Lesbók Morgunblaðsins - 13.07.1975, Blaðsíða 13

mmW 71
Til vinstri: Jón og Guðrún ásamt börnum slnum, tengdadóttur,
barnabörnum og barnabaruabömum. Að ofan: Systurnar
Magnea (til vinstri) og Guðrún (til hægri). Eiginmaður
Magneu, Danlel Daníelsson tók myndina. Guðrún er þarna um
tvftugt.
vitum hvað vantar, og hugurinn
bætir því við án áreynslu.
Það sama gilti áreiðanlega, þeg-
ar þjóðin fékk Dalalíf i hend-
urnar. Allir íslendingar eru
sveitafólk. Sumir eru fyrir
nokkru fluttir á mölina, en afar
þeirra og ömrrtur sögðu þeim sög-
ur af lífinu í sveitinni og voru
mótuð þar. Það þarf ekki annað
en minna á, að fólk, sem nú er um
þritugt, man þá daga, þegar
foreldrar þeirra fóru með það i
sumarbústað suður i Kópavog,
þar sem kýr voru á beit og lækur i
túni. Fátt er eins afspyrnu hlægi-
legt eins og þegar þorpsbúar (þar
með taldir Reykvíkingar) á fs-
landi þykjast búnir að gleyma
uppruna sinum og halda, að þeir
séu uppaldir i stórborgum.
Lýsingar Guðrúnar Árnadóttur
i Dalallfi á togstreitunni milli dal-
búanna og fólksins úti við strönd-
ina minnir mig sannarlega á álit
dalbúanna í Húnavatnssýslu á
Skagstrendingum fyrir aðeins
tveim áratugum. Þeir þóttu uppi-
vöðslusamir og óáreiðanlegir;
angurgapar í einu orði sagt. Sams
konar varð ég vör við síðar, að
þeir sem bjuggu nærri Blönduósi
töluðu um, að dalabændur væru
búralegir og gamaldags, en þeir
höfðu þá ekki nema i litlum mæli
tileinkað sér þá tizku að hafa
kvenmannsslæðu margvafða um
hálsinn eins og þá þótti fint á
Blönduósi.
Það er ekki ímyndun min, að
Guðrún hafi séð þetta allt fyrir
sér, þegar hún skrifaði Dalalif.
Hún sagði mér það sjálf. Og þegar
við fórum að tala um fólkið i
Dalalífi, talaði hún um það eins
og það hefði lifað með henni.
Margir segja, að hún hafi haft
ákveðnar persónur sem fyrir-
myndir að sögupersónum sinum.
Það á að rýra skáldskapargildi
verkanna. En hvers virði er sú
ljósmynd, sem ekki er af neinu?
Hvers virði er þjóðlífslýsing, sem
ekki á sér stoð í veruleikanum?
Hvar eru þeir góðu höfundar, sem
ekki taka mið af þvi, sem þeir
hí^fa þekkt? Það skyldi þó aldrei
vera, að.jfeir, sem eru að mynda
tómið, fái Iítinn lesendahóp.
Ég spurði Guðrúnu, hvort hún
hefði haft einhverjar ákveðnar
persónur i huga, þegar hún skrif-
aði Dalalíf. — „Engar sérstakar,"
sagði hún og hafði auðheyrilega
heyrt spurninguna oft áður. „En
þetta var viða svona.“
Svo einf alt er það.
Of af þvi ég er forvitin um
manneskjurnar, fór ég norður til
að hitta Guðrúnu. Ég hafði aldrei
hitt hana né séð, en ég frétti, að
hún væri orðin lasin og ekki að
vita, hve lengi hún yrði til viðtals
úr þessu. Ég kveið dálitið fyrir að
fara til þessarar fullorðnu konu
og þaulspyrja hana til að seðja
forvitni mina. Ég hafði heyrt, að
hún væri ekki allra, og viðtalend-
ur hefðu sagt hana fámála. Ég
bjóst við henni mikilli á velli og i
peysufötum.
