Lesbók Morgunblaðsins - 25.08.1974, Blaðsíða 16
Bobby Fischer og skákin Framhald af hls.7
Fischer og Spassky — skákmenn hins sigiida, nreina og Deina
stíls.
okkar," segir I skýrslu þeirra Char-
lotte Léedy og Lerey Oubeks, „að
hin aukna streita, sem fylgir
áskorendakeppninni, hafi valdið þvi,
að blóðþrýstingur andstæðinga
Fischers hélzt óeðlilega hár dögum
saman eftir að skák lauk."Það er
tilhlýðilegt að geta þess hér, að allir
fjórir siðustu andstæðingar Fischers
frestuðu einni skák eða fleiri vegna
lasleika, sem kenndur var tauga-
streitu.
Flestir skákmenn hefja likams-
æfingar fyrir stórkeppni. Bobby
Fischer iðkar sund, tennir. og borð-
tennis og er sem mest hann getur
undir beru lofti. Júgóslavneska liðið
hefur með sér þjálfara á mót, og
gufubað i farangrinum. Daglega
stunda iiðsmenn lyftingar, arm-
beygjur og skuggabox.
Þá er að nefna timaþröngina. Hún
hefur leikið margan skákmanninn
grátt. Á stórmótum hefur hver skák-
maður tvo og hálfan tima til umráða
að Ijúka 40 leikjum. Hann getur eytt
eins miklum tíma i leik og honum
sýnist, en Ijúki hann ekki hinum 40
á tilsettum tima er hann fallinn og
hefur tapað skákinni, jafnvel þótt
svo sé þá komið. að hann gæti
mátað andstæðinginn I næsta leik.
Sumir skákmenn eru í sifelldri tima-
þröng. Þeir brjóta heilann fulllengi.
unz þeir verða e.t.v. að leika 20 leiki
á 10 minútum, eigi þeir ekki að falla
á tima. Oft hefur „unnið" tafl tapazt
í timaþröng. Bobby Fischer hefur
langoftast tímann fyrir sér og lendir
sárasjaldan i timaþröng. Algengara
er, að andstæðingar hans hafi
naumast augun af klukkunni siðustu
leikina.
LISTOG VlSINDI
Bobby álítur skákina sambland
listar og visinda. Hann segir. að hún
sé vísindi i þeim skilningi. að hún
hliti ákveðnum, óumbreytanlegum
reglum. eða „lögmálum". Listin
kemur til sögunnar, þegar and-
stæðing mun verða á mistök „og
maður getur hagnýtt sér þau á list-
rænan hátt". f augum Bobbys er
skákin hugmynd. hreinræktuð hug-
mynd, reist á ákveðnum, visinda-
legum undirstöðuleikreglum, og
þessi hugmynd tekur hann svo
fanginn að ekkert annað kemst að.
Af hinum mestu skáksnillingum
er það aðeins Aljekin, sem
kemst í samjöfnuð við hann að ein-
æði og sigurvilja. Aljekin bar ævin-
lega á sér vasatafl og var oftast með
það á lofti. Að loknu móti í London
árið 1922 var þeim Aljekin og Capa-
blanca, sem alla tið var dálítið kæru-
laus, boðið að sjá reviu nokkra.
Capablanca hafði ekki augun af
dansmeyjunum allan tímann. Aljekin
hafði ekki augun af vasataflinu.
Fischer svipar til Aljekins.
Skemmtanir og skák fara ekki
saman. Ekki heldur kvenfólk og
skák. Sigurinn einn skiptir máli.
Bobby verður að sigra, þannig hefur
hann alla tið verið. Hann heldur
stundum áfram skákum, sem virðast
jafntefli, þar til borðið er hartnær
rúið mönnum, og er reiðubúinn að
sitja til eilifðarnóns ef þess þarf.
