Lesbók Morgunblaðsins - 19.05.1974, Page 16

Útmánuðir
Framhald af bls.6
eins og hjá blindingjum, og
rökkurvön augun lært að hagnýta
hverja smáskímu, eins og dýr, er
sjá i myrkri.
En rökkurstundirnar gátu
einnig verið mikilvægar að öðru
leyti. Þá var hentugur tími til að
rekja gamla atburði og sagnir,
fara með vísur og rímnaflokka,
þulur og ljóð, kveðast á, geta
gátur, segja sögur og ævintýri. Og
þá var tilvalið að rifja upp kafla
úr Njálu eða annarri Islendinga-
sögu, sem áður hafði verið lesin
upphátt á kvöldvöku, og bera
saman og dæma um persónur sög-
unnar og atburði. Þetta var eins
hægt, þótt prjónarnir tifuðu og
sokkurinn væri þæfður. í rökkr-
unum fengu líka börnin og ungl-
ingarnir helzt frjálsa stund til að
leika sér úti. Hvílíkur fögnuður
gat það ekki verið að hlaupa eftir
spegilfægðum svellunum, renna
sér þar fótskriðu eða fara á
„leggjum“ hvað þá á almenni-
legum tréskautum, fara í stór-
fiskaleik á marrandi hjarninu eða
renna sér niður snarbrattar snjó-
hengjur. Ekki var þá mikilli
íþróttatækni fyrir að fara, en
gladdi þó jafnt þann sem naut.Og
loftið var svalt og hressandi,
fjöllin skínandi björt og stjörnu-
skreyttur himinn hellti ósegjan-
legri fegurð sinni yfir ungar sálir.
Um það leyti sem góa kvaddi
með ,,þræl“ sínum og einmánuður
tók völdin hafði rökkrið alveg
vikið Ur sæti fyrir langdeginu.
Það var húsfreyjunnar og
bóndans að taka á móti þeim
hjúum, þorra og góu, en nú fór
árstíð æskunnar að nálgast. Því
var það ungu stúlknanna að fagna
einmánuði eins og ungu piltanna
hörpu síðar. Og einmánuður kom
með langa og bjarta páskahátíð og
miklar kirkjuferðir — eins og
jólin. Hann brást heldur sjaldan
með páskahretin öðru hvorum
megin og stundum beggja megin
við páskahelgina — eða yfir hana
alla óslitið. Og sumarmálahretið
undirbjó hann venjulega áður en
hann kvaddi. A meðan víxlaðist á
vonin og kvíðinn í sál bóndans og
hafði ýmsu betur.
En „öll él birtir upp um siðir“,
og komið gat fyrir, að einmán-
uður skilaði af sér þíðri jörð og
snjólausri í hendur bóndanum.
Tyllti ef til vill að skilnaði örfín-
um glitrandi ísnálum í hárið á
ungfrú Hörpu, til þess að gamla
fólkið gæti verið ánægt og sagt, að
sumar og vetur hefði frosið
saman. Og svo var bæjardyrunum
lokið upp með fögnuði á sumar-
dagsmorguninn fyrsta fyrir
draumadísinni, Hörpu, sem beið
fyrir utan með nóttlausa voraldar
veröld í fanginu.
Atlavík
Framhald af bls.7
Ketill bjó fyrir norðan fljót
á Arnheiðarstöðum. Trúað
gæti ég því, að honum hafi
þótt svo vænt um konu sína,
að hann hafi látið bústað
þeirra heita eftir henni. Þess
sést hvergi getið, að sá bær
hafi heitið neinu öðru nafni.
(Þó munu menn segja, að
ástæðan kunni að vera önn-
ur. Ketill varð skammlífur og
Arnheiður bjó þarna lengi eft-
ir hann og þess vegna hafi
alþýða kennt bæinn við
hana). Sonur þeirra Ketils hét
Þiðrandi og Jóreiður dóttir
hans var kona Síðu-Halls.
Þeirra son var Þiðrandi, er
dísir drápu.
Þeir bræður, Ketill og Atli,
eru taldir með helztu land-
námsmönnum í Austfirðinga-
fjórðungi.
Kreppa í
ástamálum
Framhald af bls. 12
væntanleg eiginkona geri slíkt
hið sama. Það er svo sannarlega
kominn tími til að skakka leikinn.
í gamla daga kvæntust þeir ungir
— af því þá burstuðu konurnar
líka skóna þeirra. En nú viljum
við konur jafnan hlut, og þá láta
þeir sér ekki eins óðslega. Og þeir
geta hagað sér eins og þeir vilja.
Hvolfi þeir i sig úr viskíflösku
tekur enginn til þess, en fái kon-
an kvef er henni sagt, að laukur
soðinn f smjörmjólk sé ágætis
meðal. Svo halda foreldrarnir
þeim heima langt fram yfir eðli-
legan tíma. Biddu svolítið lengur,
segja þeir, og það þýðir jafnvel
tíu, fimmtán ár, eins og þú veizt.
