Lesbók Morgunblaðsins

Ulloq
Ataaseq assigiiaat ilaat
Saqqummersitaq pingaarneq:

Lesbók Morgunblaðsins - 25.08.1974, Qupperneq 11

Lesbók Morgunblaðsins - 25.08.1974, Qupperneq 11
stjórn Sadats hefur á prjónunum einhverjar umfangsmestu róóa- gerðir um uppbyggingu, sem um getur frá lokum heimsstyrjaldar- innar síðari. Markmiðið er gagn- ger endurskipulagning svæðisins með Súesskurði og hafa Kgyptar santið sex ára og sjii milljarða dollara áætlun, sem miðar að þvi að veita bæði arabísku og vestrænu fjármagni inn i landið. Þar er t.d. gert ráð fyrir endur- byggingu Port Said og Súes- borgar (og verói báöar þær hafnarborgir tollfrjólsar, svo og Ismailiu og Qantara. Utlend- inj'um, sem hug hafa á því að reisa hótel, samkomustaði eða iðnver verður gert hægara um vik með þvi að bjóða þeim land við mjög vægu verði, og skipa- skurðurinn sjálfur verður dýpkaður og breikkaður fyrir einn og hálfan milljarð dollara. Þetta eru miklar ráðagerðir. Takist að hrinda þeim í fram- kvæmd rennur upp réttnefnt endurreisnarskeið i Arabalönd- um. En það mun ekki gerast átakalaust. Því naumast verður sagt, að glæsilegt sé um að litast í þessum ríkjum nú. Verst er þó ástandið e.t.v. i Egyptalandi. Egyptar fjölgar um milljón á ári, en einungis 4% landsins eru byggileg. Kaíróborg er niðurnídd oglét borgarstjórinn svo um ímeít fyrir skömrnu, að helmingur ibúðarhúsnæðis borgarinnar væri „óíbúðarhæfur mennskum miinn- um". Þeir Egyptar, sem búa i þorpum úti á landsbyggðinni, og þeir eru flestir, lifa enn við svip- uð kjör og gerðust á diigum Múhameðs. Og þrátt fyrir sigur- inn í október síðast liðnum hefur verð hækkað um 40% frá stríðs- lokum, skattar þyngzt og skuldir landsins erlendis eru rúmlega sex sinnum meiri en neinlir verðmæt- um alls útflutnings. Líkt er um að litast i hinum Arabalöndunum. Og nú er að vita hvernig hinir óútreiknanlegu Arabar muni nýta hið nýfengna vald sitt. Sem stendur eru þeir ofan á, Sadat, Eeisal og þótt undarlegt sé — hinn „byltingar- sinnaði" forseti Alsírs, Houari Bounedienne. Þeir eru stundum nefndir „minimalistarnir", þ.e.a.s. þeir eru reiðubúnir að semja við israelsmenn. Að vísu hafa „minimalistar”, aldrei skil- greint það nákvæmlega, við livað þeir eigi með „friði" við ísrael, en þó er ljóst, að þeir eru reiðubúnir að ganga að einum mjög mikil- vægum kosti, sem sé þeim, að Israelsríki verði til frambúðar, þar sem það er nú. Þar ineð er útséð um það, að draumar Araba um „frelsun" Palestinu rætist á næstunni. Þetta viröist e.t.v. ekki mikil undanlátssemi Vesturlanda- miinnum, en öðru máli gegnir um Araba, enda er Sadat ljóst, að öllu lengra má hann ekki ganga, eigi að haldast sú eining Araba, sem hann telur meira verða en nokkuð annað. Sadat vann frægan sigur, þegar honum tókst að safna meiri hluta Araba til fylgis við aðferð sína við lausn vandans. Meslur fengur var þó að stuöningi Eeisals konungs. Enda þótt októberstriðið sjálft hafi eflaust flýtl eitthvað fyrir lausn mála, var það þó fyrst og fremtjt olíuvopn Eeisals, sem skaul umheiminum skelk í bringu og l'ékk menn til að hugsa sitt ráð. Astæöurnar