Lesbók Morgunblaðsins - 06.02.1972, Blaðsíða 11

Ólafía Jóhannesðóttir
höfðu mikil tíðindi gerzt, sem
hér verða ekki rakin. Stjórn-
arflokkurinn frá 1909 hafði
misst völdin, en hinn nýi meiri
hluti var ósamstæður um
margt. Nú flytja tveir þing-
menn úr meiri hluta flokknum,
þó ekki beint í hans nafni, nýtt
stjórnarskrárfrumvarp. Það
voru þeir Jón Þorkelsson (1.
þm. Reykv.) og Bjarni Jónsson
frá Vogi. Af orðum Bjarna frá
Vogi frá umræðunum 1909
hefði mátt búast þar við tillög-
um um óskoraðan kosningarétt
kvenna, enda talaði liann svo
við umræðurnar, en hvort sem
það hafa verið áhrif frá með-
flutningsmanninum eða ný við
horf, þá var nú ekki gengið
lengra um réttindi kvenna en
í stjórnarfrumvarpinu frá 1909,
nema um aldurinn. f frumvarp-
inu segir: „Kosningarétt til al-
þingis hefur hver sá karlmað-
ur, sem orðinn er fulls 21 árs,
þegar kosning fer fram, nýtur
óskertra vitsmuna, hefur
óflekkað mannorð, og hef-
ur verið heimilisfastur í kjör-
dæminu eitt ár. Konum giftum
sem ógiftum má með lögum
veita kosningarétt, fullnægi
þær öllum öðrum skilyrð-
um fyrir kosningarétti sam-
kvæmt þessari grein.“
Um kjörgengi var til þess
ætlazt, að það mætti veita kon-
um giftum sem ógiftum, ef þær
uppfylltu sömu skilyrði og
karlar, væru t.d. orðnar 25 ára.
í málið var kosin 9 manna
nefnd, og áttu þar sæti m.a.
Hannes Hafstein og Skúli
Thoroddsen.
Nú kom fram annað stjórn-
arskrárfrumvarp frá tveimur
þingmönnum minni hlutans,
þingmönnum Sunnmýlinga
Jóni Ólafssyni og Jóni Jóns-
syni í Múla, en þar er beint
tekið upp, að kosningaréttur
og kjörgengi kvenna til al-
þingis skuli vei’a alveg jafnt
við karla. Er þetta í ósamræmi
við skoðanir, sem Jón í Múla
lýsti við umræðurnar.
Þegar nefndin hafði fengið
bæði þessi frumvörp til með-
ferðar, tók hún sig til
og samdi enn nýtt frumvarp til
stjórnskipunarlaga, og er þar
eins og í frumvarpi Jónanna
gert ráð fyrir jafnrétti karla
og kvenna. Greinin í nefndar-
frumvarpinu segir svo:
„Kosningarétt til alþingis
hafa allir karlar og konur,
sem eru fullveðja að aldri, þó
aldrei yngri en 21 árs, þegar
kosning fer fram.“ Síðan eru
hin venjulegu skilyrði, en
sleppt vitsmunaákvæðinu úr
frumvarpi Jóns Þorkelsson-
ar og Bjarna frá Vogi. Hefur
nefndarmönnum liklega þótt
erfitt hlutskipti að dæma um,
hverjir nytu óskertra vits-
muna. Greinin endaði þannig:
„Nú hafa hjón óskilinn fjár-
hag, og missir konan þó eigi
kosningarétt við það.“ Um
kjörgengi skyldi fara með
sama hætti.
Þegar nefndarfrumvarpið
kom fram, sagði Kvennablaðið
allshugar fegið 21. marz:
„Vér getum ekki annað en
glaðzt af þeirri réttlætistilfinn
ingu og frjálslyndi nefndarinn
ar, sem lýsir sér í þessu, og
væntum þess, að það sé góð-
ur fyrirboði og að þingið í
heild sinni muni samþykkja
þessa tillögu nefndarinnar.
