Lesbók Morgunblaðsins - 25.08.1974, Qupperneq 11
stjórn Sadats hefur á prjónunum
einhverjar umfangsmestu róóa-
gerðir um uppbyggingu, sem um
getur frá lokum heimsstyrjaldar-
innar síðari. Markmiðið er gagn-
ger endurskipulagning svæðisins
með Súesskurði og hafa Kgyptar
santið sex ára og sjii milljarða
dollara áætlun, sem miðar að þvi
að veita bæði arabísku og
vestrænu fjármagni inn i landið.
Þar er t.d. gert ráð fyrir endur-
byggingu Port Said og Súes-
borgar (og verói báöar þær
hafnarborgir tollfrjólsar, svo og
Ismailiu og Qantara. Utlend-
inj'um, sem hug hafa á því að
reisa hótel, samkomustaði eða
iðnver verður gert hægara um vik
með þvi að bjóða þeim land við
mjög vægu verði, og skipa-
skurðurinn sjálfur verður
dýpkaður og breikkaður fyrir
einn og hálfan milljarð dollara.
Þetta eru miklar ráðagerðir.
Takist að hrinda þeim í fram-
kvæmd rennur upp réttnefnt
endurreisnarskeið i Arabalönd-
um. En það mun ekki gerast
átakalaust. Því naumast verður
sagt, að glæsilegt sé um að litast í
þessum ríkjum nú. Verst er þó
ástandið e.t.v. i Egyptalandi.
Egyptar fjölgar um milljón á ári,
en einungis 4% landsins eru
byggileg. Kaíróborg er niðurnídd
oglét borgarstjórinn svo um ímeít
fyrir skömrnu, að helmingur
ibúðarhúsnæðis borgarinnar væri
„óíbúðarhæfur mennskum miinn-
um". Þeir Egyptar, sem búa i
þorpum úti á landsbyggðinni, og
þeir eru flestir, lifa enn við svip-
uð kjör og gerðust á diigum
Múhameðs. Og þrátt fyrir sigur-
inn í október síðast liðnum hefur
verð hækkað um 40% frá stríðs-
lokum, skattar þyngzt og skuldir
landsins erlendis eru rúmlega sex
sinnum meiri en neinlir verðmæt-
um alls útflutnings.
Líkt er um að litast i hinum
Arabalöndunum. Og nú er að vita
hvernig hinir óútreiknanlegu
Arabar muni nýta hið nýfengna
vald sitt. Sem stendur eru þeir
ofan á, Sadat, Eeisal og þótt
undarlegt sé — hinn „byltingar-
sinnaði" forseti Alsírs, Houari
Bounedienne. Þeir eru stundum
nefndir „minimalistarnir",
þ.e.a.s. þeir eru reiðubúnir að
semja við israelsmenn. Að vísu
hafa „minimalistar”, aldrei skil-
greint það nákvæmlega, við livað
þeir eigi með „friði" við ísrael, en
þó er ljóst, að þeir eru reiðubúnir
að ganga að einum mjög mikil-
vægum kosti, sem sé þeim, að
Israelsríki verði til frambúðar,
þar sem það er nú. Þar ineð er
útséð um það, að draumar Araba
um „frelsun" Palestinu rætist á
næstunni. Þetta viröist e.t.v. ekki
mikil undanlátssemi Vesturlanda-
miinnum, en öðru máli gegnir um
Araba, enda er Sadat ljóst, að öllu
lengra má hann ekki ganga, eigi
að haldast sú eining Araba, sem
hann telur meira verða en nokkuð
annað.
Sadat vann frægan sigur, þegar
honum tókst að safna meiri hluta
Araba til fylgis við aðferð sína við
lausn vandans. Meslur fengur var
þó að stuöningi Eeisals konungs.
Enda þótt októberstriðið sjálft
hafi eflaust flýtl eitthvað fyrir
lausn mála, var það þó fyrst og
fremtjt olíuvopn Eeisals, sem
skaul umheiminum skelk í bringu
og l'ékk menn til að hugsa sitt ráð.
