Lesbók Morgunblaðsins - 24.02.1974, Blaðsíða 5

I KERFINU
SMÁSAGA EFTIR JÓHÖNNTJ KRISTJÓNSDÓTTUR
ugt með einkennilegri undirskrift
— KHERUN NISSA.
„Elsku mamma og pabbi,“ byrj-
aði það. „Þið hafið líklega brotið
heilann um, hvað orðið hafi af
okkur.“ Ég man, að ég sagði ,,væg-
ar verður ekki að orði komizt."
Svo lásum við áfram: — Við Ab-
dullah höfum tekið múhameðs-
trú. Við vorum gefin saman í Kab-
ul og erum nú á leið til Pakistan,
þar sem við undirgöngumst full-
komna hjónavígsluathöfn að sið
múhameðstrúarmanna.
— Við fleygðum vegabréfum
okkar í ána, því að við munum
ekki framar hafa þörf fyrir þau,
þar eð við ætlum að helga líf
okkar Mahomeð Inshalla.“ (Þessa
setningu átti hún eftir að endur-
taka látlaust í síðari bréfum).
í síðari hluta bréfsins var í örfá-
um atriðum sagt af ferð þessara
tveggja ungmenna yfir Tyrkland,
Iran og Afganistan.
Hún var þá á lífi. Við áttum
múhameðska dóttur, sem bar
nafn, er við gátum varla borið
fram. Við virtumst einnig eiga
tengdason, sem ég hafði séð i svip
á kaffihúsi í Genf — tengdason,
sem kona min hafði aldrei augum
litið og gekk undir nafni, sem
vakti upp i huganum mynd af
andlitsblæjum og bænahúsum,
pilagrímsferðum til Mecca, svo
ekki sé minnzt á möguleikann á
fleiri eiginkonum, sem dóttir okk-
ar yrði að deila sessi með.
Þetta ár var venju fremur erfitt
hjá mér að fá mig lausan úr starfi.
I.O.S. átti í hverjum erfiðleikun-
um eftir aðra. Þó kom að því, að
ég flaug til Islamabad, höfuð-
borgar Pakistans. Þorpið, þar sem
Annabelle bjó, hét Madyan og
þangað var fimm klukkustunda
akstur inn í hið fullvalda kon-
ungsríki Swat.
Swat er staðurinn, sem James
Hilton byggði á mynd sína af
Shangri-la og söguna „Horfin
sjónarmið“.
Mér fannst þetta Iitla ríki hafa
á sér óperettublæ, sem einhvern
veginn minnti mig á Monaco. Ég
hafði ekki gert dóttur minni að-
vart um heimsóknina. Ég hafði
komið henni í kring gegnum
brezka sendiherrann í Islamabad,
sem mælti svo fyrir, að áður en ég
hitti Annabelle yrði ég að eiga
viðtal við stjórnanda Swat, sem
kallaður er Wali.
Wali-inn reyndist vera maður
um hálffimmtugt, fágaður og
elskulegur og talaði ensku með
Oxfordhreim. Hann hafði raunar
gengið á skóla í Énglandi og i fasi
hans mátti sjá Austurlandabú-
ann, sem tekið hefur upp lifnað-
arhætti heldri manna á Englandi.
Höll hans var hin skrautlegasta.
Ég hlýddi á hann sem bergnum-
inn. Hann var auðsýnilega hreyk-
inn af þvi, að evrópsk stúlka
skyldi hafa kosið sér að búa í
dvergríki hans. Hann sagði okkur,
að hann hefði lagt til við hana, að
hún byggi í höll hans og kenndi
börnum hans ensku, en hún hefði
hafnað þvi og kosið heldur að lifa
við það, sem han® nefndi frum-
stæð skilyrð^ í Madyan. Hún
hefði hafnað boðum um skart-
klæði og vildi heldur klæðast eins
og almúgafólkið í sveitaþorpinu.
Wali-inn hristi höfuðið og lýsti
Framhald á bls. 12.
Hún sat með góbelínið í stof-
unni, þegar táningurinn kom og
hlassaði sér niður á óstraujaðan
þvottinn, svo að kötturinn stökk
upp með hljóðum.
— Kerfið er úldið, sagði táning-
urinn og dró undir sig fæturna.
