Lesbók Morgunblaðsins - 18.05.1975, Blaðsíða 13

Skartgripir eftir Jens GuBjónsson: Tvö hálsmen og hringur.
hef þá skoðun, að þegar menn
hafi fest sig i einhverjum stll, til
dæmis þjóðlegum, sé hætt við að
þeir staðni og stirðni, fari að
endurtaka sig og gleymi að skapa.
Þess vegna reyni ég ailtaf að
brydda upp á einhverju nýju og
þróa með mér alls konar hug-
myndir, sumar byltingarkenndar,
en margt af þessu kemst seint í
verk vegna þess að maður verður
að tak tillit til afkomunnar. Ef
eitthvað gengur vel á ég það til að
halda áfram með það. kannski
lengur en ég vil, og sjálfsagt
myndi ég vinna allt öðruvísi, ef ég
gæti leyft mér að iita á þetta sem
skapandi list eingöngu.
Jens hefur hlotið margháttaða
viðurkenningu fyrir verk sín, selt
töluvert erlendis, og fyrir
nokkrum árum var haldin sýning
á verkum hans í hinu nafntogaða
Illum Boglighús i Kaupmanna-
höfn, sem einungis hefur fyrsta
flokks listiðnað á boðstólum. Og
hvort sem honum líkar það betur
eða verr er það mál manna, að
hann hafi tamið sér sérstakan stil,
sem mjög gengur i augun á fólki.
Þótt unnið sé af kappi á verkstæði
hans hafa fimir fingur vart við að
seðja skrautgirni kaupenda hér
heima og erlendis.
Jens kveðst hafa byrjað i
gullsmíði á striðsárunum. —
Reyndar ætlaði ég út í frjálsa
myndlist, — segir hann —og Lúð-
vik Guðmundsson bauð mér á
sínum tima frípláss i Handíða-
skólanum, sem hann hafði þá
nýlega stofnað. Þar var ég i
nokkra mánuði en atvikin höguðu
þvi þannig að ég hætti og réðst
sem nemi á vinnustofu Gunnlaugs
frænda mins og var þar næstu
árin. Reyndar föndraði ég áfram
við málaralistina í fristundum og
á vinnustofunni kynntist ég
Jóhannesi Jóhannessyni, sem
einnig fékkst við að mála og hefur
nú að mestu leyti snúið sér að þvi.
En hann var á sinum tíma mjög
stefnumótandi í gullsmiðaiðninni,
og mér finnst sá árangur, sem
hann hefur náó í báðum þessum
greinum, sýna hversu mjótt er á
milli myndlistar og listiðnaðar.
Á námsárunum mínum hafði ég
aðeins fyrir sjálfum mér að sjá, og
var á stofunni öllum stundum af
einskærum áhuga, gerði tilraunir
og fiktaði i hinu og þessu. Guð-
laugur lét mig njóta frændsem-
innar og leyfði mér að leika mér
eftir vild, þótt ekki væri allt sem
ég gerði eftir hans kokkabókum.
Ég svarf í burtu hefðbundin
mynztur, breytti þessum venju-
legu formum og lét gamminn
geysa, og þegar þessar tilraunir
báru þann árangur, að verk min .
urðu smám saman góður sölu-
varningur, hvatti Guðlaugur mig
óspart áfram og spandéraði svo á
mig 7 mánaða námsdvöl i Kaup-
mannahöfn. Þar lagði ég einkum
stund á sisíleringu og gröft, en
hélt áfram tilraunastarfsemi og
leik eftir því sem aðstæður
leyfðu. Ég varð fyrir miklum
áhrifum af danskri gull-
og silfursmíði, og þegar
heim kom, setti ég upp stofu
og fór að vinna i svipuðum
dúr. Þetta voru fíngerðir hlutir,
meira og minna sléttir með margs
konar formum, dálitið í ætt við
skúlptúr, og allt öðruvísi en það
sem hér var almennt gert. En
hvernig sem á því stóð, fengu þeir
ekki náó fyrir augum Islendinga,
þeir litu bara ekki við þessu, og
ég varð að leggja niður stofuna og
ráða mig á skrifstofu til að geta
dregið fram iifið.
— Þá hafa lærðir gullsmiðir
löngu verið farnir að geta lifað á
greininni einni saman.
— Já, já, það hófst allt i strið-
inu. Áður fyrr urðu margir aó
stunda aðra vinnu með. Þegar ég
var að alast upp á Isafirði voru
þar nokkrir gullsmiðir, sem
gengu að hinum og þessum störf-
um. Ég man eftir einum, sem var
á smásildarveiðum á vorin,
smiðaði smokkaöngla á haustin en
fyrir jólin dreif hann sig i gull-
smiðina og svipað mun hafa verið
ástatt fyrir þeim flestum. Guð-
laugur frændi minn stundaði
meðal annars spilamennsku i
íhlaupum til að afla sér auka-
tekna, en á striðsárunum
stórjókst kaupgeta fólks, þannig
að hann gat lifað af gullsmíðinni
og vel það. Af eðlilegum ástæðum
blómgast þessi grein á veltiárum,
þegar fólk hefur nóg handa á
milli, en dregst saman, þegar
kreppir að. En þetta voru alls
ekki slikir timar og það var mikið
upp úr gullsmiðinni að hafa, en
fólki likuðu bara ekki hlutirnir
mínir, og þess vegna seldust þeir
ekki.
