Lesbók Morgunblaðsins - 27.06.1971, Blaðsíða 6

I þessari tilkomumiklu múrsteinsbyg-g-ingu eru rannsóknarstofur
frá Cornell-háskólanimi í Bandaríkjunum. Arkitekt: Ulrich
Franzen.
ar upphaflegu áætlunar. ,,Þ>að
munaði minnstu að ég hætti,“
segir Safdie. „Ég vissi að
kostnaðurmn við hverja ein-
ingu yrði of hár til að styrkja
kenningu mína.“
En hann hélt áfram — og ár-
angurmn varð Habitat 67. Það
sló strax í gegn. Rúmar sjö
milljónir manna komu á sýn-
ingu Safdies og hrifust af hun-
angsbrúnni steinkubbabygg-
ingu hans, sem leit út eins og
Miðjarðarhafsvillur dreifðar
um fjallshlíð. Gagnrýnendur
urðu einnig hrifnir af sköpun-
arverki Safdies þrátt fyrir hin
augljósu óskirleika form. Gagn
rýnandinn Myron Goldfinger,
sem sjálfur er arkitekt lofaði
Habitat upp í hástert: „Það boð
ar algera endurskipulagningu
byggingaraðferða okkar og
opnar dyr til framtíðarinnar í
húsnæðismálum okkar."
Grundvallareining Habitat
er heilt herbergi. Kjarnahúsi
þess, sem vegur um 90 tonn,
var lyft á sinn stað með risa-
vöxnum vélkrönum, eins og
þegar barn lætur einn kubb of
an á annan. Þessi undirstöðu-
aðferð er notuð við hvaða efni
sem er. Þetta er Safdie ánægð-
ari með en allt annað. „Ég get
ekki gert mig ánægðan með að
búa til eitt fallegt húsahverfi,"
segir Safdie. „Ég vil ekki
byggja neitt, sem ekki er að-
gengilegt þjóðfélaginu í heild.
Habitat 67 átti einnig þátt í
niðurlögum þeirrar banda-
risku trúar, að verksmiðju-
byggt húsnæði sé leiðinlegt og
dautt."
1 Montreal varð aðeins til
frummyndin að framtíðarverk-
um Safdies. í Puerto Rico er
hann nú að grafa grunn fyrir
300 eininga hliðarklasa, sem
rikislán eru veitt fyrir og ætl-
aður er lágtekju- og millitekju
fólki. Verksmiðja er á staðnum,
sem framleiðir steineiningarnar
eins og kexkassa í laginu og
kostar hver eining um tiunda
hluta þess, sem hún kostaði í
Montreeú. Útkoman er sú að
stjórnin getur látið í té þriggja
herbergja ibúð með sólsvölum
og gangbrautum fyrir 22.000
króna útborgun með kr. 10.560
mánaðarlegum afborgunum
(viðhald og rekstur innifalið)
af 40 ára láni á 1% vöxtum. í
Israel verður önnur forsmíðuð
bygging Safdies úr 4.500 ein-
ingum, sem Iækkar kostnaðinn
enn meira. Safdie hefur einnig
teiknað og skipulagt nýtt og
hugvitsamlegt stúdentaset-
ur við San Francisco State
College, byggt úr sexhyrndum
einingum sem hægt er að raða
saman til nýrra nota jafnvel
eftir að samsetning hefúr farið
fram á lóðinni. „Ég bjó og
starfaði með stúdentunum í
nokkra mánuði við gerð þess-
arar áætlunar,“ segir hann.
„En ég sagði þeim að næsta
skrefið i þessa átt yrði að fá
þeim einingarnar og láta þá
hanna allt sjálfa."
Á meðal hefðbundinna arki-
tekta jaðrar slíkt tal við villu-
trú, við svik við hlutverk arki-
tektsins. Raunar hefur stjóm
Reagans í Kalifomiu „lamað"
framkvæmdir við háskólabygg-
ingu Safdies með þvi að meina
stúdentasamtökunum aðgang
að eigin byggingasjóði af marg-
þættum pólitískum ástæðum;
þessar aðgerðir áttu þátt í víð-
tækum málaferlum og óróa með
al stúdenta á árinu 1969.