Astæöurnar til þess, að Eeisal
gekk i lið með Sadat og félögum
eru að sjálfsögðu margar og
flóknar. Eeisal er i senn ihalds-
samur og hlynntur Bandaríkja-
mönnum frá gamalli tíð, svo þetta
hel'ur verið honum nokkurt átak.
En Eeisal er ekki síðri föður-
landsvinur en gengur og gerist
um Araba. Hann hefur einlæga
samúð tneð hinum langhriiktu
Palestinumönnum og hatar
Zionismann eins og skrattann. Þá
er hann gæ/.lumaður hinna helgu
borga Ísiams, Mekku og Medínu,
og þess vegna áfram um að ná á
sitt vald hinni þriðju — Austur-
jerúsalem. Á hinn bóginn kærir
Eeisal sig litt um langæjar ill-
deilur við vestræn ríki, því hann
telur, að hjáip þeirra sé Saudi-
aröbum nauðsynleg til iðnvæð-
ingar og þróunar landsins. En að
lokum má nefna ástæðu, sem trú-
lega hefur ekki ráðið minnstu.
Hún er sú, að styðji Eeisal ekki
„minimalistann" Sadat, mái
„maximalistar” undirtiikunum og
það lízt Eeisal ekki á.
„Maximalistarnir" eru þer-
skári, sósíalískir byltingarsinnaV,
sem láta sér ekki litið nægja, eins
og felsi í nafngiftinni, heldur
heimta algera eyðingu ísraels.
Þeir eru ekkert að skafa utan af
l>vi. Þeir telja, að Sadat hafi oróió
á örlagaskyssa, er hann féllst á
vopnahlé og leyfði Bandarikja-
mönnum að reyna sig við friðar-
samningana. Halda þeir því fram,
að sigurinn hafi verið innan seil-
ingar. Hefði striöinu haldið
áfram, hefðu Arabar neyózt til að
leggja öll sín tiltæk lóð á meta-
skálarnar (vopn og olíu) og hefðu
ísraelsmenn þá örugglega beðið
lægra hlut fyrr eða síöar. Og þótt
öll Miðausturlönd hefðu veriö i
rústum eftir þann hildarleik
hefðu þó einhverjir lifað af; það
hefðu allt verið Arabar og síðan
hefði Islam risið á ný úr öskunni
likt og fuglinn EÖnix. Muammar
Kaddafi lýsti þessuin iskyggilegu
skoöunum í hnotskurn í orðsend-
ingu sinni til Sadats: „Löndin og
byggingarnar mega falla, en
heióurinn ekki."
Þegar þetta er haft i huga er
sízt að undra þótt israelsmenn
séu nokkuö efins um friðarvilja
nágranna sinna. Margir halda því
fram, að f.vrr eða síöar muni
Arabar gera gangskör að því að
eyða Israel. „'I’il þess að arabísk
þjöðernisstefna sættist við tilvist
Israels," segir Yehoshafat
Harkabi fyrruin yfirmaður isra-
elsku leyniþjónustunnar, „þarf
svo róttæka skoðanabreytingu og
gagngera byltingu i gildismati, að
því má líkja viö það, ef Zíonistar
féllust á það að leggja niöur isra-
elsriki." Aðrir segjast geta skilið
ástæður Araba fyrir slikri ætlan,
þótt óaðgengilegar séu. „Sá ótti er
útbreiddur og djúpstæður, að
Israel sé greni „heimsvaldasinna"
og ógnun við samheldni Araba-
ríkjanna, svo sem Egyptalands og
Jördaníu. Þetta er einlægur ötti.
Israelsriki er kraftamikið sam-
félag og það vekur Aröbum mik-
inn ugg, að það skuli ekki ein-
ungis taka frá þeim land, heldur
einnig bjóða stöðugt heim nýjum
innfiytjendum og ógna efnahag
Arabaríkjanna í kring."
En þessar röksemdir hafa þó
ekki dugað „maximalistum enn
sem komið er. Þeim hefur líka
orðið ýmislegt á í messunni. T.d.
bætti Kaddafi naumast fyrir mál-
stað sínum, er hann hélt hernum
heima meðan á októberstríðinu
stóð og skipti þat' ekki tnáli, þótt
hann talaði þeim mun fjálglegar.
