Lesbók Morgunblaðsins - 16.01.1972, Blaðsíða 11

Kvikmyndir
Framhald af bls. 7.
ilsdal skammt frá Hvalfirði,
þar sem hann dvaldist
með leikurum og upptökuliði
í mánuð sumarið 1951 við að
kvikmynda Niðursetninginn.
En hvar kemur þá sjónvarp
ið inn í myndina? Sambandi
þess við íslenzka kvikmynda-
gerð er bezt lýst með orðum
Rúnars Gunnarssonar ljós-
myndara, umsjónarmanns
fréttaútsendinga sjónvarpsins.
Hann segir: „Staða íslenzka
sjónvarpsins einkennist af þvi,
að á Islandi var farið beint út
í sjónvarpsrekstur, i stað þess
að byrja á kvikmyndagerð,
eins og hvarvetna hefur þótt
eðlileg og sjálfsögð þróun.“
Kvikmyndagerðinni, sem hlýt-
ur að teljast grundvöllur sjón-
varpsreksturs, var sleppt á Is-
landi. Uppsagnir 48 starfs-
manna sjónvarps, þ.ám. allrar
kvikmyndadeildarinnar leiða
hugann að því, hvort þar sé
ekki um að ræða sama skiln-
ingsleysið og i garð íslenzkrar
kvikmyndagerðar almennt.
Sjónvarp og kvikmynd eru í
eðli sínu náskyld form, en
munurinn kemur einkum i ljós
í meðferð þeirra, og hvernig
þau eru framreidd fullunnin.
Annars vegar er myrkur kvik-
myndasalurinn, þar sem áhorf-
andinn er einn með verkinu,
sem birtist á stóru tjaldi og
hann þykist vita, að hverju
hann gengur. Hins vegar er
stofa heimilisins, þar sem sjón-
varpstækið er hluti af húsbún-
aðinum og kemur fremur fyrir
sjónir eins og þarfur félagi,
sem heldur fólki selskap og
miðlar fróðleik og skemmt-
un á vixl. Minnstu fjölskyldu
meðlimimir vita þó ekki ailtaf
að hverju þeir ganga. Eiga þeir
oft til að rugla saman leik-
inni kvikmynd og fréttamynd.
Hvað snertir höfundinn og
tengsl hans við ofangreind
form, liggur munurinn einkum
í þvi að sjónvarpskvikmyndin
verður sjaldnast eins persónu-
leg tjáning og sjálfstætt verlt.
Sjónvarpsstöðvar setja starfs-
kröftum sínum oftast ákveðnar
skorður í samræmi við opin-
bert hlutverk þeirra. Og að síð
ustu ræður sjónvarp tæknilega
yfir fjölþættari upptökutækni.
T.d. eru flést leikrit, sem ís-
lenzka sjónvarpið tekur upp,
unnin með svonefndri OB
tækni. Þá er þremur mynda-
tökuvélum beint að leikurun-
um frá mismunandi sjónar-
hornum og velur stjórnandinn
á milli mynda sem raðast inn á
myndsegulband. Hin eiginlega
kvikmyndagerð sjónvarpsins
kemur hins vegar fram i heim-
ildamyndunum, t.d. mynda-
flokknum „Við Djúp“.
Það var von marrna, þegar
sjónvarpið hóf göngu sína, að
það yrði lyftistöng íslenzkri
kvikmyndagerð. Sú ósk hefur
ekki rætzt. Engir samning-
ar hafa verið gerðir milli
sjónvarpsins og kvikmynda-
gerðarmanna, sem leitt hafa til
verulegs árangurs.
Enginn hlúir ótilkvaddur að
ræfils, sprotanum, sem þráir að
vaxa og dreymir um framtíð-
ina: Kvikmyndalöggjöf, kvik-
myndasjóð, kvikmyndasafn,
kvikmyndafræðistörf í tengsl-
um við'safnið og háskólann, út
gáfu kvikmyndarita, kvik-
myndaskóla og síðast en ekki
sízt aðstöðu til að vinna að
skapandi kvikmyndagerð.