— Hvað þýðir desaid?
Hún leit ekki upp, taldi út
næstu spor og sagði:
— Decide er það, sem sumir
geraaldrei. Að ákveða.
Táningurinn hristi höfuðið, svo
að hárið flaksaðist til.
— Alltaf svona svör. Eg þoli
ekki kerfið. Eg vil frelsi. Og ég
þoli ekki Nixon. Sjá til dæmis
þetta nef á honum.
— Hvað kemur nefið á Nixon
kerfinu við? spurði hún og teygði
sig eftir sígarettum og fékk sér
smók. Svo aðgætti hún, hvaða lit-
ur kæmi næst.
— Kerfið, sem heiinsvaldasinn-
arnir hafa búið sér tiL Þetta kerfi,
sem kemur i veg fyrir, að fólk geti
verið frjálst, altso.
— Hingað til hef ég hitt fáar
manneskjur, alveg frjálsar, sagði
hún. — Sama hvort þær búa við
nef Nixons, Ólíós eða þeirra í Sov-
ét.
Táningurinn veifaði enskubók-
inni í kringum sig og skók sig
fýlulega.
— Eg held þú viljir kerfi. Þú
vilt ófrelsi. Þú ert ekta heims-
valdasinni. Svo held ég líka þig
vanti húmor.
— Aldrei hefði manni leyfzt að
tala svona óguðlega við foreldra
sina i minu ungdæmi, sagði hún,
fiskaði upp rauðan spotta og
þræddi nálina.
— Datt mér ekki i hug, að farið
yrði að vitna í fornöldina, sagði
táningurinn og gluggaði annars
hugar í bókina. — Þú athugar
ekki að viðhorfin hafa breytzt frá
þvi þú varst ung i gamla daga.
Hvernig er þátíðin af beat?
— Takk fyrir, sagði hún og
hafði nú saumað þrjú spor með
rauða litnum. Hún átti enn nokk-
ur eftir ...
— Einn, tveir, þrír taldi hún
hálfhátt og heyrði hvæsið í tán-
ingnum sem undirspil — Beat er
eins i þátið.
— Ég vildi óska ég ætti
mömmu, sem hægt væri að tala
við í alvöru, sagði táningurinn
mæðulega. — Þú getur aldrei tek-
ið mann hátiðlega. Og þú skilur
ekki, að við verðum að breyta
heiminum.
— Þrir, sagði hún og breiddi úr
teppinu og horfði á það með vel-
þóknun. — Þetta verður ljómandi
fallegt. Hins vegar vek ég athygli
þina á þvi, að ég er ekki einu
sinni orðin hálffertug og þvi ekki
alveg aflöga. En það er eins og
mig minni ég hafi heyrt það fyrr,
að einhverjir hefðu viljað breyta
heiminum. Gott ef maður ætlaði
ekki að gera það i denn tíð. Áður
en maður varð húmorlaus kapital-
isti. En ef að þér skyldi nú takast
þetta, þá er það i lagi mín vegna.
Heldurðu, að þú komist hjá að
hafa eitthvert kerfi í þeim heimi?
— Það verður þá að minnsta
kosti kerfi, sem ég ræð, sagði tán-
ingurinn og hreiðraði um sig í
þvottinum.
— Eiginlega væri nú gott, ef þú
vildir ryksuga, sagði hún.
— Þér er svo hjartanlega sama
um alþjóðamál, sagði táningurinn
og það fór hrollur um hann yfir
þessu ábyrgðarleysi. — Þú hugsar
bara um góbelínið, að ryksuga og
að hafa það gott. Þér er skítsama
þótt menn hafi komið limlestir
frá Víetnam og Nixon og Brezhn-
ev séu að skipta heiminum á
milli sin .. .
— Það er mesti munur, að þú
hugsar gáfulega, sagði hún og
skipti um stellingar i sófanum. —
Auk þess er farið að slá i Víet-
nam. Nú eru það Palestinu Arab-
ar, Watergate, eymdin i Eþiópiu.
Þú verður að fylgjast almennilega
með, ef þú ætlar að bjarga heim-
inum.
— Alltaf er snúið út úr fyrir
manni, sagði táningurinn illsku-
lega, reis á fætur og hengslaðist
fram til að ná i ryksuguna. Drjúg-
ur tími fór í að festa slönguna og
setja í samband.