Margir starfsbræður Safdies
hafa fengið álíka mótbyr við út
breiðslu hinna ýmsu kenninga
trúar sinnar. Hinn hálffimm-
tugi Robert Venturi, postuli
,,popp“-byggingarlistarinnar hef
ur valdið umróti í starfsgrein-
inni frá því um 1960. Sem kenn
ari við Yale-háskóla hefur
hann tekið með sér arkitekta-
nema í ferðalög til Las Vegas
og Levittown, sem er gríðar-
mikil byggingasamstæða á
Long Island, og látið þá hlýða
— með virðingu — á mál
manna eims og Morris Lapidus,
höfundar Amerioana og
Fontainebleau gistihúsanna í
Miami Reaeh. Verk hans sjálfs
spanna allt frá hinu íburðar-
mikla og asymmetriska til hins
visvitandi hversdagslega og
hagkvæma; þegar hann vann
meiriháttar samkeppni í fyrra
um að teifcna hina nýju stærð-
íræðibyggimgu Yaleskólans,
var skólinn sjálfur fcaffærður
í mótmælum, sem ekki áittu sér
fordæmi — eitt bréfið fullyrti
að „listinni" ætti að fóma fyr-
ir „kassa". En háskólinn sat
við sinn keip, studdur einróma
úrskurði eigin sérfræðinga í
byggingarlist.
Aðrir, svo sem Paolo Soleri,
Ian McHarg og Lawrenoe Hal-
prin hafa staðið af sér svipað-
ar hrinur. Öllum stendur þeim
ógn af þjóðfélagi, sem gleypir
sjálft sig smám saman með þvi
að byggja án tillits til lands-
ins eða raunverulegra þarfa
fólksins. Lausn Soletris eru him
ingnæfandi „bogaborgir", sum-
ar allt að tveir kílómetrar á
hæð og eiga að hýsa allt að
hálfa milljón manna. Líkönin
hafa víða verið til sýnis undan-
fama mánuði, á söfnum um allt
land og vakið reiðileg viðbrögð
vegna „býkúpu“-skipulagsins.
Soleri kippir sér ekki upp við
þau, en er nú að koma upp
fyrstu frummyndinni að „boga-
borg“ sinni í eyðimörkinni ná-
lægt heimili sinu í Paradise
Valley í Arizona. „Ef við
byiggjum ekki upp á við,“ seg-
ir hann, „verður útþensla borg-
anna búin að færa allt í kaf
árið 2000.“
Annar málsvari landsins er
McHarg, sem efnt hefur tll um-
hverfisfræðilegra frumathug-
ana við háskólann í Pennsyl-
vaniu. „Byggingalistin komst á
villigötur á Endurnýjunartlm-
anum," segir hann, „með því
að nota form, sem urðu tákn
fyrir löngun mannsins til að
sigra náttúruna." 1 stað þessa
hvetur hann til athugana á
landslaginu; „Umhverfið mun
sjálft kalla á sin form.“
Halprin byrjaði sem lands-
lagsarkitekt, en lætur um-
hyggju McHargs fyrir náttúr-
unni ná einnig til fólks, hrað-
brauta og borga. Hann heidur
því fram að í borg sé hreyfing
þýðingarmeiri en bygging —
hann gerir „kóreógrafíu" af
hegðunarmyinztri fólks í borg-
arhlutum, hvemig það gengur,
hleypur, situr, stendur og horf-
ir á. Torg hans, gosbrunnar og
götur verða þannig lifleg
svæði, sem örfa til athafnasemi
og þátttöku — Ghirardelli
verzlunarmiðstöðin í San Fran
cisco, stúdentatorgið i miðju há
skólahverfisins í Berkeley,
Nicollet Mall í Minneapolis og
siðast en ekki sízt hin afar vin-
sæla gosbruinnablokk, sem ný-
lega var opnuð í Portland,
Oregon.
Þarna er vatnsfallið vand-
lega mótað í llkingu við far-
veg náttúrulegs fjallalækjar;
vatnið rennur niður eftir
mörgum stöllum frá kyrrlátum
vaðpolli, sem mikið er sóttur af
mæðrum með ung böm sín, nið-
ur I tllbúlð gtjörur, þar sem
táningar njóta þess að sulla í
vatninu og gamlir menn
sitja og lesa eða sóla sig á efri
sillunum. Ada Louise Hux-
table, byggingalistargagnrýn-
andi New York Times, segir að
gosbrunnarnir í Portland séu
„ef til vill þýðingarmestu borg-
arsvæði, sem gerð hafa verið
siðan á Endurreisnartímunum.“
Kenningar Halprins eru sett
ar fram á skorinorðan hátt í
nýrri bók hans „The RSVP
Cycles" þar sem hann dregur
taum „ómarkvissrar" bygging-
arlistar með rýmum og innsvæð
um „opnum“ fyrir skapandi
notkun og breytingar. Þetta er
einmitt kjamastefið í hinni
byfltingarkenndu atlögu við
evrópska byggingarílist, sem
gerð hefur verið af fræðivits-
manninum Reyner Banham og
fylgismönnum hans, hópi ungra
hönnuða í Englandi, sem kalla
sig „Archigram". Banham gekk
fram af stéttinni árið 1965 i
grein sem hann nefndi „Heim-
ili er ekki hús“, en þar heldur
hann því fram að mikilverðasta
atriðið í hverju húsi eða bygg-
ingu nú sé tæknihlið hennar,
hæfni hennar til að kæla, hita,
matreiða, losna við úrgang
o.s.frv.