Heimsmeistaratignin færði honum
bæði auð og frægð. En þeir, sem
þekkja til Fischers, eru á einu máli
um það, að frægð og auður muni i
engu breyta háttum hans. f hans
augum er tilgangur lifsins sá og
hefur alltaf verið að skapa snilldar-
verk á skákborðinu; sjálfur tilveru-
rétturinn helgast af þvi. Hið lýta-
lausa tafl mun halda áfram. hinar
óvæntu leikfléttur, hinar frábæru
hugmyndir og undraverðir sigrar i
hróksendatafli, sem reynast mundu
öllum öðrum ofviða. Það kann að
vera, að tilfinningalíf Bobby Fischers
sé litt þroskað og hann sé jafnvel
vandræðagemsi, en á sinn hátt er
hann samt frábær listamaður, sem
leitar hinnar fullkomnu reglu á sinu
sviði. Fáir listamenn hafa náð jafn
langt i áttina til fullkomnunar.
Krefðist skáklistin ekki annarra
hæfileika en minnis á byrjanir væri
heimurinn fullur með stórmeistara.
En nú eru þeir ekki nema 82 (árið
1972), þótt ibúatala jarðar skipti
milljörðum. Skák er annað og miklu
meira en minnisiþrótt. Sköpunargáfa
gegnir þar miklu hlutverki og skiptir
raunar sköpum. hún skilur góða stór
meistara frá ódauðlegum. Það var
hún, sem skildi Mozart frá minni-
háttar samtiðarmanni sinum, Karli
Ditters von Dittersdorf. Likt og
stærðfræði- og tónsnillingar sjá
skáksnillingar i stöðu ákveðnar
leiðir, sem ógreindari menn koma
aldrei auga á. Skáksnillingar hugsa
öðru visi en aðrir. Þeir koma á óvart,
leika óvæntum leikjum. Hið óvænta
sverðslag kemur skyndilega, með
eldingarsnatri hugans; fæðingar-
stund þess er stund hreinnar and-
legrar fegurðar. Hvort, sem sú
fegurð birtist i tónum, stærðfræði-
jöfnu, eða snjöllum leik á skákborði,
er hún tákn þrár mannsins eftir
reglu, er tjáð sé með frumlegum,
ógleymanlegum hætti — og þessi
skilgreining á fegurðinni er máski
ekki siðri en aðrar.
RÖKVfSI OG INNSÆI
Enginn fagurfræðingur eða
sköpuður hefur getað skýrt þessi
snilldarbrögð, en árangurinn höfum
vér fyrir oss: samspil rökvísi og inn-
sæis, sem fæðir af sér snilldarverk,
sem bera af, fullkomnunin sjálf.
Þetta er það, sem gerðist hjá
Mozart, er hann samdi þessa ægi-
legu D-moll stiga i forleiknum að
Don Giovanni, og Einstein, er hann
samdi frægustu jöfnu okkar tíma.
Þetta var það. sem gerðist hjá
Fischer, er hann lék H—b6 i 19. leik
i skák sinni við bandaríska stór-
meistarann Paul Benkö árið 1963;
djúp og snjöll hugmynd, sem minni
mönnum hefði aldrei komið til
hugar. Benkö varð gersamlega for-
viða, athugaði málið, sá, að hann var
dauðans matur og gaf skákina eftir
tvo leiki. Er það máski gegndarlaus
ósvifni að jafna 19. leik Fischers,
H—b6, við Don Giovanni og jöfnuna
E = mc ? Ef til vill þegar allt kemur
til alls. En i grundvallaratriðum var
það, sem Bobby gerði i skák þessari,
hið sama og Mozart og Einstein
gerðu — hann rakti röð forsendna til
heillandi og alóvæntrar niðurstöðu.
Um leið skóp hann fagurt verk, sem
tekur hugann fanginn, slik eru glæsi-
leiki og beinskeytni hugmyndar-
innar. Væri skák jafnvinsæl tónlist,
jafnmargir hrifust af finleik hennar
og blæbrigðum, þá væru beztu
skákir Steinitz, Capablanca, Aljek-
ins, Botvinniks og Fischers varla
minna metnar en snilldarverk Bachs,
Mozarts, Beethovens og Brahms.
Það skapandi imyndunarafl, sem
þarf til afburða snjallrar skákar og
snilldarverks i tónlist, er nátengt.