Þrátt fyrir þetta hafa
nokkrir lært til kvik-
myndagerðar og nokkur ung-
menni hafa af æskumóði og i
krafti fullvissu sinnar um mik-
ilvægi kvikmyndalistarinnar
lagt út í kvikmyndanám, til að
snúa heim aftur i kalt skiln-
ingsleysið. Þá er heldur ekki
annað fyrir kvikmyndagerðar-
menn að gera en að berjast fyr
ir hugsjón sinni. Til þess að
styrkja samstöðu sína stofn-
uðu kvikmyndagerðarmenn Fé
lag kvikmyndagerðarmanna
1967. 1 þvi eru 25 fullgildir
félagar og um 12 aukameðlim-
ir. Aðalmarkmið félagsin* er,
að kvikmyndagerð verði mögu
leg i landinu. Höfuðandstæðing
urinn er hið almenna skilnings-
leysi eða réttara sagt algera
sinnuleysi um svo mikiivægan
lið i menningu þjóðarinnar og
mannkyns alls. Ef til vill er
skýring á sinnuleysinu marg-
þætt, en segja má altént, að
fólk hér hafi ekki verið nógu
vel upplýst um menningarlega
nauðsyn íslenzkrar kvik-
myndagerðar, með hliðsjón af
þróuninni erlendis. Ekki er þó
öll von úti enn, því að þrátt fyr-
ir allt gætir ýmissa hræringa,
sem vakið gætu bjartsýni.
Ýmsir klúbbar áhugafólks
hafa verið starfandi og skal þá
fyrstan teljá Kvikmyndaklúbb
M.R. Hann hefur starfað
sleitulaust frá haustinu 1965
og sýiit mörg frægustu verk
kvikmyndasögunnar auk nýrri
verka, m.a. frá löndum, sem
ekki hafa verið kynnt af kvik-
myndahúsunum. Vafalaust
sakna margir hinna almennu
kvikmyndaklúbba, sem starfað
hafa allt frá því fyrir 1950, en
hafa svö dáið út eftir míslöng
æviskeið. Filmía er líklega
þeirra frægastur. Siðast starf-
aði „Kvikmyndaklúbburinn",
sem hélt uppi mörgum góðum
sýningum í Litla bíói og siðar
í Norræna húsinu. 1 sambandi
við hann var hreyft hinu
brýna nauðsynjamáli, kvik-
myndalöggjöfinni, og rætt um
að koma á fót kvikmyndasafni,
en úr hvorugu þessu rættist.
Samt mun það hafa vakið
marga til umhugsunar.
Á vissan hátt hafa mánudags
sýningarnar, hið lofsverða
framtak Háskólabiós, leyst
kvikmyndaklúbbana af hólmi.
Þær eru kvikmyndaáhugafólki
mikill fengur. Og siðast en
ekki sizt ber að taka það sem
mikilvægt spor í viðurkenning
arátt, að kvikmyndunum skuli
vera sýndur sá sómi, að vera
hafðar með i Vöku, hinum
ágæta þætti sjónvarpsins um
menningarmál.
Þrátt fyrir þessar björtu
giætur, hlýtur því miður nið-
urstaðan að verða sú, að for-
sendurnar fyrir íslenzkri kvik
myndamenningu, sem nefndar
voru í upphafi greinarinn-
ar, séu ekki fyrir hendi. Á
þetta einkum við um lið I. Fara
hér á eftir svör nokkurra kvik
myndagerðarmanna við spurn-
ingunni: Er mögulegt að gera
kvikmynd á íslandi við núver-
andi aðstæður.