— Fyrir utan að ég þoli ekki
kennara, þá held ég að guð sé
ekki til, sagði táningurinn og setti
ryksuguna i samband.
— Það hefur löngum verið
álitamál, sagði hún og klippti end-
ann og fékk sér bláan. — Viltu
ryksuga vel út í hornunum.
Táningurinn hélt tali sínu
áfram meðan hann ryksugaði.
— Ég heyri ekki, hvað þú segir,
sagði hún og táningurinn slökkti
áryksugunni og stappaði i gólfið.
— Þér er sem sagt sama, hvort
guð er til, hvort maður býr við
ófrelsi, hvort kerfið er að drepa
mann, hvort menn koma með einn
fót og engar hendur frá Víetnam
... þú sérð það sjálf, að væri
einhver guð til mundi hann ekki
láta þetta viðgangast. Er þá alveg
sama hvort guð er til og samt eru
prestarnir að pipa um það og fá
kaup fyrir að ljúga að manni.
— Ekki veit ég um marga, sem
alltaf segja satt. Og ég held ekki
þú búir við meira ófrelsi en hver
annar. Viltu halda áfram að ryk-
suga.
Þegar táningurinn var búinn að
ryksuga, hlammaði hannséraftur
í stólinn. Við augnaráð frá henni,
hreytti hann út úr sér.
— Ég set hana inn í skáp á eftir.
Mætti maður slappa af. Ég hef
verið að hugsa í allan dag.
— Það er ekki betra hlutskipti
en hvað annað, sagði hún og hélt
áfram að telja. — Ég tala nú ekki
um þegar þú kemst að svona
mergjuðum niðurstöðum. A ég að
hjálpa þér eitthvað með enskuna?
Táningurinn halláði undir flatt
og horfði angurvær út i loftiö:
— Ég öfunda stundum krakka,
sem bara drekka brennivin og
reykja hass og gefa skít i allt hitt.
Þeim er alveg sama, hvort við
erum að verða þrælar kerfisins og
hvað gerist úti i heimi. Þau eru
ekki á neinum flótta, þau gera
þetta bara af því það er talið fint.
Einstaklingsfrelsið skiptir þá
engu máli. Eg er alltaf að hugsa
um frelsið ... Og af hverju til
dæmis að læra enskar sagnir. Mér
er spurn. Af þvi að kerfið skipar
manni það. Og maður á ekki að
láta skipa sér eitt né neitt. Þá er
maður ekki frjáls. Og ekki ham-
ingjusamur. Ég er að hugsa um að
fara til Indlands ogfinna frið.
— Þú.getur fundið frið i her-
berginu þinu, ef þú lækkar í
Johnny Cash, sagði hún. — Auk
þess væri gott fyrir þig að kunna
enskar sagnir, ef þú færir til Ind-
lands. Þar tala margir það mál.
Annars er skrítið hvað þetta
breytist lítið. Nema hvað ég ætl-
aði til Hong Kong. En svo komst
ég að þeirri niðurstöðu, að þar
væri of margt fólk. Það ku vera
slangur af fölki á Indlandi lika.
Ég veitekki nema það væri heilla-
drýgra að bregða sér norður á
Strandir — upp á friðinn að gera,
meina ég.
— Stundum talarðu eins og
manneskja, svona inn á milli,
sagði táningurinn alþýðlega. —
En svo slær alltaf út í fyrir þér.
Það er svo mikil kaldhæðni i öllu
sem þú segir. Það er svo erfitt að
vita, hvort þú tekur eitthvað i
alvöru eða ekki. Það þykir mér
alverst, sko. Stundum þegar þú
segir eitthvað af viti, eyðilegg-
urðu það svo í restina.
— Ég er afskaplega glöð að
heyra að svona forngripur skuli
einstöku sinnurn andvarpa ein-
hverju út úr sér, sem vit er í,
sagði hún. — Nú held ég þú ættir
að setja ryksuguna inn í skáp.
— Einmitt svona. Þegar ég held
nú að hægt sé að fara að tala í
alvöru, þá segirðu mér að setja
ryksuguna inn i skáp. Hvaða máli
skiptir, þótt hún standi þarna í
nokkrar mínútur?
Framhald á bls. 15.