Lesbók Morgunblaðsins - 18.03.1973, Síða 10
LAKAGÍGIR OG
SKAFTÁRELDAR
Framh. af bls. 9.
Eyði- Manna-
býli: dauði:
ÞingeyjarsýsJiur 129 836
Eyjafjlairðiarsýsla 58 518
Skagaf jarðarsýsla 58 462
HúrlavatnssýsHur 70 302
Samitals: 315 2118
Óhætt er að segja að flestir
þessara 'bæja hafi farið í eyði
vegna mannfellis, eims og sjá
má á þessari töflu.
Aldrei hefur hagur landsiins
verið jafinaumur eins og
á þessum árum, en fólki fækk-
aði svo að ekiki urðu eftir nema
rúmlega 39 þúsund. Harðindin
voru síðan kennd við eldmóð-
una og kölluð Móðuharðindin.
IV. KAFId.
HRAUNRENNSLEÐ
Eldarnir hafa hafið
fyrsta leikinn nær miðj-
um Varmárdal að norðvestan-
verðu, þar sem nú er stærsti
hóliinn eða tvöfaldi gígurinn.
Smám saman hefur jarðeldur-
inn læst sig eftir norðvestur-
hlíð dalslns, nærfeilt frá
mynni Olfarsdals og að fjall-
inu Laka, og þaðam út í Varmá
og runnið eftir farvegi hennar
út í Skaftá og niður eftir þeim
farvegi ofan í gljúfrim og ofian
í byggð. Smám samam hefur £ar
vegiur Skaftár, svo og suðvest-
asti 'hluti Varmárdals, orð-
ið barmafuilir af hrauneðju.
Hraunið leitaði á með æ meiri
þunga unz það, nokkru fyrir
ofan mynni Úlfarsdals, hefur
seytlað í smálækjum suður yfir
svonefindar Hrossatungiur, og
að lokum tekið toeina stefnu úr
NNV og áfram með Galtanum
að Blágili þar sem Hrossa-
tungnaá átti upptök sin. Þanm-
ig myndaðist eitt hraun-
rennsli, sem síðan hefm- runn-
ið miður eftir farvegi Hrossár
og gersamlega þurrkað hana
upp. Síðam hefur hraun-
flóð þetta runmið suðvestur í
HeUisá, bægt henni að austur-
hliðinni en lagzt í farveginn
hjá Leiðólfsfehi, þar sem það
kom aftur saman við hraun-
kvíslina í farvegi Skaftár. 'Eft-
ir farveginum mamn svo hraun-
ið í gegmum Skaftárgljú'fur, nið
ur í byggð, og breiddist út um
nökkurm hluta af Meðallandi
og Landbroti, og er hraun
ið þar nær 12 mSlur danskar
(d.m. 1852m) á lengd frá jökli
og miður að Eldvatni á Meðal-
landd, en 3 míiur á toreidd þar
sem breiðast er fyrir neðan
Vestur-Siðu.
Önnur hraunkvíslin, sem
venjulega er kölluð Eystri-
kvíslin, rann niður dal Hverf
isfljóts niður á Brunasand. Sú
kvísl er 5 mílur á lengd flrá
jökli en hvergi toreiðari held-
ur en 1 m5Ia.
Allt hraunið sem vall upp
úr jörðinni 1783, tekur yfir
rúmar 10 ferh. mílur, og er
sums staðar afarþykkt. Það
fyllti alveg Skaftárgljúfur,
sem eru 5 milur á lengd og
4—500 fet á dýpt, og rann
hraunið út af toöcrmunum.
Skaftáreldahraun er Wklega
mesta hraun sem komið hefur
upp í einu 'gosi á jörðinni síð-
an kvarteru ísöldinni lauk, þar
eð vist er talið að stærsta
Þjórsáihraumið sé raunveru
lega tvö hraun (Kennimg Elsu
Vilmundardóttur).
V. KAFLI. tJTBREEDSLA
OG RUMMAL
skaftAreldahrauns
Otreikningar á flatarmáli og
rúmmáli Skaftáreldahrauns.
Flatarmál Meðal- Rúmmál
ferkm.: þykkt: 106ferm.:
Hraun i MeðaOtendi 215 15 3225
Skafitárgijúfur frá Háutmdum að SkalftárdBŒ 55 80 4400
Sunnan' Laka iþar tdl hrcuun- straumurinn igireinást 54 30 1620
Hiraun á Landbrotsafrétt og við L/eiðólfsfeH 44 10 440
Eystri hraunsttraumurinm ofam við Himútu 87 15 1305
Eystri 'hrmmstiraumiurinn neðan við Hnútu 60 10 600