ÞÁ eru áramótin vel og lukkulega afstað-
in; menn hafa strengt sín nýársheit og
vœntanlega rofið þau flest nú þegar, svo
að mannlífið fer að fœrast í sitt gamla
horf að nýju. Cagnrýnendur hafa yljað
sér við að hakka í sig áramótagleði sjón-
varpsins, tœta í sig Nýársnóttina og prísa
til skýja sýningu á Skálholti, sem var að
mínum dómi sérstaklega þunglamaleg o'g
beinlínis leiðinleg. En allt um það gekk.
gamlárskvöld fyrir sig eftir þessum hefð-
bundna hœtti, brennurnar, blysin og rak-
etturnar voru á sínum stað, enda þótt
óvenju fáir kœmu til að horfa á gamla
kassa og fúna báta hverfa í logana. Nú
sátu flestir, ungir sem gamlir, heima við
og horfðu á sjónvarpið, og það fer ekki
hjá því að hvarfli að manni, hvað í óskop-
unum við gerðum af okkur á gamlárs-
kvöld, meðan við höfðum ekki sjónvarpið
til að skemmta okkur við. Ef vel er um
hugsað þá þarf reyndar ekki lengra en
fimmtán sextán ár aftur í tímann til að
minnast þess, hvað þá var tekið sér fyrir
hendur þetta kvöld.
Þá höfðu gamlárskvöldin á sér reglu-
legan verzlunarhelgissvip; lögregluliðið
var állt árið að búa sig undir átökin. Þá
kofhu unglingar saman í miðbænum,
sprengdu kínverja í löngum bunum, höfðu
uppi öskur meiri en áður höfðu heyrzt
og veltu gjarnan bílum sér til dœgrastytt-
ingar. Penir og veluppaldir unglingar tóku
á sig stóran krók fram hjá miðbænum,
þangað var lífshættulegt að leggja leið
stna og mannskemmandi í meira lagi.
Þetta blessað fólk, sem þarna var að verki,
er nú margt virðulegir foreldrar baldinna
og óstýnlátra unglinga, en sverja og sárt
við leggja að unglingavandamál og kyn-
slóðabil hafi ekki verið til þegar þeir voru
að alast upp. Minni mannsins hefur vissu-
lega aldrei verið óbrigðult og yfir margt
fýrnist fyrr en skyldi.
En ekki er nóg með, að nýtt hversdags-
legt ár sé hafið, nú er einnig byrjað nýtt
starfsár happdrættanna og það getur
ómögulega hafa farið framhjá nokkrum
manni á þessu landi. Engu er líkara en
framámenn þeirra hafi fyllzt . þvílikum
fítonsanda að engu tdli tekur. Lofað er
gulli og grænum skógum og reyndar
meiru en því, nú orðið er ekki lengur
tiltökumál þótt einhver vinni milljón í
happdrætti og eftir auglýsingum happ-
drættanna að dœma er það ein meiriháttar
furða, ef ekki kemur stórkostlegur vinn-
ingur á nær því hvern miða. Sá böggull
fylgir þó skammrifi að það kostar smá-
skilding að vinna allar þessar milljónir,
nokkra tugi þúsunda verður að leggja
fram ef líkurnar eiga að vera umtalsverð-
ar, en þá er og sá piöguleiki fynr hendi
að vinna allt að átta milljónir. En þó
að dýrtíðin og verðbólgan á tslandi séu
mein en í flestum löndum lœðist engu að
síður að manni sú spurning, hvernig fœH
nú fyrir þeim vesalings manni, sem yrði
fyrir því að vinna átta milljónir króna í
einum drœtti. Og spurning hlýtur líka að
vera frá þjóðhagslegu sjónarmiði, hvort
það sé virkilega heppilegt að átta milljónir
króna safnist á einu bretti á tvær herðáf.
Jóhanna Kristjónsdóttir.
ÞÓRARINN GUÐNASON,
formaður Félags kvikmynda-
gerðarmanna:
Nei, það er óárennileg til-
hugsun að koma til íslands eft-
ir nám í kvikmyndagerð er-
lendis. Takist hins vegar að
létta sköttum og gjöldum af
hráefni og tækjum, sem til
þarf, er von til þess, að hægt
sé að gera skemmtilega hluti.
Hér er fjöldi starfskrafta
í kvikmyndagerð, bæði færir
kvikmyndagerðarmenn og
ágætir Ieikarar.
