Lesbók Morgunblaðsins - 13.07.1975, Blaðsíða 16

Úr myndabók Stanleys: Leiðangursmenn beita byssum og skjóta, þegar
fjandsamlegur flokkur innfæddra reynir að hefta för þeirra. Að neðan:
Stanley varð með tlmanum efnaður maður, þvl bækur hans náðu metsölu.
Hann keytpi þá þennan glæsilega herragarð t Surrey í Englandi og hófst
handa um að skrifa sjálfsævisögu, en lauk því verki ekki og endaði þarna slna
daga.
STANLEY
Framhald af bls. 5
En þó vantaði 'aóeins einn hlut
til aö innsigla sigur hans: aó gifl-
ast hinni amerísku unnuslu sinni,
Alice Pike. En Alice hafói brugö-
izt honum. Ilún var löngu gift, ef
svo má segja, því að 11. janúar
1876 gekk hún í hjónaband meö
Albert Clifford Barney, erfingja
milljónamærings, sem haföi oróið
auöjöfur á framleiöslu svefn-
vagna, og átti þegar oróið með
honum eina dóttur.
Stanley minnist ekki einu orói i
dagbókum sínum á þessi von-
brigði sín, sem þó hljóta aö hafa
verið honum sár. Hann vissi, að
brúðkaupiö hefði farið fram á
heimili Pike-hjónanna, þar sem
hann hafði kvatt Alice nteð kossi
og tilheyrandi í júlí 1874. En
hann sneri sér að því fyrst allra
hluta að ganga ’frá greiðslum til
Zanzibaranna sinna sem lifað
Karl
á Knútsstöðum
Framhald af bls. 4
í góðu tómi, með tregðu þó. Inn-
skot mín skýra sig sjálf.
Þann 21. marz 1940 gekk bónd-
inn i Árböt, Arnór Sigmundsson,
heiman frá sér vestur yfir Laxá á
isi, þar sem heita Brúavikur, og
til bæja sunnar í dalnum. Prófaði
hann ísinn fyrir sér og taldi góð-
an.
Á sjöunda tímanum um kvöldið
gekk hann sömu slóð til baka
óhikað út á öna og uggði ekki að
sér. En útmánaðaís er oft ótrygg-
ur og gjarn á að étast neðan frá,
þar sem hreyfing er á vatni. Á
miðri á finnur Arnór allt i einu,
að ísinn er orðinn frauð eitt undir
fótum hans. Skipti það engum
togum, að svo að segja á sömu
stundu er hann á kafi í ánni.
Þarna var hyldjúpt og þungur
straumur.
Arnór var og er vel syndur og
náði strax að troða marvaða og
fékk tekið höndum á skörina upp.
En hún brotnaði jafnharðan und-
an honum. Fór svo fram urn stund
og braut hann þannig mikinn
hring um sig, án þess þó að finna
fýrir sér það sterkan ís, að hann
þyldi þunga hans, svo að hann
gæti velt sér upp úr vatninu.
höfðu ferðina af og til ekkna
þeirra, sem farizt höfðu.
Stanley hélt svo til baka til
Evrópu á gufuskipi, og i París
beið hans vinur og útgefandi, Ed-
Gerðist hann og brátt kaldur og
dofinn i ísvatninu og um leið bor-
in von um að bjargast af eigin
rammleik. Kallar hann þá á hjálp,
þótt ekki þætti honum miklar lík-
ur til, að kall hans heyrðist til
bæja. Frá þessum stað er nær
jafnlöng leið til þriggja bæja:
Tjarnar, Árbötar og Knútsstaða,
nálægt 2 km., en þó stytzt að
Tjörn. Hundur fylgdi Arnóri og
tók nú að gelta ákaflega, þegar
hann kallaði.
Meðan þessu fór fram, sat allt
fólk á Knútsstöðum inni nema
húsbóndinn, er staddur var i fjár-
húsi, og læt ég hann nú hafa orðið
umsinn:
— Klukkan um 7 kom ég út úr
fjárhúsinu, heyri ég þá hundgá og
óp og hugsa fyrst sem svo, að vera
muni Skúli í Garði að stugga heim
fé sínu. Heyri ég þá óp öðru sinni
og þykist þá skilja, að hávaði
sé það nærri ánni, að hugsanlegt
sé, að einhver sé að kalla á ferju. I
þriðja sinn er enn kallað og skilst
mér nú, að köllin séu sunnar en
við ferjustaðinn á ánni, enda
fannst mér þá að um neyðaróp
að ræða. Ilundur gelti ákaflega
við hvert óp. Og í fjórða sinn sem
kallað var, þóttist ég þess fullviss,
hvað um væri að vera.