— En þér hefur gengið betur,
þegar þú byrjaðir aftur?
— Já, þegar ég var orðinn leið-
ur á skrifstofuvinnunni, stofnaði
ég nýtt verkstæði, og það hefur
gengið ljömandi vel. Við þurfum
ekki að kvarta yfir þvi, að fólki
líki ekki framleiðslan, því að
stundum höfum við varla undan.
Ég hef breytzt og kannski fólkið
lika. Alla vega náum við betur
saman. Mér finnst íslendingar
mjög góðir kúnnar, og fylgjast
merkilega vel með. Og ég hef stór-
mikið lært af fólki, almennum
borgurum, sem koma á stofuna til
min með ákveðnar meiningar um
hlutina, sem þeir vilja fá. Stund-
um finnst mér þetta klára della,
en af þvi að ég vil gjarnan gera
fólki til geðs, reyni ég oftast nær
að fara eftir því, sem það biður
um, og úr því geta orðið frábær-
lega frumlegir hlutir, sem mér
gætu aldrei dottið i hug sjálfum.
Sko, við megum nefnilega alls
ekki lita á viðskiptavinina ein-
göngu sem borgunarmenn fyrir
þvi sem við erum að gera, heldur
eigum við að koma til móts við þá,
skynja hvað þeir vilja og full-
nægja listrænum kröfum þeirra.
Þá veit maður, að verkin falla i
góðan jarðveg, og það er einmitt
það, sem við erum að sækjast eft-
ir.
— En finnst þér, að fólk geri
sér nægilega grein fyrir þvi, að
þetta er listræn sköpun en ekki
verksmiðjuiðnaður?
— Kannski ekki, en gullsmiðir
gera það heldur ekki alltaf og þá
ekki skólakerfið. Sannleikurinn
er sá, að gullsmíðin er nokkuð
sviplítil hjá okkur og ástæðan er
liklega sú, að við höfum ekki búið
við nógu góð menntunarskilyrði.
Það þarf að tengja gullsmiðina
almennu listnámi og gefa nemum
tækifæri til að teikna, mála og
módelera og gera endalausar til-
raunir með efni og form. Það er
slík reynsla sem sker úr um það,
hvort fólk hefur eitthvað til
brunns að bera og hvort það getur
skapað eitthvað. Handverk er
hægt að læra en hæfileikar verða
að vera fyrir hendi, ef einhver
árangur á aö nást. Og þvi fer
fjarri að nemarnir læri nóg á
verkstæðum, jafnvel ekki i hand-
verki. Verkstæóisvinnan er ákaf-
lega einhæf, því að við þurfum að
taka tiilit til sölusjónarmiða, og
það að vera undir handarjaöri
eins manns i mörg ár getur gert
unglingana of háða honum og
komið í veg fyrir aó þeir fari út í
sjálfstæða sköpun. Ég er ekki í
nokkrum vafa um, að gullsmióa-
iðnin hefur stórskaðazt á þvi, að
áhugasamt fólk hefur ekki fengið
tækifæri til að læra nóg til aó
finna sinar eigin leiðir.
— Þú segist ekki byggja á hefð-
um eða stefnum, en hvert sæk-
irðu hugmyndirnar?
— Eg hef aldrei verið i vand-
ræóum með hugmyndir, það væri
frekar að ég hefói og mikið af
þeim, og margar þeirra komast
aldrei í verk. En ef ég verð gagn-
tekinn af einhverri hugmynd, þá
lætur hún mig ekki i friði, þangað
til ég hef hamið hana. Eg teikna
hlutinn, forma hann, handfjatla
og virði hann fyrir mér, byrja svo
kannski aftur, og árangurinn
verður oft allt annar en ég ætlaði
mér í upphafi. Ef ég er að skapa
nýja linu, verða hlutirnir fyrst i
stað grófir og brútal, en svo form-
ast þeir og fágast með tið og tíma,
þvi að allir hlutir þurfa sina þró-
un. En mér finnst nauðsynlegt að
sökkva mér ekki of lengi niður i
eina hugmynd, heldur vil ég hafa
nokkrar i takinu i einu, og venju-
lega vinn ég hvort tveggja i senn,
fingerða og natúralistiska hluti,
og aðra, grófa og óhlutkennda, og
svo reyni ég að bræða þetta
saman eftir þvi sem við á. Hins
vegar finnst mér erfitt aö taka
mikið tillit til hagnýtra sjónar-
miða, það á einhvern veginn ekki
við mig.
— Nú verður maður var við, að
verk þín njóta mikillar hylli
meðal ungs fólks. Er það kannski
vegna þess að þú verður fyrir
áhrifum af samtiðinni og endur-
speglar hana?
— Það má vel vera, þó að ég
hafi ekki gert mér sérstakt far um
það, þetta kemur bara af sjálfu
sér. En ég hef alltaf haft gaman
af þvi að gera tiiraunir og samtió-
in er að þvi leyti eins og ég, að við
erum bæói laus í reipunum og
festumst ekki í ákveðnum far-
vegi. Nútiminn býður upp á ótrú-
lega mikið svigrúm, það er opið til
allra átta, allt viróist vera i deigl-
unni, og það ætti ekki að vera
ónýtt fyrir gullsmiði.