til þess, að Eeisal gekk i lið með Sadat og félögum eru að sjálfsögðu margar og flóknar. Eeisal er i senn ihalds- samur og hlynntur Bandaríkja- mönnum frá gamalli tíð, svo þetta hel'ur verið honum nokkurt átak. En Eeisal er ekki síðri föður- landsvinur en gengur og gerist um Araba. Hann hefur einlæga samúð tneð hinum langhriiktu Palestinumönnum og hatar Zionismann eins og skrattann. Þá er hann gæ/.lumaður hinna helgu borga Ísiams, Mekku og Medínu, og þess vegna áfram um að ná á sitt vald hinni þriðju — Austur- jerúsalem. Á hinn bóginn kærir Eeisal sig litt um langæjar ill- deilur við vestræn ríki, því hann telur, að hjáip þeirra sé Saudi- aröbum nauðsynleg til iðnvæð- ingar og þróunar landsins. En að lokum má nefna ástæðu, sem trú- lega hefur ekki ráðið minnstu. Hún er sú, að styðji Eeisal ekki „minimalistann" Sadat, mái „maximalistar” undirtiikunum og það lízt Eeisal ekki á. „Maximalistarnir" eru þer- skári, sósíalískir byltingarsinnaV, sem láta sér ekki litið nægja, eins og felsi í nafngiftinni, heldur heimta algera eyðingu ísraels. Þeir eru ekkert að skafa utan af l>vi. Þeir telja, að Sadat hafi oróió á örlagaskyssa, er hann féllst á vopnahlé og leyfði Bandarikja- mönnum að reyna sig við friðar- samningana. Halda þeir því fram, að sigurinn hafi verið innan seil- ingar. Hefði striöinu haldið áfram, hefðu Arabar neyózt til að leggja öll sín tiltæk lóð á meta- skálarnar (vopn og olíu) og hefðu ísraelsmenn þá örugglega beðið lægra hlut fyrr eða síöar. Og þótt öll Miðausturlönd hefðu veriö i rústum eftir þann hildarleik hefðu þó einhverjir lifað af; það hefðu allt verið Arabar og síðan hefði Islam risið á ný úr öskunni likt og fuglinn EÖnix. Muammar Kaddafi lýsti þessuin iskyggilegu skoöunum í hnotskurn í orðsend- ingu sinni til Sadats: „Löndin og byggingarnar mega falla, en heióurinn ekki." Þegar þetta er haft i huga er sízt að undra þótt israelsmenn séu nokkuö efins um friðarvilja nágranna sinna. Margir halda því fram, að f.vrr eða síöar muni Arabar gera gangskör að því að eyða Israel. „'I’il þess að arabísk þjöðernisstefna sættist við tilvist Israels," segir Yehoshafat Harkabi fyrruin yfirmaður isra- elsku leyniþjónustunnar, „þarf svo róttæka skoðanabreytingu og gagngera byltingu i gildismati, að því má líkja viö það, ef Zíonistar féllust á það að leggja niöur isra- elsriki." Aðrir segjast geta skilið ástæður Araba fyrir slikri ætlan, þótt óaðgengilegar séu. „Sá ótti er útbreiddur og djúpstæður, að Israel sé greni „heimsvaldasinna" og ógnun við samheldni Araba- ríkjanna, svo sem Egyptalands og Jördaníu. Þetta er einlægur ötti. Israelsriki er kraftamikið sam- félag og það vekur Aröbum mik- inn ugg, að það skuli ekki ein- ungis taka frá þeim land, heldur einnig bjóða stöðugt heim nýjum innfiytjendum og ógna efnahag Arabaríkjanna í kring." En þessar röksemdir hafa þó ekki dugað „maximalistum enn sem komið er. Þeim hefur líka orðið ýmislegt á í messunni. T.d. bætti Kaddafi naumast fyrir mál- stað sínum, er hann hélt hernum heima meðan á októberstríðinu stóð og skipti þat' ekki tnáli, þótt hann talaði þeim mun