Greip ég nú hross mitt, er stóð
skammt frá bæ, reiðtýgi, staf,
skíði og reipi. Vegna þess hvernig
ward Marston, og þeirra biðu svo
þrotlaus veizluhöld og fagnaðar-
fundir og yfirleitt allt annar
heimur en Stanley hafði horfið
frá — því að bros hans hafði
breytzt.
húsum er háttað, var allt þetta svo
að segja á sama stað. Tók það því
ekki langan tíma að komast af
stað, og vegna vana um 30 ára
skeið að hjálpa mönnum og
skepnum yfir Laxá, eða úr flóðum
vegna hlaupa á vetrum, var ég í
engum vafa hvað gera skyldi.
Sté ég nú á bak og hraðaði ferð
minni sem mest ég þorði. En
skrof var með ánni, djúpur snjór,
og ósléttir bakkar undir snjónum.
Hrossið vildi ég láta standa sem
lengst á fótunum. Er ég kom á
svokallaðan Bótarteig, stöðvaði ég
ferð mína, því ég sá ekkert grun-
samlegt við ána og sá þó vel yfir
hana allt suður að Brúagerði. Frá
þvi ég fór af stað, hafði ég ekki
tekið eftir ópi né hundgá. En hátt
lét í skrofinu undan hesthófun-
um. Heyri ég þá veikt hljóð og
annað rétt á eftir, og í sama bili
kemur hundur sunnan yfir Svarð-
arklöpp með miklum hraða og
gelti. Fer hann vestur yfir ána á
örmjórri ísspöng og suður með
ánni að vestan.
Ég hraða nú ferð minni sem
mest ég má og vil sjá, hvert hund-
urinn stefni. Hverfur hann mér
skjótt suðaustan við Brúagerði.
Er ég kom á gerðishornið, hikaði
ég aðeins til að lita eftir ánni þar
syðra. Heyri ég þá enn veikt hljóð
og sé um leið höfuð og handleggi
á manni upp úr ísnum i víkinni
undan miðju gerðinu. Þar er
grænn hylur bakka á milli. Er ég
kom þar á móti, sá ég að maður-
inn var 7—8 faðma frá landi og
þekkti ég hann þegar. Isinn var
það siginn undan honum, að
hnakkinn var aðeins laus frá
vatninu. Isinn fram að vökinni
virtist ekki mjög ótraustur. En
vökin umhverfis manninn var
orðin dálítið stór um sig, og mað-
urinn yzt og austast í henni, og
þar var að sjá alónýtur ís. En
framan að manninum varð að
komast, sá ég, ef von átti að vera
að ná á honum tökum, eða koma
um hann bandi.
Forberg var að ánni um einn
metra á hæð. Fór ég þar niður
fyrir og sté á skíðin, rakti úr
reipinu. svo það væri tiltækt, og
hélt út á ísinn. Sá ég strax, að
Arnór var svo aðfram kominn, að
enga aðstoð gat hann veitt sjálfur
við björgun. Fór ég nú nokkuð
tæpt á skörina framan að honum
og kastaði lykkju aftur yffc- herð-
ar hans og setti síðan bandið unc1-
ir hendi hans aðra og síðan unc r
hina með því að taka handleggii i
upp til skiptis, gerði síðan hnút .i
reipið þannig, að runnið gæti til
og þrengt að manninum.
Meðan þessu fór franr, sigu
skiðabeygjurnar niður, svo vatn
vætlaði upp á þær. En ísinn hélt
til allrar hamingju. Þessu næst
gekk ég aftur á bak upp á traust-
ari ís, en lét manninn eiga sig á
meðan, kemst suðaustur fyrir
vökina, það sent reipislengdin
leyfði, og þaðan dró ég manninn
varlega aftur á bak i reipinu,
þannig að ég lét hann hafa annan
olnbogann uppi á ísnum. Þegar
hann kom upp i vakarhornið, lá
hann þannig fyrir, að bakið vissi
að skararbrúninni, en hann mikið
til flatur ofan á vatninu. Þar
kippti ég honurn upp á skörina.
Fór ég síðan upp á forbergið og
drö hann til mín á bakinu. Sjálfur
hreyfði hann sig ekki hið
minnsta.
Ég taia nú húus og spyr,
hvort hann geti staðið, og neitai’
hann því. Greip ég þá undir hend-
ur hans og reisti hann upp, en
hann reyndi ekki að bera fyrir sig
fætur. Lét ég hann þá falla aftur
og næ til hryssunnar, er staðið
hafði grafkyrr í sömu sporurn,
teymi hana að og læt manninn í
hnakkinn og hoppa svo sjálfur
upp á lend hennar og hugsa sem
svo: ef til vill er enn til „tunnu-
hestur“.
Þessi er frásaga Karls Sigurðs-
sonar sjálfs, næstum orðrétt, rit-
uð skömmu eftir atburðinn.
Tunnuhestar þeir, sem hann talar
um síðast orða, voru þeir hestar,
er borið gátu langar leiðir úr
kaupstað 2 tunnur kornmatar eða
200 kilóa þunga, og voru stólpa-
gripir.
Karl reiddi Arnór meðvitundar-
lausan heim í Knútsstaði á hnakk-
nefinu. Byrði reiðhryssu hans
mun hafa verið allþung, því um
þessar mundir var hann sjálfur
118 kg., og hinn maðurinn alvotur
úr ánni.
