúningi. 1 „Break-
through", eins og framkvæmd-
irnar eru kaliaðar, hefur verk
vinnsla gengið seint, Ihaldssemi
ráðið vali á aðferðum (sem
margair hverjar hafa þegar ver-
■ið reyndar í Evrópu, en þar
eru menn langt á undan Banda
ríkjamönnum í byggingu for-
smiðaðra húsa) og samningar
skomir við nögl (upp á röska
hálfa milljón dala hver). En
sú staðreynd að tilraunin er
gerð skiptir öliiu máli. Eins og
Ezra Ehrenkrantz, brautryðj-
andi í notkum fjöldafram-
leiddra hluta i skólabygginigar,
segir: „Þetta er nokkuð, sem
verður að gera. Það er verið
að hjálipa sumum framleiðend-
um að mynda nýja vöðva.“
Ehrenkrantz vinnur sjiálfur að
nýstárlegustu framkvæmdun-
um innan áætlunarinnar —
gerð trefjaþynma, sem setja má
saman í þrívíðar einingar á
fjórum klukkustundum á staðn
um.
Þrátt fyrir íhaldssemina hall
ast HUD áætlunin ákveðið að
hugmyndium hinnar nýju bygg-
Lngarlistar, sem nú brýzt hvar
vetna fram I mynd byggða-
hverfa sem skjóta upp kollin-
um um Bandaríkin, Evrópu og
Japan undir framandlegum
nöfnum eins og Ant Farm, Drop
City, Zome Works, The Meta-
bolists — og mörg eru tengd
háskólum á einn eða annan
hátt. Reyner Banham kailar
þaiu „blöðruhreyfinguna"
vegna dálætisins á „uppblásn-
um“ bráðabirgðabyggingum.
„Disposable" (þ.e. sem hægt er
að fleygja eftir notkun) er
lykilorð i orðasafni þeirra. Höf
undamir aðhyllast herferðir á
skilminig manna með auglýsinga
spjöldum, teikningum, áætlun-
um oig fyrirbærum. „Við getum
ekki breytt byggingarlistinni,"
segir Klaus Pinter, hönnuður í
Haus-Rúcker félaginu í Vinar-
borg, „nema við breytum hug-
arfari okkar". Haus-Rúcker er
jafin mikið lagt upp úr hinni
minnstu húsbúnaðareiningu og
sjálfu húsinu — þeir hafa
hannað tveggja manna svefn-
herbergi, sem þeir kalla
„Pulsating Yellow Heart“ og
höfuðhjálm með stereo-heyrn-
artækjum.
1 eyðimörkinni nærrj Albu-
quarque í Nýju Mexicó er einn
hinna nýju og þekktu arkitekta
að smíða net hvolifhýsa, eða
„zomes" eins og hann kýs að
kalla þau. Nafn hains er Steve
Baer og hann rekur fyrirtæki
er heitir Zomeworks Corporat-
ed og er bein afleiðing af
reynslu hans sem stofnanda
Drop City i Colorado (en það
er ein af fyrstu hippakommún-
unum) og afskiptum hans af
geometriskum byggingarkerf-
um. „Zome“ hans er framhald
af hvolfhýsi Fullers en sveigj-
anlegra og breytilegra þar sem
hliðar þess eru beinar, ekki
ávaiar. Á bak við hús sitt hef-
ur hann gríðarmikið verkstæði
og fems konar tilraunatæki,
sem safna í sig sólarhita. Baer
byiggir hvolfhýsi sín eða send-
ir hlutana í þau ásamt leiðar-
vísi, en eins og margir starfs-
bræður hans viB hann að
fræðsla komi á undan — bezt
selda framleiðsla hans er „The
Dome Cookbook" handbók
handa ungu fólki, sem býr út
ai fyrir sig, og hugvitsamleg
klifurgrind fyrir barnaleik-
velii, byggð eftir sömu for-
múlu, og hvolfhýsið.
Segja mætti, að hvolfhýsið,
niðurfellanlegar eða útvikkan
legar gerðir bygginga séu þeg-
ar orðin byggingarlist „and-
menningarinnar". Þetta er bæði
athygiisvert og villandi, þar eð
iítili vafi leikur á að vaxandi
notkun slíkra forma muni
hafa áhrif á húsagerð almennt.
Bæjarfélög eins og Drop City
í Colorado, Libré, listamanna-
kommúna á afskekktum stað í
Klettafjöllum og „Canyon“,
nýtt bæjarfélag austur af San
Francisco notast mikið við
hvolfhýsi og lítt varanleg bygig
ingarefni. Arkitektinn Sim van
der Ryn frá Berkeley er stofn-
andi fyrirtækisins Farallones
Designs, en einkunnarorð þess
er „það er hægt að notast við
rusl.“ Þeir sanna það með þvi
að hjálpa skólabörnum að
byggja sér skólastofur úr
pappír og notuðu timbri.