Eða irakar, sem einir arabískra
olíuvelda virtu ekki oliusiilubann-
ið. Að sjálfsögðu má ekki gleytna
Palestínumönnum, en þeir hafa
þó tiltölulega hægt um sig þessa
dagana, þar sem foringi þeirra,
Yasser Arafat, hefur ákveðið, að
bezt sé að biða og sjá hvað Sadat
forseta verði ágengt.
Aðalhættan er sú, að mistakist
friðartilraunir Sadats, neyðist
hann og fylgismenn hans til að
hefja stríð að nýju. Það stríð yrði
áreiðanlega enn blöðugra en hið
síðasta. A ráðstefnu Araba í Alsir
nú í ársbyrjun var samþykkt til-
kynning þess efnis, að færu
friðartilraunirnar út um þúfur,
„neyddust Arabaríkin til að halda
áfram frelsisbaráttu sinni.— sem
yrði löng — með öll m ráðum og
á öllum sviðum". Jafnvel leið-
togar úr flokki „minimalista",
eins og Eeisal og Moumedienne,
mundu krefjad þess, að Sadat
virti þessa saml>ykkt. Og það, sem
meira er: egypzka þjöðin inundi
líka krefjast þess.
Margir óttast mjög, að komi til
stríðs á ný, verði beitt öllu öflugri
vopnum en síðast. Arabar eiga t.d.
sovézk Scudskeyti, sem búa má
kjarnaoddum og þeim er beint að
ýmsum mikilvægum stöðum i
ísrael. Sjálfir eiga Israelsmenn
kjarnavopn og mundu trúlega
gripa til þeirra, ef þeir teldu sig I
alvarlegri hættu. Risaveldunum
gæti reynzt erfitt að láta slik átök
afskiptalaus. Þessar dómsdags-
sýnir eru ekki jafn langsóttar og
sumum kann að virðast. Svona
getur hæglega farið. ()g það er
sannarlega umhugsunarefni
vestrænum rikjum, þvi
hernaðarþýðing Miðjarðarhafs-
botna er míkil. Þvi er það, að
Sadat snýr sér til Bandarikja-
manna. Hann þarfnast aðstoðar
þeirra til að koma i veg fyrir, að
æsingamönnum takist að reyna
þá sannfæringu sina, að Arabar
geti nú ráðiö niðurlögum ísraels-
manna. Nú eru Bandarikjamenn
skuldbundnir ísraelsmönnum í
ýmsum greinum og ekki verður
heldur sagt, að skoöanir Araba og
Bandaríkjamanna fari saman i
störum dráttum. Þaðer ihugunar-
og áhyggjuefni, hvort þeir þekkj-
ast svo vel, að þeir skilji hverir
aðra.
Arabalöndin voru tiltölulega
skamman títna undir vestrænni
stjórn. U.þ.b. 75 ár liðu frá þvi, að
Bretar hertóku Egyptaland 1882
þar til áhrifum þeirra lauk í
Jórdaníu og írak. En óbeinna
áhrifa þeirra gætir þar enn í fjöl-
mörgum greinum. 1 augum Araba
er israelsríki síðustu leifar hinna
illræmdu erlendu yfirráða — þeir
líta á það sem helztu gróðr-
arstiu „heimsvaldastefnu“ í
Miðausturlöndum; og það er
einlæg sannfæring þeirra, að
þeim sé lífshætta búin af isra-
elsku þjóðinni.
Israeísmenn halda þvi hins
vegar fram, með nokkrum rétti,
að þeir geti ekki tniðað stefnu
sína við það að hlífa viökvæmum
sálum Araba við áföllum. Og
ýmsar lögmætar skilgreiningar
eru uppi á því hvað sé „sanngjörn
lausn" á deilumálum þessara
þjóða; Arabar hafa ekki einu
sinni komið sér saman um það
grundvallaratriði sjálfir. En hvað,
sem um það er, stendur sú stað-
reynd eftir, að undanfarna
mánuði hafa Arabar sýnt svo ekki
verður um villzt, að þeir liafa
fleiri ráð undir rifjum en menn
héldu. Þeir eru ákveðnir að finna
lifvænlega lausn á hinum nýja og
forna vanda Miðausturlanda.