Arnöri varð ekki meira meint
við volkið í ánni en svo, að hann
hresstist undra fljótt við ágæta
hjúkrun á Knútsstöðum. En til
meðvitundar kom hann ekki fyrr
en eftir þriggja klukkustunda
dvöl i heitu rúmi. Daginn eftir
var hann ferðafær heim til sín,
stirður nokkuð að vísu og illa
hruflaður á höndum, þvi hann var
berhentur og hafði brotið göt á
ísinn með hnúunum til að fá
handfestu áskörinni.
Sjaldan er bagi að bandi né
burðarauki að staf. Svo hefur ein-
hver ráðdeildarmaður sagt endur
fyrir löngu, og aðrir fyrirhyggju-
menn siðan gert að spakmæli fyr-
ir okkur hina. Það var því ekki
tilviljun ein, að bóndinn á Knúts-
stöðum tók með sér áð heiman allt
sem þurfti svo að þessi snarræðis-
lega björgun mætti lánast á síð-
asta augnabliki: reiðtýgin, reið-
skjótann, broddstafinn, skíðin og
reipið. Ef eitthvað af þessu hefði
vantað, var ferð hans ónýtisferð.
Það var hin fumlausa for-
sjálni, sem hér réð úrslitum,
ásamt áræðinu.
Þegar þetta skeði, stóð Karl á
fimmtugu.
Um leið og Karl var búinn að
lýsa þessu miklu betur en ég gat
gert með minu orðalagi, rifjaðist
það upp fyrir mér að 1930 fór ég
þarna yfir ána í svartamyrkri á
góu eða einmánuði. Ég var að
koma einhversstaðar sunnan úr
sveit og var á heimleið. Datt mér
þá i hug að koma við í Árbót
einhverra erinda. Var á skiðum
og renndi mér hugsunarlitið út á
ána við hlið slóðar eftir hest og
sleða án þess að reyna fyrir mér.
Eftir lýsingu held ég að þetta hafi
verið alveg á sama stað. Allt í
einu tek ég eftir því að vatn
hreyfist i gati rétt hjá mér. Eg var
með broddstaf og þreifa nú fyrst
fyrir mér með honum, svo gáfu-
legt sem það var að gera það ekki
fyrri. Finn ég þá að ég er kominn
út á bráðónýtan is, og að þannig
er hann allt í kringum mig. Ekki
þýddi að reyna að ganga aftur á
bak. Ekki þýddi að snúa sér við.
En til allrar hamingju fann
ég með stafnum ofurlítinn blett
framan við skíðabeygjurnar eitt-
hvað skárri. Þar lét ég brodd-
inn bíta sig i og dró mig þangað á
skiðunum, mest með handafli.
Það létti á skíðunum. Þar nam ég
staðar andartak og athugaði hvað
gera skyldi næst. Að baki mér var
isinn sá dæmalausi grautur, að ég
er ekki enn farinn að skilja
hvernig hann gat haldið mér
uppi. Það sem eftir var leiðarinn-
ar yfir ána gekk vel, því þar var
ísinn ögn skárri og átti að heita
gengur á skíðum.
Svona getur Laxá verið fljót í
ferðum við að bræða af sér á
útmánuðum. Þetta ferðalag hefur
liklega verið enn glæfralegra en
för Kristjáns á Úlfsbæ yfir Skjálf-
andafljót, eða eina hvísl þess, er
hann fór á veika ísnum með Emil
Tómasson við hlið sér. Emil var
þá drengur. Þetta fer ég ekki,
sagði strákur, hér eru eintóm göt.
Stígðu bara á milli þeirra, sagði
Kristján og hélt áfram eins og
ekkert væri. Fljótsísinn var víst
haustis. Útmánaða-ís er allt annar
Is. Hann er svikaís, þó hann
reyndist mér þarna betur en ég
átti skilið. Frá heimsku minni hef
ég engum þorað að segja til þessa.
Nú er það orðið óhætt.
Karl var sonur Sigurðar Guð-
mundssonar, sem viða var getið á
hans tið. Um skeið var hann t.d.
bóndi á Þeistareykjum. Hann var
atgervismaður, rammur að afli og
ráðagöður. Móðir Karls var Guð-
finna Jónsdóttir frá Kraunastöð-
um, mikil þrekkona. Hann var
kvæntur Sigríði Kristjánsdóttur
frá Knútsstöðum. Hún var smá
vexti, en hann allra manna mest-
ur á velli. Engin vandalaus kona
held ég að hafi blessað mig eins
vel og hún, er ég kom til hennar
eitt sinn þegar hún var orðin há-
öldruð og farin að heilsu. Sú
blessun hefur dugað mér frant á
þennan dag.
Karl var mikill vinur vina
sinna, en gat orðið þungur á báru,
væri honum misgert, sem sjaldan
var, en fór vel með. Hann varð
bráðkvaddur heima hjá sér 20.
nóv. 1964.74 ára gamall.