fjálglegar. Eða irakar, sem einir arabískra olíuvelda virtu ekki oliusiilubann- ið. Að sjálfsögðu má ekki gleytna Palestínumönnum, en þeir hafa þó tiltölulega hægt um sig þessa dagana, þar sem foringi þeirra, Yasser Arafat, hefur ákveðið, að bezt sé að biða og sjá hvað Sadat forseta verði ágengt. Aðalhættan er sú, að mistakist friðartilraunir Sadats, neyðist hann og fylgismenn hans til að hefja stríð að nýju. Það stríð yrði áreiðanlega enn blöðugra en hið síðasta. A ráðstefnu Araba í Alsir nú í ársbyrjun var samþykkt til- kynning þess efnis, að færu friðartilraunirnar út um þúfur, „neyddust Arabaríkin til að halda áfram frelsisbaráttu sinni.— sem yrði löng — með öll m ráðum og á öllum sviðum". Jafnvel leið- togar úr flokki „minimalista", eins og Eeisal og Moumedienne, mundu krefjad þess, að Sadat virti þessa saml>ykkt. Og það, sem meira er: egypzka þjöðin inundi líka krefjast þess. Margir óttast mjög, að komi til stríðs á ný, verði beitt öllu öflugri vopnum en síðast. Arabar eiga t.d. sovézk Scudskeyti, sem búa má kjarnaoddum og þeim er beint að ýmsum mikilvægum stöðum i ísrael. Sjálfir eiga Israelsmenn kjarnavopn og mundu trúlega gripa til þeirra, ef þeir teldu sig I alvarlegri hættu. Risaveldunum gæti reynzt erfitt að láta slik átök afskiptalaus. Þessar dómsdags- sýnir eru ekki jafn langsóttar og sumum kann að virðast. Svona getur hæglega farið. ()g það er sannarlega umhugsunarefni vestrænum rikjum, þvi hernaðarþýðing Miðjarðarhafs- botna er míkil. Þvi er það, að Sadat snýr sér til Bandarikja- manna. Hann þarfnast aðstoðar þeirra til að koma i veg fyrir, að æsingamönnum takist að reyna þá sannfæringu sina, að Arabar geti nú ráðiö niðurlögum ísraels- manna. Nú eru Bandarikjamenn skuldbundnir ísraelsmönnum í ýmsum greinum og ekki verður heldur sagt, að skoöanir Araba og Bandaríkjamanna fari saman i störum dráttum. Þaðer ihugunar- og áhyggjuefni, hvort þeir þekkj- ast svo vel, að þeir skilji hverir aðra. Arabalöndin voru tiltölulega skamman títna undir vestrænni stjórn. U.þ.b. 75 ár liðu frá þvi, að Bretar hertóku Egyptaland 1882 þar til áhrifum þeirra lauk í Jórdaníu og írak. En óbeinna áhrifa þeirra gætir þar enn í fjöl- mörgum greinum. 1 augum Araba er israelsríki síðustu leifar hinna illræmdu erlendu yfirráða — þeir líta á það sem helztu gróðr- arstiu „heimsvaldastefnu“ í Miðausturlöndum; og það er einlæg sannfæring þeirra, að þeim sé lífshætta búin af isra- elsku þjóðinni. Israeísmenn halda þvi hins vegar fram, með nokkrum rétti, að þeir geti ekki tniðað stefnu sína við það að hlífa viökvæmum sálum Araba við áföllum. Og ýmsar lögmætar skilgreiningar eru uppi á því hvað sé „sanngjörn lausn" á deilumálum þessara þjóða; Arabar hafa ekki einu sinni komið sér saman um það grundvallaratriði sjálfir. En hvað, sem um það er, stendur sú stað- reynd eftir, að undanfarna mánuði hafa Arabar sýnt svo ekki verður um villzt, að þeir liafa fleiri ráð undir rifjum en menn héldu. Þeir eru ákveðnir að finna lifvænlega lausn á hinum nýja og forna vanda Miðausturlanda. Sambúð Bandarikjanna og Eg.vpta hefur stórbatnað upp á