Skák er ekki íþrótt, fremur en
tónlist. Hún er lífsmáti, sem út-
heimtir jafnmikla ástundun og pianó-
leikur til dæmis. Atvinnupíanó-
leikarar verja sex stundum eða meira
til æfinga á degi hverjum, þær verða
að áráttu. Svipaður er vinnudagur
skákmeistara. Þeir verja mörgum
timum daglega til þess að greina og
rannsaka skákir, lesa skákir og
skýringar. i aragrúa timarita út-
gefnum um heim allan. Uppsláttarrit
þeirra og handbækur eru t.d.
„Nútíma skákbyrjanir" og „Skák-
byrjanir i kenning og reynd". hvort
tveggja þéttprentaðaðra 700 blað-
siðna bækur, sem þeir þekkja jafnvel
og píanóleikarar etýður Chopins og
„Das wohltemperierte Klavier" eftir
Bach. Og likt og tónlistarmenn hafa
skákmenn frábært minni — i sinni
grein. Það minni virðist ekki taka til
annarra hluta.
YFIRBURÐIR ÆSKUNNAR
Menn tefla yfirleitt bezta skák á
þritugsaldri. Skák er ungs manns
leikur, meðal annars af lifeðlisfræði-
legum ástæðum. Rosknum mönnum
veitist örðugra að muna, gera sér
hugmyndir, melta og samræma hlut-
ina. Þeim veitist erfitt að standa á
sporði hinum ungu mönnum. sem
fylgjast sjálfkrafa með hverri nýjung.
Og svo er likamshreystin. Já, likams-
hreystin. Það skal hraustan skrokk
til að standast raunir langrar keppni,
þar sem menn sitja fimm tima á dag
og pína heilann til hins itrasta, tefla
biðskákir daginn eftir, svefnlitlir
sólarhringum saman. og berjast við
að finna beztu leiðina. Ef A og B
— en kannski lika C,D, eða E. . . Þótt
aðeins væri hin andlega áreynsla
ein, að stara timunum saman á skák-
borð án þess að geta tekið á þvi. og
reyna af alefli að koma auga á alla
möguleika og stöður, sem upp kunna
að koma, þá mun verða að leita
langt til samjöfnuðar. Snillingar í
listinni sjá tvo eða þrjá leiki fram í
timann að öllum afbrigðum með-
töldum. Sögur um skákmenn, sem
sjái tiu leiki fram i tímann (að þeim
tilvikum undanteknum, þegar um er
að ræða nauðungarleiki, þ.e. ekki er
um aðra að ræða) eru aðeins þjóð-
sögur. Slikt er ekki hægt. Áreynslan
við það að hugsa tvo, þrjá leiki fram i
timann er svo mikil, að hún er á færi
fæstra skákmanna, og hún leggst
þungt á likamann.
f desemberhefti „Chess Life and
Review" árið 1971 var birt rann-
sókn á lífeðlisfræðilegum breyting-
um manna meðan á skákkeppni
stóð. Öndunartiðni jókst, blóð-
þrýstingur einnig. „Það er álit
Hanna, Ajax
jpÍL
Eða þegar Hanna kynntist því,
Ajax með Salmíak-Plús er fljótvirkast
og áhrifamest við að fjarlægja
jafnvel erfiðustu óhreinindi í eldhúsinu.
1. Ég hafði átt við matargerð allan
fimmtudaginn og bjóst því við
óvenjucrfiðri föstudagsræstingu.
6. »Þetta gekk eins og í sögu með Ajax, og nú er eldhúsið mitt alitaf
Ijómandi hreint. Og svo angar það auk þess af hreinlcika.«
5.0g fastbrennd »uppúrsuðan« á eldavélinni,
scm alltaf er erfið, lét undan fyrir ögn
af óþynntum Ajax-legi.
Tf
Fljótandi Ajax
gerirhreinteins
og hvítur stormsveipur.
2.Enda byrjaði föstudagurinn ekki sérlega
skemmtilega. Heppilegt,
að ég hafði keypt Ajax.
3.Tvær brúsahcttur í fötu
af vatni nægðu til að gera eldhúsið
skínandi hreint aftur.
4. Það nægði að strjúka lauslcga af
skáphurðum til þess að þær yrðu gljáandi á ný.
Ajax eyddi á stundinni allri fitu og blettum.