Þótt útfærsluaðferðin eigi
fylgi að fagna I austurríkjun-
um og utan Bandarikjanna er
hún sterkust á vesturströnd-
inni, þar sem mestar breyting-
ar eiga sér einnig stað i mennt-
un arkitekta. 1 Kaliforníu-há-
skólunuim og þó einkum í Lista
stofnuninni eru ákveðmar til-
hneigingar í átt til félagsfræði-
legra, umhverfisfræðilegra og
tæknifræðilegra greina. Ralph
Knowles, prófessor við USC
hefur búið tii ýtarlegt likan
af „orkusparandi byggingakerf
um“ — byggingum, sem hann-
aðar eru tii geymslu á hitunar-
og kælingarorku með tölvustýr
ingu og staðsetningu, sem not-
færir sólskins-, regns- og
vindamynztur. Knowles lætur
sig litlu skipta útlitsfegurð
þeirra, sem minnir á steinhúsa-
þorp mexíkanskra Indíána:
„Það sem fyrir okkur vakir nú
er ekki fagurfræðilegt form,
rými eða uppbygging. Það er
Íltgcíandi; Il.f, Arvakur, Reykjavik
Framkv.stJ,: Haraldur Svcinsson
Ritstjórar: Mattlifas Johannessen
Eyjólfur Konr&O Jónsson
ASstoSarritstJ,: Styrmlr Gunnarsson
RltstJ.fltr,: Gísli SigurSsson
Auglýslngar: Árnl GarSar Kristinsson
Rltstjórn: ASalstrœti 6. Sími 10100
fagurfiræði lífsafkomunnar."
Hinn snjalli stærðfræðingur
og arkitekt Christopher Alex-
ander, yfirmaður miðstöðvar-
innar fyrir umhverfislega upp-
byggingu, í Berkeley í Kaii-
forniu, er jafn ákveðinn. 1 sam
bandi við djúptækar rannsókn
ir kostaðar af Geðheilbrigðis-
stofnun rikisins hafa hann og
samstarfsmenn hans unnið að
uppfinninigu „bygigingafræði-
legs myndamáls" — kerfis ná-
kvæmra forma, sem hver mað-
ur getur valið úr til eigin hús-
næðisþarfa. „Mál“ Alexanders
er nú að sjá dagsins Ijós í 1500
eininga húsbygginigafram-
kvæmdum i Perú. „Fyrir ára-
tug tíðkaðist sá hugsunarhátt-
ur að halda að arkitekt fengi
snöggcin innblástur sem leiddi
til byggingar hússins," segir
hann. „Þegar húsateikningar
eru gerðar á þann hátt, eru
þær klára vitleysa.“
Nicholas Negroponte, próf-
essor við MIT, hefur tekið upp
hinar róttækustu breytingar
í vinnuaðferðum. Ásamt starfs-
félögum sinum hefur hann smið
að tölvustýrða „arkitektavél“
sem aðstoðar nemendur hans
við teikningar (ein tölvan rétt-
ir og lagfærir línuir dregnar á
sýningarfiöt hennar). Negro-
ponte heldur þvi fram — eins
og Doxiadis — að aðeins tölv-
an geti séð okkur fyrir öllum
þeim upplýsingum, sem þörf er
á til að skipuleggja með hlið-
sj’ón af öllum breytileik um-
hverfisins — í stuttu máii sagt
til að skipuleggja „mannúð-
lega“. Auk þessa hefur Negro-
ponte þegar hafið gerð hlið-
stæðu við draumavél Saídies —
vistarveru, sem svarar umsvifa
laust breytilegum þörfum og
hugarástandi ibúa sinna.
Negroponte telur að i einföld-
ustu mynd verði unnt að útbúa
þrýstiloftsbyggingu, sem þenst
út og dregst saman eftir fjölda
fólksins, sem inni er. Við ytri
mörkin sér hann fyrir sér vist-
arveru svo næma, að hún get-
ur fundið — og samræmzt —
mannlegum tiLfinningum. „Ef
þér sætuð til borðs með eiginr
konunni og hún segði yður
skrýtlu," segir hann, „myndu
veggirnir hlæja.“
Eins og gefur að skilja er
mikið af hinni nýjiu byggingar-
list enn aðeins hiuigsýn. En mik
ið er þegar komið til fram-
kvæmda, meira er í undirbún-
ingi og enn fleira á eftir að
rætast. Margir hópar arkitekta
reyna nú til þrautar skilning á
samfélagslegri hönnun. I.M.