síðkastið og mun Kissinger eiga ínikinn þátt i þvi. Stjórnmálasain- band hefur verið tekið upp að nýju. En púöurtunnan slendur enn á Uólanhæðuin og bandariska utanrikisráðherranum hefur ekki gengið allt að óskum við sátta- staríið þar. (iamalt og rötgróið hatur blossar upp hvað eftir annað og atburöir eins og árásin á þorpið Maalot magna hefnigirn- ina. ÚR SÖGU SKÁKLISTARINN AR v_______________________________________ Eftir Jón Þ. Þór löngu og erfiðu keppni, sem er mjög skiljanlegt, þegar haft er í huga, að á þessum tima gat hver skák tekið allt að sólarhring. Staunton komst að visu í undanúrslit, en þar hitti hann fyrir ofjarl sinn, Adolf Andersen, þýzkan skola- kennara frá Breslau. Andersen vann öruggan sigur á Staunton, lokatöl- urnar voru 4—1, og tefldi siðan til úrslita við enska skákmeistarann Wyvill. Úrslit lokakeppninnar urðu þau, að Andersen vann 4 skákir, Wyvill 2 og ein varð jafntefli. Við skulum nú líta á siðustu skák keppninnar. Hvítt: A. Andersen Svart: Wyvill Sikileyjarvörn 1. e4 — c5, 2. Bc4 — e6, 3. Rc3 — a6, 4. a4 — Rc6, 5. d3 — g6, 6. Rge2 — Bg7, 7. 0—0 — Rge7, 8. f4 — 0—0, 9. Bd2 — d5, 10. Bb3 — Rd4, 11. Rxd4 — Bxd4, 12. Kh1 — Bd7?, 13. exd5 — Bxc3, 14. Bxc3 — exd5, 15. Bf6 — Be6, 16. f5 — Bxf5, 17. Hxf5 — gxf5, 18. Dh5 — Dd6, 19. Dh6 og svart- ur gaf. Taflmennska svarts i þessari skák er að visu afar slök, en með sigri sínum i þessu móti hafði Adolf Andersen skipað sér á bekk með fremstu skák- mönnum veraldar. Nú á dögum eru alþjóð- leg skákmót daglegt brauð, og fáir leiða hugann að því, að ekki eru liðin nema liðlega 123 ár, síðan fyrsta skákmótið, sem vit- að er um, var haldið. Það var háð i Lundúnum árið 1851 á vegum St. George's Chess Club. Á þessum árum var Eng- lendingurinn Howard Staunton þekktasti skák- maður á Vesturlöndum og Englendingar voru nokk- urn veginn vissir um, að hann myndi fara með sigur af hólmi. Mótið var haldið í sambandi við fyrstu heims- sýninguna, og sigur Staun- tons hefði orðið enn ein skrautfjöðurin i hatti brezka heimsveldisins. Þátttakendur í mótinu voru 16, 9 Englendingar og 7 útlendingar. Fyrir- komulag mótsins var einna líkast því sem nú tíðkast á áskorendamótum. í fyrstu umferð voru keppendur dregnir saman með hlut- kesti, tveir og tveir, og tefldu siðan einvígi, þar sem sá sigraði, sem fyrst vann tvær skákir. Þeir sem töpuðu voru úr leik, en síðan tefldu hinir átta samskonar einvígi og síðan koll af kolli, unz aðeins tveir voru eftir. Þess var áður getið, að Staunton var i upphafi álit- inn næsta öruggur sigur- vegari, en þegar hér var komið sögu, var hann orð- inn veill fyrir hjarta og hreinlega þoldi ekki hina

x

Lesbók Morgunblaðsins

Direct Links

Hvis du vil linke til denne avis/magasin, skal du bruge disse links:

Link til denne avis/magasin: Lesbók Morgunblaðsins
https://timarit.is/publication/288

Link til dette eksemplar:

Link til denne side:

Link til denne artikel:

Venligst ikke link direkte til billeder eller PDfs på Timarit.is, da sådanne webadresser kan ændres uden advarsel. Brug venligst de angivne webadresser for at linke til sitet.