Auðvitað eru til eindregn-
ir mótstöðumenn kvenna í þing
inu. En vér vonum, að þeir
verði færri en hinir, sem unna
oss jafnréttis.“
Samtimis skýrir Kvennablað
ið frá því, að þetta ár hafi
kona í fyrsta sinn setzt á
norska Stórþingið, fröken
Anna Rogstað, varaþingmaður,
kosin af lista hægri manna.
Þetta var samkvæmt lögum frá
árinu áður, 1910. Kvenréttinda
félag Islands sendi Önnu Rog-
stað heillaskeyti
. Á alþingi Islendinga kom
fram aragrúi breytingatil-
lagna við nefndarfrúmvarp-
ið um stjórnarskrána, sumar
frá flutningsmönnum hinna
upphaflegu frumvarpa og ein-
stökum nefndarmönnum. Jón í
Múla flutti þá breytingartil-
iögu, að konur fengju ekki
kosningarétt og kjörgengi all-
ar í einu, heldur fyrsta árið
fertugar og eldri, en síðan
færðist aldursmarkið niður um
eitt ár árlega. Ennfremur flutti
hann ásamt Jóni Ólafssyni þá
tillögu, að með lögum mætti
binda kosningarétt til alþingis
við þekkingarskilyrði. Sigurð-
ur Sigurðsson ráðunautur (2.
þm. Árn.) vildi, að ákvæðin
um kosningarétt kvenna væru
ekki tekin upp í stjórnarskrána,
en veita mætti þeim hann með
sérstökum lögum. Bæði hann og
Hannes Hafstein vildu miða
lágmarksaldur til kosningarétt
ar við 25 ár, jafnt fyrir bæði
kynin.
Jón Ólafsson sagði við 2. um
ræðu: „Ég þykist vita, að mörg
um muni rísa hugur við 10.
grein frumvarpsins. Hún fer
fram á að veita öllum körlum
og konum, sem eru 21 árs og
eldri kosningarétt og kjör-
gengi og nemur burt þetta fjög
urra króna gjald til sveitar-
þarfa, sem áður hefur verið
skilyrði fyrir kosningarétti. Ég
er því hlynntur. að konur fái
jafnrétti við karlmenn, þvi að
þótt gáfnafari og lundarfari sé
ólíkt farið og konur skorti oft-
ast dómgreind á við karlmenn,
þá bæta konur það upp með
öðrum kostum. Siðgæðistilfinn
ing kvenna er meiri en karla,
og þær láta síður leiðast af eig
ingjörnum hvötum. Þetta veg-
ur því upp hvað annað." Síð-
ar segir Jón, að sér ægi að
vísu að veita aukinn kosninga-
rétt í svo rífum mæli, hvort
sem er konum eða körl-
um. Ilann kysi heldur að gera
það smám saman og gæti því
fallizt á tillögu samþingis-
manns síns, Jóns í Múla,
og það því fremur sem hann
hefði heyrt á mörgum konum,
að þeim myndi þykja sú tilhög-
un holl og góð. Það gæti ver-
ið rétt að hafa einhvern frest,
til þess að konur gætu búið sig
undir að beita hinum nýja rétti
sínum, enda vildi hann síður
kasta svona mörgum nýjum at-
kvæðum inn á markaðinn' í
einu.
Jón Þorkelsson kvaðst ekki
hafa viljað setja sig upp á móti
meiri hluta nefndarinnar um
kosningarétt kvenna, en
kvaðst fella sig vel við breyt-
ingartillögu Jóns í Múla og
myndi líklega styðja hana við
atkvæðagreiðslu.
