Lesbók Morgunblaðsins

Ulloq
Ataaseq assigiiaat ilaat
Saqqummersitaq pingaarneq:

Lesbók Morgunblaðsins - 01.10.1972, Qupperneq 6

Lesbók Morgunblaðsins - 01.10.1972, Qupperneq 6
Um skémann og fleira sjóitwi á bæði borð sitt á hvað, — manni virðist það sé líkast því að horfa á pílára í hjóli sem snýst.“ 1 seinasta skipti sem húð- keipafloti Skrælingja kom, sló í bardaga og er sagt að Skræl- ingjar hafi þá notað valslöng- ur. Nú ber þess að minnast, að valsJöngur eru fyrirferðarmikl atr vígvélar, sem notaðar voru til þess að brjóta niður víggirð- ingar, með því að slöngva á þær þungum steinum. Hefir því að vonum þótt ótrúlegt, að Skrælingjar hafi getað haft slíkar vigvélar, enda óhugs- andi að hægt sé að flytja þær á húðkeipum. En Vilhjálmur Stefánsson kemur einnig með skýringu á þessu: „Hvorki Islendingar né Grænl'endingar munu hafa þekkt valslöngur nema af af- spum, eða af munni vikinga og viðförulla manna svo sem Karlsefnis, er höfðu séð þær á ferðum sinum suður í Evrópu. En þótt valslöngur væru litt kunnar, þá voru kasttré Skræl ingja alveg óþekkt. í æðisgeng- inni orrustu taka menn tæplega vel eftir öllu, en nýjung mundi ekki fara fram hjá neinum, sér- staklega ef hún hefði orðið mannskæð. Nú voru tveir áf mönnum Karlsefnis drepnir með skotsteinum. — Það virðist liggja í augum uppi, að þá er Karlsefni fer að segja frá bar- daganum mörgum árum seinna á Islandi, þá hafi hann lýst kasttrjám Eskimóa sem htl um valslöngum eða handval- slöngum, eða eitthvað í þá átt- ina. Og þegar sagan hefir svo gengið milili manna, þá hafa kasttré Eskimóa hæglega get- að orðið að reglulegum val- slönigum" (Greenland). — Þetta er auðskilið, þvi að þeg- ar lýsa skal fyrir mönnum ein- hverjum gripum, sem þeir hafa aldrei séð, þá er reynt að nefna eitthvað til samanburðar svo að þeir skilji betur. Að visu getur það stundum valdið hastarlegum misskilningi, eins og hér, og þar með fengið nið- urrifsmönnum sögunnar hættu- legra vopn í hendur en það, sem sagart var að segja frá. Þá er þess getið í sögunni, að er þeir Karlsefni voru á leið frá Hópi til Straumfjarðar, hafi þeir hitt Skrælingja, er höfðu með sér nesti í stokkum og var það „dýramergur dreyra blandinn". Þessu hefir ekki verið trúað, en Vilhjálmur Stefánsson segir: „Ferðamenn hafa skýrt frá því um Eskimóa, og að visu enga menn aðra í Ameriku, að þeir hafi þann sið að ná merg úr beinum stórra dýra, er þeir veiða, og geyma hann í belgjum eða ílát- um (stokkum). Blóð síast smám saman úr mergnum við geymsl- una, og þegar opnað er hylk- ið, má þar ilíta kekki af merg syndandi í eldrauðu blóði, likt og kirsiber eða aðrir slíkiir ávextir væri fljótandi í eigin safa“ (Greenland). — Hvemig hefði höfundur sögunnar mátt vita um þennan sið Skrælingja, ef sjónarvotbur hefði e'gi s'agt frá? Hér er þá enn eitt dæmi um sannleiksgiidi sögunnar og það verður ekki rengt. Öllum heimildum ber saman um, að Eiríkur rauði hafi ekki verið ginnkeyptur fyrir kristn- inni. Þessa getur Snorri Sturluson einnig í Heims- kringlu og hefir þar eftir orð Eiríks sjálfs. Þegar menn voru að tala við hann um hve happa- drjúg heimferð Leifs hefði ver- ið og hann mætti með sanni nefna Leif heppna, svaraði Eirikur og sagði, „að það væri samskulda, er Leifur hafði borgið skipsögn manna, og það er hann hafði flutt skémann- inn til Grænlands". Þetta er skemmtileg og merkileg frá- sögn, en þarfnast þó skýringa. Orðið „samskulda" mun nú orðið fátítit í máliiniu, eða að mestu horfið, en þó er það í orðabókum. Biöndai segir að það þýði „að passa saman", en Árni Böðvarstson segir að það þýði „að standast á“ eðia „vega hvort á móti öðru“. Um alda- mótin minnir mig að skýringin hafi verið: „það etur hvort ann að upp“. Svar Eiríks lýsir þvi, að hann leggi að jöfnu happ og óhapp. En þar sem hann talaði um „skémamninn“ þá virðist svo sem Snorra sjálfum hafi þótt þar skýringar þörf, því að menn muni ekki skilja nafnið. „Það var prestur," segir hann, og auðvitað presturinn, sem Ólafur Tryggvason hafði feng- ið Leifi til aðstoðar við kristni- boðið. Af skýringu Snorra virð'st mega ráða, að