Hins vegar eru mæður þessara
náunga óðar og uppvægar að
krækja í sonu annars fólks handa
dætrum sinum. Þegar allt kemur
til alls, er mamma ekkert annað
en ráðskona pabba — án launa.“
En hvað um hina frægu, irsku
elskhuga? Hér er annað bréf
dæmigert: „Ég hélt, að trar væru
fyrirmyndarmenn. En nú þegar
ég hef kynnzt karlmönnum af öðr-
um þjóðernum veit ég, að írar eru
heybrækur. Þeir kunna að vera
hugprúðir i orrustu, en þeir eru
mestu kerlingar í ástum. Og mont-
ið i dýrunum! Það mundi vist
ábyggilega skemmta mönnum í
suðrænum löndum sem eru svo
uppteknir af konum, að þeir
gleyma jafnvel sjálfum sér. Og ég,
sem ímyndaði mér, að allir írar
væru rómantískar hetjur.
Hefurðu nokkurn tíma lesið
kynningardálkana í blöðunum?
Ungur maður, félaus alger reglu-
maður vill kynnast stúlku, einnig
reglusamri, en vel stæðri!
Áherzla á vel stæðri. Þarna ætti
auðvitað að standa: „Ungur,
framtakssamur, ævintýragjarn
maður vill kynnastfallegri stúlku
með sameiginlegar hamingju-
stundir fyrir augum. En það er nú
ekki því að heilsa. Hve oft hefur
maður ekki heyrt eitthvað líkt
þessu: „Hann var að kvænast
fimm þúsund pundum“? Sann-
leikurinn er sá, að piparsveinarn-
ir okkar eru upp til hópa skelfileg
roðhænsni. Arland Ussher hefur
lýst þeim hæfilega í „The Face
and Mind of Ireland". Hann segir,
að Irar hafi naumast næga kyn-
hvöt til að viðhalda sinu eigin
vesæla kyni. ..“
Það munaði um það. Nú kunn-
um við að hlæja að slfkum demb-
um. Og ástæður bréfritara geta
verið af ýmsum toga spunnar. En
að þvi slepptu er það athugunar
vert, að samkvæmt skýrslum gift-
ist einn Iri af hverjum hundrað á
ári.
Hvernig má þetta vera? Hvern-
ig geta menn með eðlilega kyn-
hvöt ( ég trúi ekki fuilyrðingu
Arland Usshers) beðið svo rólegir
eftir því að fá henni náttúrulega
útrás? Og þetta einlífi (það má
víst kalla það því nafni) er ekki
alls kostar hættulaust. Irar eru
kaþólskir og i þessum efnum eng-
ar bakdyr, sem víða eru annars
staðar. 1 öllu landinu er ekkert
vændishús, og vændi afar fátitt.
Að vísu er nokkuð um óskilgetin
börn, en því má og er bjargað við
á ýmsa vegu! fólk flytzt úr landi
fyrir fæðingu barnsins, giftist eft-
ir fæðingu þess o.s.frv. Annars
eru engar tölur til um þetta. Sum-
ir telja kynvillu nú útbr%ddari en
áður. Um kynsjúkdóma eru engar
tölur til, en nóg er um þá til að fá
kirkju og ríki nokkurrar umhugs-
unar. Frjáls og hreinskilin um-
ræða kynni að skýra-málin betur,
en henni er því miður ekki til að
dreifa.
Ég hef heyrt aðeins fjórar skýr-
ingar á þessu irska skírlifi: þá, að
kynhvötin sé deyfð með trú,
íþróttaiðkunum eða drykkju-
skap, eða kúguð af inngróinni
hreintrú. En staðreynd er, að írar
geta beðið ástarsælunnar lengur
en nokkur önnur þjóð i heimi hér.
Hvað er að baki þeim reiðilestr-
um, sem ég tilfærði hér áðan?
Hve alvarlegur er þessi ágreining-
ur með írskum körlum og konum?
Ég held hann sé æði alvarlegur,
en það væri þó misráðið að skilja
hann bókstaflega.
Unga fólkið er bersýnilega
reitt. En þetta er yfirfærð reiði.
Eðli mannsins er hið sama um
allan heim og auðvitað þráir þetta
unga fólk að koma sér saman. En
af því að það kemur sér ekki að
því af einhverjum ástæðum, snýr
það reiði sinniogvonleysi hvert
gegn öðru. Væri það svolítið
kjarkaðra mundi það snúa henni
gegn þeim aðstæðum, sem ræna
það eðlilegu kynlifi.
Og hverjar eru þá aðstæðurnar?
Fátækt? Þvættingur. Fyrir
huridrað árum lifði mestur hluti
þjóðarinnar sultarlifi. Þá giftust
57% ungs fólks á aldrinum
23—34 ára. Nú eru lifskjör
gersamlega ósambærileg, þvi svo
hafa þau batnað, en nú giftast
ekki nema 25% fyrir 34 ára aldur.