Sigurður Sigurðsson minnti
á, að konum hefði á síðasta
þingi verið veittur kosninga-
réttur og kjörgengi til sveitar-
stjórna utan Reykjavíkur
(gleymir Hafnarfirði) og væri
bezt að leyfa kvenþjóðinni að
æfa sig í að nota þessi fengnu
réttindi á þeim vettvangi og
sjá, hvernig gæfist. Efað-
ist hann e'kki um, að það gengi
allt skaplega, og þá væri
ávallt hægt að færa út kvíarn-
ar, þegar heimild væri til þess í
stjórnarskránni. „Um hitt,“
sagði hann, „skal ég ekki ræða,
hvort það er yfir höfuð æski-
legt að veita konum kosninga-
rétt í pólitískum málum. Þar
um eru skoðanir manna skipt-
ar. Að minnsta kosti sé ég
ekki neina brýna þjóðarnauð-
syn á, að það sé hrapað að
því.“
Jón Jónsson á Hvanná (1.
þm. N.-Múl.) studdi eindregið
tillögu nafna síns í Múla,
kvaðst fallast á að veita kon-
um réttinn í þessu efni smátt
og smátt. Myndu þær þá öðl-
ast meiri þroska við að nota
sér réttindin og verða betur
undir það búnar. „En að
sleppa þessum réttindum við
þær strax og allt i einu yrði
bylting i svip.“
Bjarni frá Vogi var mjög
undrandi á tillögu Jóns í Múla.
„Jafnsjálfsögð mannréttindi og
kosningarétt hafa konur alltaf
í sjálfu sér haft jafnt og karl-
menn, pg að skila þeim ekki
þessum rétti þegar og öllum í
einu er engin sanngirni né rétt
læti,“ segir hann og virð-
ist hafa gleymt því, að sam-
kvæmt hans eigin frum-
varpi var ekki gengið eins
langt til móts við konurnar
sem í breytingartillögu og þó
einkum frumvarpi Jóns.
Skúli Thoroddsen andmælti
harðlega tillögu Jóns í Múla.
Hann rifjar upp gömul skrif
blaðs síns og ályktanir Þing-
vallafunda um kvenréttindi, og
innir upp, að áskoranii' um að
veita konum pólitískan kosn-
ingarétt og kjörgengi hafi kom
ið hvaðan æva að, fyrst frá
ísafjarðarkaupstað. Raddirnar
væru orðnar háværar, og eng-
inn gæti neitað því, að þjóð-
mál vörðuðu jafnt alla, bæði
konur og karla. Einnig mót-
mælti hann breytingartil-
lögu Sigurðar Sigurðssonar.
Engin ástæða væri til að fresta
framgangi málsins, kvenfólk
inu væri óréttur gjör í pólitísk
um eínum, og þótt hið sama
viðgengist annars staðar, væri
það ekki betra fyrir það. Brýn
skylda væri að bæta úr órétt-
inum, eins og konur ættu
heimtingu á.
Jón í Múla flutti nú langa
ræðu um afstöðu sína tii kosn-
ingaréttar kvenna. Taldi hann
í alla staði eðlilegt að hann
kæmi í áföngum. Óvarlegt væri
að fjölga kjósendum geysimik-
ið ailt i einu, og hann spurði,
hvort nokkur andmælenda
sinna gæti bent á nokk-
urt dæmi þess, að menntuð
þjóð hefði þorað að gera þessu
líka tilraun. Nei, kosningarétt-
ur hefði fyrst verið afar tak-
markaður og síðan aukinn
smátt og smátt. Væri það eina
rétta leiðin, allt annað gapa-
skapur. Sig brysti hugrekki til
að láta löggjafarvald Islend-
inga gera sig víðfrægt á end-
emum, eins og sér virtist stefnt
að af sumum þingmönnum.
Hann kvaðst vilja skýra, hvað
það væri innst inni í huga sín-
um, sem ylli því, að hann teldi
raunar kosningarétt kvenna
fr.emur til ills en góðs. Ekki
mætti bara líta á það að leysa
höft, heldur og hitt að kasta
ábyrgð og skyldustörfum yfir
á þá, sem ekki hefðu haft af
slílcu að segja hingað til.