hann hafi talið að skémaður væri spott- nafn til hamda prestinum, en hitt er óljóst hvort Snorri hafi skilið nafnið, enda er það sýni- lega smíðað á Grænlandi. Það er nafnið „Shaman“, sem Eiríkur hefir þýtt þannig á sina vísu, og notað í niðurlæg- ingarskyni. Meðal hinma frumstæðu þjóða, sem um þessar mundir bygigðu strandlemgju Síberiu, og meðal Indíána og Skræiingja í Norður-Ameríku, var æðsti maður á hverjum stað nefndur Shaman. Hann var alit í senn, læknir, galdrameistari, æðsti prestur og veðurspámaður. Hann var sá, sem öilu stjórn- aði í sínu uimhverfii og stóð fyr- ir öllum helgisiðum. Víða gekk þessi tign í arf frá föður tll somar, en sums staðar benfcu yf- irnáttúrlegar verur á hver ætti að taka við, þegar einhver Sha- man fðll frá. Auðsætt virðist, að. Eiríkur rauði hafi haft einhver kynni af Shaman, enda þótt þess sé hvergi getið í sögunni. Þetta gerist árið 1000, eða 15 árum efitir að landnám Grænlands hefst. Þá er talið að engir Skrælingjar hafi verið þar í landi, og engar samgöngur voru eða höfðu verið við frum- byggja Norður-Ameríku. Hvað an hefir Eiríkur haft Shaman- nafnið og talið það eigia bezt við prestinn, vegna þess hlut- verks, sem Shamanar gegna í þjóðfélagi S'inu? Ari fróði getur þess, þar sem hann segir firá landnámi Græn- lands, að landnámsrftennirn- ir hafi fumdi'ð þar „manna vist- ir bæði austur og vestur á landi og keipabrot og sfcein- Framh. á bls. 16 Jónas Guðmundsson stýrimaður Ferða- ópera ofar skýjum 31 punktinum Ég sit og finn skýin strjúkast mjúklega við fætur mér og lengst niðri grillir í jörðina, eins og smágert málverk. Ég er máttvana og ég get naumast hrært hendur mínar, sem liggja undir blýfargi margra mán- aða vinnu, sem verið hefur án allra tómstunda. — þrælastríðinu mikla; maðurinn, sem barizt hafði ver- ið um, unz yfir lauk. Maðurinn við hliðina á mér sefur vært. Kannsiki er hann dáinn? Nei hann er ekki dáinn, því ég heyri hjarta hans suða vinalega. Hann er með „bögg“ í hjartanu. Lítinn transistor, sem hjálpar hjartanu með rafmagni til að slá. Hann er með eins konar stefnu- Ijósarofa í hjartanu. Líka hann féll fyrir kúlnaregn- inu mikla frá ferðaskriístofunum, sem staðið hefur síðan i vetur, og fölt andlit hans geymir alla löngu skuggana úr skammdeginu og snjófölina á kaldri jörðinni. Fluigvélin rennur áfram gegnum nóttina, eins og einmana fugl. I löngum kviðnum er kvöldverður hennar: hundrað manneskjur með bleikar varir, sem ætla að láta heita sðlina leika um hvit beinin og skrælnuð húðin mun verða dökkbrún og þykk aftur og hún mun ikna svo þekkilega af möndluolíunni. Plestir eru sofandi. Konan í sætinu fyrir framan mig er með hatt á höfðinu. Þetta er stór blómahattur, sem minnir mig á sítrónutré í fullum blóma. Þetta er mjög eðlilegt sitrónutré, enda verða engin blóm eins eðlileg og plastblóm og svo eru þau líka sterk- ari, og þau falla aldrei eins og túnvingullinn og sveifargrasið i hretviðrunum, sem gamga yfir löndiin, meðan sólin gripur and- anm. Maðurinm með stefnuljósarof amn i hjartamu hafði vaknað. — Erum við komnir, spurði hann þreytulega og hann þreif- aði eftir koniakinu sinu? — Nei. Við erum dánir, svair- aðí ég. — Djöfuls tima tekur þetta, og ég heyrði smellina i stefnu- ljósarofanum í hjarta hams greinilega. Hann dreypti á koníak- inu og strauk svo sitrónu- blómunum á höfði konunn- ar varlega með visnum fingrunum, og svo spurði hann mig hvort ég héldi, að blömin hefðu rætur niöur i höíuðið á konunni? Langar, seigar rætur, sem filæktu sig inn í heila hennar og iiffæri. — Já. Líka rætur, eins og við. Ferðaskrifstofan minnir mig 6 LESBÓK MORGUNBLAÐSINS 1. október 1972

x

Lesbók Morgunblaðsins

Direct Links

Hvis du vil linke til denne avis/magasin, skal du bruge disse links:

Link til denne avis/magasin: Lesbók Morgunblaðsins
https://timarit.is/publication/288

Link til dette eksemplar:

Link til denne side:

Link til denne artikel:

Venligst ikke link direkte til billeder eller PDfs på Timarit.is, da sådanne webadresser kan ændres uden advarsel. Brug venligst de angivne webadresser for at linke til sitet.