Sambúð Bandarikjanna og
Eg.vpta hefur stórbatnað upp á
síðkastið og mun Kissinger eiga
ínikinn þátt i þvi. Stjórnmálasain-
band hefur verið tekið upp að
nýju. En púöurtunnan slendur
enn á Uólanhæðuin og bandariska
utanrikisráðherranum hefur ekki
gengið allt að óskum við sátta-
staríið þar. (iamalt og rötgróið
hatur blossar upp hvað eftir
annað og atburöir eins og árásin á
þorpið Maalot magna hefnigirn-
ina.
ÚR SÖGU
SKÁKLISTARINN AR
v_______________________________________
Eftir Jón Þ. Þór
löngu og erfiðu keppni,
sem er mjög skiljanlegt,
þegar haft er í huga, að á
þessum tima gat hver skák
tekið allt að sólarhring.
Staunton komst að visu í
undanúrslit, en þar hitti
hann fyrir ofjarl sinn, Adolf
Andersen, þýzkan skola-
kennara frá Breslau.
Andersen vann öruggan
sigur á Staunton, lokatöl-
urnar voru 4—1, og tefldi
siðan til úrslita við enska
skákmeistarann Wyvill.
Úrslit lokakeppninnar urðu
þau, að Andersen vann 4
skákir, Wyvill 2 og ein
varð jafntefli. Við skulum
nú líta á siðustu skák
keppninnar.
Hvítt: A. Andersen
Svart: Wyvill
Sikileyjarvörn
1. e4 — c5, 2. Bc4 — e6,
3. Rc3 — a6, 4. a4 —
Rc6, 5. d3 — g6, 6. Rge2
— Bg7, 7. 0—0 — Rge7,
8. f4 — 0—0, 9. Bd2 —
d5, 10. Bb3 — Rd4, 11.
Rxd4 — Bxd4, 12. Kh1 —
Bd7?, 13. exd5 — Bxc3,
14. Bxc3 — exd5, 15. Bf6
— Be6, 16. f5 — Bxf5,
17. Hxf5 — gxf5, 18. Dh5
— Dd6, 19. Dh6 og svart-
ur gaf.
Taflmennska svarts i
þessari skák er að visu afar
slök, en með sigri sínum i
þessu móti hafði Adolf
Andersen skipað sér á
bekk með fremstu skák-
mönnum veraldar.
Nú á dögum eru alþjóð-
leg skákmót daglegt
brauð, og fáir leiða hugann
að því, að ekki eru liðin
nema liðlega 123 ár, síðan
fyrsta skákmótið, sem vit-
að er um, var haldið. Það
var háð i Lundúnum árið
1851 á vegum St.
George's Chess Club. Á
þessum árum var Eng-
lendingurinn Howard
Staunton þekktasti skák-
maður á Vesturlöndum og
Englendingar voru nokk-
urn veginn vissir um, að
hann myndi fara með sigur
af hólmi. Mótið var haldið í
sambandi við fyrstu heims-
sýninguna, og sigur Staun-
tons hefði orðið enn ein
skrautfjöðurin i hatti
brezka heimsveldisins.
Þátttakendur í mótinu
voru 16, 9 Englendingar
og 7 útlendingar. Fyrir-
komulag mótsins var einna
líkast því sem nú tíðkast á
áskorendamótum. í fyrstu
umferð voru keppendur
dregnir saman með hlut-
kesti, tveir og tveir, og
tefldu siðan einvígi, þar
sem sá sigraði, sem fyrst
vann tvær skákir. Þeir sem
töpuðu voru úr leik, en
síðan tefldu hinir átta
samskonar einvígi og
síðan koll af kolli, unz
aðeins tveir voru eftir.
Þess var áður getið, að
Staunton var i upphafi álit-
inn næsta öruggur sigur-
vegari, en þegar hér var
komið sögu, var hann orð-
inn veill fyrir hjarta og
hreinlega þoldi ekki hina