Þessum uppreisnarmönnum
er sár raun að hinu „klessta,
stiflaða" ástandi í brezkum
byggingarmáium, að þvl hve
ómöguiegt þeim er að hrinda
hugmyndum sínum í fram-
kvæmd í verkefnum og þeir
hófu tangarsókn á hugi manna
með ótrúlegum furðuteikning-
inigum af „skyndi" borgum, þar
sem hægt var að taka heilu
hverfin, hvað þá einstök hús,
sundur og flyitja þau stað úr
stað í vörubílum. „Okkur lang-
ar til að búa til leikfang," seg-
ir Peter Cook, foringi Archi-
gram-manna, „þar sem allir
geta verið með í leiknum."
Einmitt af þessum sökum var
í fyrstu gert gys að þeim. Þeir
minntu meira á leikfangasmiði
en raunverulega arkitekta. En
stéttarbræðurnir hlæja ekki
lengur: 1 fyrra vann hópurinn
samkeppni um hönnun á rösk-
lega sjö milljón dala hvíldar-
og skemmtistað í Monte Carlo,
alvélvæddri hvolfbyggingu,
sem grafin er djúpt niður í
jörðina, rekin af risatölvu og
mönnuð „vélþjónum" sem eiga
að ganga gestum um beina,
veita þeim upplýsingar og leika
við þá.
Monte Carlo-sigurinn blikn-
ar samt sem áður í samanburði
við „Operation Breakthroug'h“
sem er tilraun með kerfis-
bundnar byggingarfram-
kvæmdir hafnar í Bandarikjun
um af hinum ólíklegasta aðila
— ríkisstjórninni. 1 Bandaríkj-
unum hefur verið litið óhýru
auga til ríikisstyrktrar stórfram
leiðslu húsnæðis — þar eru eng
in íbúðahverfi forsmíðuð fyrir
ríkislán svo sem upp hafa
byggzt í Skandinavíu og eru
nú að rísa í Thamesmead nærri
London. En þegar George
Romney hóf sextíu milljón dala
húsnæðismálaaðgerðir sinar ár-
ið 1969, talaði hann eins og
Moshe Safdie sjálfur: „Þessar
aðgerðir miða ekki að þvi að
sýna hversu ódýrt er hægt að
byggja," sagði Romney, „held-
ur að því að ryðja braut al-
Framh. á bls. 11
BIÐ-
STOFA
Smásaga
eftir
H. E. BATES
Við bróðir minn vorum komn
ir sneninia á spítalann; klukk-
an var ekki enn orðin niu.
Biðstofan var tóm; lierbergi
hátt til lofts, diikkgrænmálað,
með einum g-Iuggá. Við sátum
nokkra stund á bekknum og
gerðum ekki nema glápa á
vegginn á móti. Þetta var napr
asti dagur vetrarins, naprasti
dagur, sem ég niundi, götum-
ar eins og svört ísfljót, liimúin
inn uppi yfir napur af snævi,
sem virtist aldrei ætla að falia.
Fingurnir á brotinni hendl
bróður míns voru þegar líf-
vana, blánaðir fram í góma af
bitrum kuldanum. Hann þrýstl
lífvana fingnrna fingrum
liinnar handarinnar og reyndl
að fá í þá liita. Ég hugsaði í
sífellu sem svo, að þetta værl
allt í lagi, við værum fyrstir,
við yrðuni lausir eftir siná-
stund.
Einlivers staðar inni var
barn að gráta. Rykkjótt hljóð-
in ómuðu og endurhljómuðu
inn auða gangana. Svo hættu
hljóðin allt í einu. Við
lögðum við lilustirnar, kiðiim
þess, að þau hæfust á nýjan
leik, en ekkert gerðist. Staður-
inn allur virtist auður og yfir-
gefinn, líkt og allir legus.jiikl-
ingarnir liefðu dáið þá um nótt
ina
— Við gætum nappað radíum
ð LESBÓK MORGUNBLAÐSINS
27. júní 1971