Pei og félagar hans skópu I
samstarfi við landslagsarkitekt
ana M. Paul Friedberg &
Associates „Súperblokk" I
Bedford-Stuyvesant hverfinu í
Brookiyn, lokuðu heilli götu
fyrir umferð og fylltu hana
trj'ám, lieikvöllum Oig gosbrunn
um og lögðu arkitektamir til
hugmyndirnar en fólkið, íbúar
hverfisins, lagaði þær til eftir
þörfum í samvinnu við Pei og
menn hans. „1 stað ríkisfólks-
ins, sem við erum vanir að
skipta við,“ segir einn forsvars
manna Pei, „hlýddum við nú á
fólk, sem átti að búa þarna
hvort sem því likaði betur eða
verr. Við urðum að þreifa okk-
ur áfram alla leið vegna þess
að þetta var okkur algerlega
ný reynsla, en við njótum
hennar i nýjum verk.efn.um.“
Á öðrum stað I Brooklyn
hefur Leopold Berrnan aðstoð-
að við skipulagningiu mikiia
skólahverfis á vegum fræðsliu-
málaráðuneytisins og i sam-
vinnu við böm og foreldra af
svörtum, hvitum og Puerto
Ricönskum stofni.
Að baki hinnar nýju bygg*
ingarlistar býr en.ginn sérstak
ur hönmunarmáti eða félagsleg
hiugmyndafræði heldur sú
grundvallarhugmiynd, að bygg-
ingar verði að vera hluli þess
félagslega lífkerfis, sem inni-
heldur fólk og gerðir þess sem
einstaklinga, fjölskyldur og
bæjarfélög. Expo 67 varð for-
spá um komandi tímabil kerfa-
bygginga. Byggingar, þar sem
öli áherzla er lögð á notagildi
og skynsamlega hagkvæmni
eru nú í smí'ðum hjá hæfileika-
mönnum eins og Rudolph,
Roche, John Johansen, Ulrich
Franzen, hinum mikilhæfa
Þjóðverja Frei Otto, Kenzo
Tange og Noriaku Kurokawa,
en Takara Beautilion bygigimg
hams er net af stálpípum, sem
falla þannig saman að hægt er
að bæta við nýjum einingum —
eða f jarlægja þær.
Alveg eins og hinar gömlu
hugmyndir um fastmótaðar,
óumbreytanlegar byggingar
vikja nú fyrir kröfum um
sveigjanleik, hverfur einnig
hugmyndin um varanleik borga
með niðurrifi og stórfelldri
endurnýjun innan borganna.
Séu áætlanir Halprins fyrir
New York, Tanges fyrir Tokíö
og Doxiadis fyrir Detroit og
Louisvilie nokkur visir að þvi
sem koma skal, munu borgir
framtiðarinnar bjóða heim fjöl-
breytileik, blanda saman marg-
háttaðri starfsemi og bústöðum,
gera bifreiðina burtræka —
Doxiadis mun hafa komið þess-
ari breytingu til leiðar í hinni
endurnýjuðu miðborg Louis-
viile árið 1975 — og opna stór
svæði þar sem börn geta leik-
ið sér. Áætlanir þessar eru
framkvæmanlegar, segja sér-
fræðingarnir, svo fremi tilfær-
ingar verði gerðar á félagsleg-
um, stjórnmálalegum og efna-
hagslegum forréttindum.
Þrátt fyrir þær rótta>ku
breytingar, sem hin nýja bygg
ingarlist gefur í skyn, heldur
Philip Johnson þvi fram að
þetta sé gömul saga. „Herópið
er alltat hið sama,“ segir hann,
„hættum að byggja minnis-
varða og byggj'um handa fólikp
iniu. En þörfin fyrir fagrar
byggingar er eins og hun,gur.“
Þetta er vissulega rétt. En það
er einnig rétt að fegurðarskjTi
okkar hefur breytzt töluvert
Stendhal sagði að fegurð
væri fyrirheit um haminigju og
hinir nýj.u arkitektar sjá það
fyrirheit í fegurð sveigjan-
legra forma, sem kveikja, auka
á og aðlagast breytilegu orku-
streymii mannlegs lífs. 1 þess-
um skilningi er rúm fyrir óend
anlega fjölbreytni í húsabygg,-
ingum, allt frá hinu einfaida
hvolfhýsi, sem getur veitt fjöiþ
skyldunn.i samkennd við jörð
sína, tii tröllaukinna skýja-
kljúfa, sem eru i rauninni lóð-
rétt borg. Menn geta nú I
fyrsta skipti í sögunni bygigt
nákvæmlega það sem þeir vilja
til allra mannlegra eða þjóðfé-
lagslegra nota. í þessum skiln-
ingi er byggingarlistin nú við
yztu mörk vitundar okkar, I
senn hagsýnust og hugsæust
al'lra lista, lögun þeirra hluta,
sem gera skal.
27. júní 1971
LESBÓK MORGUNBLAÐSINS 11