Hér er fremur um að kenna
andstæðu fátæktar. Ungir írar
eru öðum að gera sér grein fyrir
því, hvað mannsæmandi lifs-
skilyrði eru í raun og veru. Og
þeir neita því hreinlega að ganga
í hjónaband fyrr en þessi skilyrði
hafa verið uppfyllt. Unga kyn-
slóðin í Irlandi er margfalt stolt-
ari og metnaðargjarnari en for-
eldrar hennar voru nokkurn tíma
og verði þeim að góðu. Ung móðir
skrifaði mér á þessa leið: „Eg sá
hvað móðir mín varð að gera sér
að góðu. Það skal sko ekki verða
farið eins með mig!“
(Niðurlag i næsta blaði).

■ í« ,

r s § « ;
w*

krækiber
NÓBELS-
STRÁK-
ARNIR
ÞÓ AÐ líf mitt lægi við,
gæti ég ekki rifjað upp fyrir
mér nöfn þeirra manna,
Isem hlotið hafa Nóbels-
verðlaunin fyrir vísinda-
störf á undanförnum ár-
um. Öðru máli gegnir um
þá, sem hlotið hafa bók-
menntaverðlaun Nóbels.
Nöfn þeirra langflestra
gæti ég tínt saman í hug-
anum, þó að ekki sé ég
viss um, að rétt ártal verð-
lauriaveitingarinnar fylgdi
hverju nafni. Nei, ár eftir
ár hafa nöfn og myndir
þessara verðlaunuðu vis-
indamanna liðið fyrir augu
mér í blöðunum, en síðan
horfið á gleymskunnar
braut.
En viti menn, nú bregð-
ur svo við fyrir skömmu,
að Nóbelsverðlaunahafarn-
ir í raunvísindum árið
1973 eru allir komnir inn í
stofu til mín eitt kvöldið
— á sjónvarpsskjáinn. í
Ijós kemur, að þetta eru
allra skemmtilegustu og
fjörugustu strákar — og
mælskir vel. Fyrst skal
frægan telja Nicó (Niko-
laas Tinbergen, læknis-
fræði), Ijósan yfirlitum
með kringlótt gleraugu og
minnti á Graz okkar bless-
aðan úr „Mannaveiðum".
Hann var fljúgandi mælsk-
ur, púaði sína sígarettu og
lýsti jafnframt yfir mikilli
svartsýni í mengunarmál-
um og lenti þar í stælum
við ívar (Giaever, eðlis-
fræði), Ameríkana, sætan
eins og kvikmyndaleikara,
dökkhærðan í rúllukraga-
skyrtu, hinn bjartsýnasta
á, að yfirvinna mætti
mengunarhættuna á kom-
andi árum. Japaninn, Leó
(Esaki, eðlisfræði), lék á
als oddi og hávær hláturs-
sköll hans dundu ósjaldan
í eyrum viðmælenda hans
og áhrofenda. Hann liktist
engu fremur en kátum
bónda í kauptaðarferð,
kominn alla leið austan frá
Japan til að taka við virt-
ustu verðlaunum véstræna
heimsins. Myndarlegur og
hlýlegur í framkomu var
Konrad (Lorenz, læknis-
fræði) og virðulegur í
dökkum jakkafötum með
snjóhvítt hár og skegg.
Einna minnst fór fyrir
Geoffrey (Wilkinson, efna-
fræði), hrokkinhærðum,
úfnum með gleraugu i
röndóttri skyrtu og Ernst
Ottó (Fischer, efnafræði).
Hinn siðastnefndi virtist
einna „borgaralegastur" í
útliti strokinn og fínn,
sléttleitur með há kollvik
og gat maður næstum
ímyndað sér, að konan
hans hefði stungið hrein-
um vasaklút í brjóstvasann
hans og burstað vandlega
af jakkakraganum hans,
áður en hann lagði af stað
„upp í sjónvarp".
Nei, ég gleymi ekki í
bráð, hverjir hlutu Nóbels-
verðlaunin i raunvísindum
árið 1973 og er vís til að
kynna mér það nánar, fyrir
hvað þeir hlutu þau, þó að
það sé án efa langt fyrir
ofan minn skilning. Þess
má þó geta, að bók eftir
Konrad Lorenz hefur kom-
ið út á íslenzku, „Talað við
dýrin", og er hún mjög
skrifuð við alþýðuhæfi.
Eftir að hafa horft á
þessa menn, sem hlotið
hafa virtustu viðurkenn-
ingu heimsins fyrir störf
sin, styrkist ég í þeirri trú
minni, að því meiri og
sannari, sem lista- og vis-
indamenn séu, þeim mun
alþýðlegri séu þeir i við-
móti og framkomu, enda
kemur það heim og saman
við það álit mitt, að hver
og einn nái lengst á sínu
sviði, ef hann nálgast við-
fangsefnið með auðmýkt
og lotningu.
Og eftir að hafa horft á
þessa skemmtilegu og al-
þýðlegu Nóbelsstráka,
vildi ég óska þess, að
margir þeir háspekingar ís-
lenzkir, sem oft guða á
sjónvarpsskjáinn okkar og
leiða okkur i allan sinn
sannleika með hrútleiðin-
legu, ábúðarmiklu og frá-
fælandi fasi, mættu eitt-
hvað af þeim læra.
Anna María Þórisdóttir.