En hún var orðin veik og
mögur. Hafði ekki farið i föt svo
dögum skipti. Sagðist finna til
mikilla óþæginda. Hún var i
hvitri skyrtu frá sjúkrahúsinu, en
augun voru brún og talandi eins
og brún augu eru oft. Við héld-
umst i hendur, meðan við töl-
uðum saman, önnur hafði alltaf
verið fyrir norðan, hin kom að
sunnan. Hún gaf mér brjóstsykur
og konfekt, sagðist ekki hafa
annað að bjóða. Ég hafði ekki
búizt við veitingum. Ég kyssti
hana að skilnaði. Býst ekki við að
sjá hana aftur. Hún er orðin
mikið veik, og aldurinn er hár. Eg
sá hana tvisvar stutta stund í
einu. En ég held, að við höfum
skilið hvor aðra vel.
Ég hugsaði til þess á leiðinni
heim, að það er eins og það borgi
sig alltaf að taka sig upp.
Að standa ein
Málið
Akveðnir. hópar i þjóðfélaginu
tala mikið um „gott íslenzkt mál,“
Háðfuglar hafa af því illkvittnis-
lega skemmtun, þegar fölk kemur
á mannamót og óskapast yfir
vondu málfari hinna, en flækist
sjálft i forsetningum og fallbeyg-
ingum íslenzkunnar í hneykslun
sinni. Guðrún frá Lundi virðist
ekki hafa þurft að aga mál sitt i
samræmi við málfræði Björns
Guðfinnssonar né þáttinn Daglegt
mál. Málfarið á Dalalífi er svo
einstaklega einfalt og eðlilegt,
samræður fólksins eru eins og allt
annað i bókinni ákaflea trúverð-
ugt bergmál raunveruleikans á
þeim tima, sem sagan gerist. Ég
sagði Guðrúnu, að mér fyndist
málið tilgerðarlaust og eðlilegt og
spurði:
— Þú hefur kannski ekki haft
tækifæri til að læra þetta „vonda
mál,“ sem sækir að fólkinu núna.
Hún brosti við og hristi höfuðið.
Þann draug þekkti hún ekki.
Ekki kæmi mér það á óvart,
þótt Dalalíf Guðrúnar frá Lundi
þætti einhvern tíma ekki siðri
þjóðlifslýsing og málfarsheimild
en bækur Jóns Thoroddsens um
Pilt og stúlku og Mann og konu.
Skrifað, þegar
tóm gafst til
— Ég átti 8 systkini, sem kom-
ust upp, er sú níunda sjálf. For-
eldrar minir misstu tvær stúlkur í
æsku. Við vorum 11 I allt. Ég er
fjórða I röðinni að ofan.
— Hefur eitthvert hinna systk-
inanna fengizt við ritstörf?
— Ásmundur bróðir minn skrif-
aði mikið upp af visum og bögum.
Ætli það hafi svo ekki hent því
öllu. Hann bjó í Ásbúðum á
Skaga.
Foreldrar minir voru bæði úr
Fljótunum. Efnahagur þeirra var
sæmilegur. Þau höfðu gott bú, en
ómegðin var líka mikil.
— Pabbi kenndi okkur að lesa.
Hann var sjálfur bókhneigður. Ég
varð fljótt læs, og á níunda ári var
ég búin að læra kverið og biblíu
sögurnar. En ég dró ekki til stafs
fyrr en á 12. ári. Það var fenginn
kennari á heimilið. Hann hét Ást-
valdur Björnsson.
Við vorum svo mörg.
— Að hvoru foreldranna varstu
hændari?
— Eg held, að ég hafi verið
hændari að mömmu. Hún var
ákaflega skörp og dugleg.
— Hvernig mundir þú lýsa föð-
ur þinum?
— Hann var afar seigur og hæg-
ur. Bókhneigður maður.
— Var eitthvað til af bókum
heima hjá þér?
— Það var ósköp litið.
— Islendingasögurnar?
— Já.
— Hvað lastu í föðurhúsum?
— Allt, sem maður náði í.
— Attuð þið bækur Jóns Thor-
oddsen?
— Neir, en-ég las þær. Einhvers
staðar hafa þær verið fengnar að
láni.
— Lastu svo ekki Jón Trausta,
þegar bækurnar hans komu út.
— Jú, en þær voru nú sumar
leiðinlegar. Til dæmis Bessi
gamli. Þetta var bara þvæla.
— Fór eitthvert ykkar systkin-
anna í skóla eftir fermingu?
— Einn bróðir fór á Hvanneyri.