ÞRÁNDUR THORODDSEN:
Það er hægt að gera leikna
kvikmynd af meðalsýningar-
lengd, sé möguleiki að útvega
fjármagn, sem ekki er undir 2
milljónum, og er þá ekltl gert
ráð fyrir kaupi starfskraft-
anna. Kg vil ekki afneita þeim
mögulelka.
SIGURÐUR SVERRIR
PAuSSON:
Ef með kvikmyndagerð. er
átt við langar Ieiknar myndir
er svarið augljóslega nei. Stutt
ar myndir kannski, ef viðkom-
ahdi einstakllngur er reiðubú-
inn að taka á sig talsverða
fjárhagsáhættu.
GfSLI GESTSSON:
Tæknilegar aðstæður eru
fyrir hendi, en það vantar for-
ystu liins opinbera, k\ ikmynda
löggjöf og kvikmyndasjóð.
Grundvallarforsendan fyrir
kvikmyndagerð er, að hún fái
að þróast eðlilega, þannig að
byrjað verði á heimildamynda-
gerð, sem krefst þess, að út-
hlutað verði verkefnum reglu-
lega. Það yrði svo sá grunn-
ur, sem stærri verkefni eins og
leiknar myndir byggðust á.
Nú vaknar sú spurning,
hvort sjálfstæð þjóð hafi efni
á að láta slikt ástand viðgang-
ast. Ekki einungis spegl-
ast hugsun og menning samtím
ans í kvikmyndunum, heldur
berast fréttir og þættir um
samfélagsvandamálin nú orðið
hvaðanæva að í formi kvik-
mynda. Sjónvarpsáhorfandan-
um virðist, þar sem hann situr
í makindum heima hjá sér, sem
hann sjái augliti til auglitis
sannleika umheimsins. Slik-
ur er kraftur þessa forms. Er
það þvi ekki ábyrgðarhluti aS
hafa ekki í menntakerfinu
uppfræðslu um eðli þessara
öflugustu fjölmiðla nútim-
ans, sjónvarps og kvikmynda?
Fólki er t.d. alls ekki ljóst I
gegnum hve margar síur mann-
legrar dómgreindar fréttakvik
mynd hefur farið, áður en hún
birtist né gerir sér almennt
grein fyrir því, hvernig kvik-
mynd verður til. Þetta kann
m.a. að vera skýring þess, hve
ógagnrýnið það tekur við og
hve órökheldin gagnrýnin oft
er, sé hún einhver. Gagnrýni,
sem verður ævinlega að styðj-
ast við vel skýrgreind hugtök,
verður aldrei almenn ef fólki
er ekki gefinn kostur á að
þekkja þetta form, sem hefur
svo mikil áhrif á líf þess. En,
stöðug gagnrýni og árvekni
hlýtur ávallt að vera aðall
hvers lýðræðis og allra mann-
legra framfara.
Þetta eru nágrannaþjóðir
okkar á góðri leið með
að skilja. Danir eru t.d. að
endurbæta kvikmyndalöggjöf
sína nú frá árinu 1965. Kvik-
myndasöfn þykja nú sjálfsagð-
ar og nauðsynlegar menningar
stofnanir. Við slíka stofnun
opnast leiðir til hvers konar
fræði- og kynningarstarfa og
grundvöllur er fyrir vísinda-
lega gagnrýni og kvikmynda-
bókaútgáfu. Því var ekki óeðli
legt, að Danir, sem búa við
þessar aðstæður, stofnuðu nýja
háskólagrein árið 1967, sem
þeir nefndu filmkundskab eða
kvikmyndafræði. Þessi grein
skiptist í kvikmyndasögu, fag-
urfræði, kvikmyndasálarfræði
og kvikmyndafélagsfræði. Fer
kennsla fram I sambandi við
kvikmyndasafnið og fleiri
stofnanir.
Nú er kominn tími til þess
fyrir Islendinga, að vakna enn
einu sinni af gamla góða svefn
inum. Einangrun í þessum efn-
um gerir engum gott.
16. janúar 1972
LESBÓK MORGUNBLAÐSINS 11