Ákvæði um kosningaréttinn
taldi hann eiga að vera i stjórn
arskránni, ekki mætti raska
svo mikilvægu grundvallar-
atriði með einföldum lögum, og
því gæti hann ekki stutt til-
lögu Sigurðar Sigurðssonar.
Jón spurði, hvort tími sá, sem
konur yrðu að nota til að gera
sig hæfar til að neyta kosn-
ingaréttar og kjörgengis, eins
og vera bæri, gæti ekki orðið
þjóðfélaginu eins þarflegur, ef
notaður væri til einhvers ann-
ars. „Staða konunnar er aðal-
lega sú, hér eins og annars
staðar, að vera móðir og hús-
móðir, og ég geri ráð fyrir, að
enginn sé svo djarfur að lialda
því fram, að það sé þýðingar-
minna að ala upp börn og
standa fyrir heimili en halda
misjafnar ræður á alþingi."
Það væri því auðséð, að sér-
hvað, sem drægi konuna frá
heimilinu, væri úr hinni lak-
ari átt, og þyrfti mikið gott á
móti að koma, ef ábati ætti að
vera af því. Pólitísk störf
væru ekki vel löguð til að
auka fínni og viðkvæmari kosti
nokkurs manns, og væri það
þarft verk að aftra konum frá
því að gefa sig i hið pólitíska
skítkast og gera sig þannig
konur að verri. Að vonum seg
ir Jón, að það mætti þá spyrja,
hvers vegna hann hefði gerzt
flutningsmaður að frumvarpi,
er veitti konum kosningarétt
og kjörgengi til alþingis. Og
hann svarar: „Það er af því,
að með þessu virðist vera orð-
inn svo afar sterkur straumur
alls staðar, þótt hvergi sé hann
örari en hér, að ég þykist sjá,
að hann verði ekki stíflaður,
þess vegna tel ég það vitur-
legra að reyna að beina
straumnum i þá átt, að hann
verði að sem minnstu tjóni.“
Gerir Jón síðan grein fyrir
þeim tillögum í frumvarpi
þeirra nafnanna um skip-
an efri deildar, sem hann taldi
eiga að fyrirbyggja þetta hugs-
anlega tjón.
Bjarni frá Vogi andmælti
Jóni harðlega og kvaðst ekki
hræddur við það, þó að konur
sæjust þar í þingsalnum, því
að þær yrðu vafalaust eins
stefnufastar, vitrar og kurteis-
ar og þeir, og má það vissu-
lega til sanns vegar færa um
stefnufestu þeirra beggja í
þessu máli. Þótt konur tækju
þátt i stjórnmálum, sagði
Bjarni, myndu þær allt að
einu halda áfram að vera mæð-
ur og hugsa um menn sína og
heimiii. Þær myndu ein-
mitt verða miklu færari um
að veita börnum sínum gott
uppeldi, ef þær hefðu sjálfar
tekið þátt i opinberum málum
með fullu jafnrétti við karl-
menn.
Þegar Jón í Múla teldi, að
þær væru of góðar til að
varpa þeim inn í hið pólitíska
skítkast, þá gætti þing-
maðurinn þess ekki, að það
væru einmitt þær sjálfar, sem
vildu takast þetta á hendur, og
trúa sín væri sú, að hið póli-
tíska skitkast mundi þverra,
þegar þessi kurteisari helming
ur mannanna tæki þátt í stjórn
málunum ásamt karlmönnun
um, því að það mundi verða til
þess, að karlmenn myndu
temja sér meiri kurteisi bæði í
orði og verki. Hann kvaðst
ekki hræðast það, að setja
þyrfti neina sérstaka segl-
festu í þjóðarskútuna, þó að
stórum aimennari kosningarétt
ur kæmi til, ekki sízt ef ætti
að mjatla honum í konur á
12 15 árum. „Seglfestan
er nóg samt, þar sem er vana-
stagl og elliþrugl kulnaðra
sálna.“
Framh. í naesta blaði.
6. febrúar 1972
LESBÓK MORGUNBLAÐSINS 11