— En þú nauzt engrar skóla-
menntunar nema kennslu þessa
heimiliskennara, sem dvaldist hjá
ykkur stuttan tima?
— Nei, það voru ekki aðstæður
til þess.
— Hefurðu verið heilsuhraust
um ævina?
— Nei, — ég hef ekki verið
það. Alltaf verið ósköp brjóstveik.
— Hvenær fórstu að skrifa?
— Undireins og ég gat farið að
klóra. Ég brenndi það allt saman.
Ég man, að kennarinn var að hnís-
ast I þetta hjá mér, þegar ég var
þarna krakki.
— Hvað sagði hann um þetta?
— Hann sagði, að þetta væri
nokkuð gott hjá mér. Ég öfundaði
hana Torfhildi Hólm svo mikið af
því að geta skrifað þessar bækur.
— Hvernig kom svo til, að þú
ferð að gefa út bækur árið 1942,
þegar þú ert orðin 55 ára?
— Ég er svo einurðarlaus, sem
mest getur verið, svo að mér hefði
aldrei dottið þetta I hug, ef hann
frændi minn, hann Sigurður
Magnússon, heildsali, hefði ekki
farið að rekast í þessu. Hann
jarmaði við karlana.
— Var auðvelt að fá útgefanda?
— Nei, síður en svo. Hann var
búinn að fara með þetta til
margra og þeir litu ekki við því.
Ekki held ég það, — eftir ómennt-
aða sveitakonu. Svo var það hann
Gunnar I ísafold, sem tók þetta að
sér, og hann hefur víst ekki tapað
á þvi, vona ég. A.m.k. hefur hann
ekki viljað hætta þvi.
— 2. hefti Dalalifs hefst strax
saina daginn og þvi fyrsta sleppir.
Varstu búin að skrifa öll bindin
þegar það fyrsta kom út?
— Nei, bara tvö bindi.
— Hvernig dóma fékk fyrsta
bindið?
— Það fékk ágæta dóma. Sr.
Helgi Konráðsson, prestur hérna
á Sauðárkróki, skrifaði um bók-
ina í Morgunblaðið og lét vel af
henni. Það er bezti ritdómur, sem
ég hef fengið á eftir Kristmanni.
Mér var svo sagt, að þetta hefði
orðið metsölubók.
— Það hafa vist flestar bækurn-
ar þinar orðið og vinsælastar til
útláns á bókasöfnunum.
— Það er vist.
— Þið Kristmann eruð kunnug
er það ekki?
— Jú, hann kom hingað norður
einu sinni og vildi þá endilega
hitta mig. Eftir það hefur hann
alltaf komið til mín, þegar hann
kemur norður.
— Hvað sagði maðurinn þinn
um ritstörf þin? Hvatti hann þig?
— Nei, ég held nú ekki. Hann
sagði, að þetta væri bara vitleysa.
— En hvað fannst honum, þeg-
ar bækurnar fóru að seljast.
— Honum þótti það nú ágætt.
— Margir rithöfundar hafa sagt
frá þvi hvaða aðferðir þeir nota
við skriftirnar. Sumir skrifa
ákveðinn tima á morgnana aðrir á
kvöldin, og enn aðrir treysta á, að
andagiftin komi I köstum. Hvaða
aðferð notar þú?
— Enga. Ég var að grípa i þetta
á kvöldin og skrifaði aldrei neitt
reglulega, enda litill timi til þess
fyrr en ég fluttist á Sauðárkrók.
Þá hafði ég ekkert annað að gera
en sitja við þetta.
— Handskrifaðir þú allar þess-
ar bækur?
— Já, það held ég að maður
gerði.
— Tókstu skrifin mikið til end-
urskoðunar? Margskrifaðir
hverja bók?
— Neir, sussu nei. Ég endur-
skrifaði ekkert nema einstaka
kafla.
— Persónurnar i Dalalífi eru
miklar andstæður. Anna á Nauta-
flötum er eins og veikbyggð jurt,
en Þóra er gustmikil og sterk i
gegnum þykkt og þunnt. Þóra er
mikill vargur að eigin sögn, en
einhvern veginn finnst manni
hún eiga samúð höfundarins.
Fellur þér vel við konur eins og
Þóru? Hún minnir helzt á Berg-
þóru í Njálu.
— Já, það er alltaf tilkomu-