Lesbók Morgunblaðsins - 13.07.1975, Blaðsíða 14

myndir úr lífi ... .
Hærugrár öldúngur
ferðast um Flóann og selur
bækur. Hann kemur til
Stokkseyrar, situr álútur
við baðstofuborðið í
Baldurshaga óyndislegan
rigníngardag undir haust
og gyllir vöru sína. Eldri
bræður mínir kaupa af
honum nokkrar bækur. Ein
þeirra greinir frá Davíð
Livingstone og trúboði
hans i Afriku. Elsti bróðir
minn gefur mér bókina.
Þetta er kver en freistar
mín eins og töfragripur. Ég
stauta mig fram úr lesmál-
inu og skoða myndirnar og
mér gefur sýn í fjarlægan
heim. Ég sé i huganum
gáfaðan bókhneigðan
dreing sem á ættir að rekja
í Suðureyjar en vinnur
myrkranna milli í
baðmullarverksmiðju i
Glasgow á Skotlandi og
menntast af sjálfsdáðum í
tómstundum. Davið
Livdingstone ræðst í lánga
skólagaungu þó snauður
sé að fjármunum og brýst
að settu marki vegna
gáfna og dugnaðar.
Uppkominn gerist hann
trúboði í Afriku. Þar ratar
hann í ævintýri og mann-
raunir. Hann kannar
ókunna stigu og leggur
leiðir sínar um straum-
þúng fljót, hættulega
frumskóga og torsótt fjöll.
Ljón stekkur á hann óvör-
um og bítur, en
landkönnuðurinn djarfi
sleppur úr gini þess og
klóm og verður græddur.
Hann veikist alvarlega af
hitasótt en gefst aldrei
upp. Davíð Livingstone
finnur viktoriufossana og
nilarlindir. Hann týnist i
myrkviðinum og er leingi
talinn af, en Stanley hefur
upp á honum þegar öll von
sýnist úti. Landkönnuður
þessi og trúboði andast
loks fjarri ættjörð og ást-
vinum, en hann er mikil-
menni og sigurvegari.
Hann leysti gátuna um
Afríku. Svarta heimsálfan
opnaðist honum eins og
hulduklettur i þjóðsögu.
Atburðir þessir hópast til
mín eins og skuggamyndir
þar sem ég sit undir lágum
suðurglugga og les kverið.
Litir Afríku heilla mig
ósjálfrátt þó hvergi komi
við sögu. Eyðimörkin
hlýtur að vera gul, frum-
skógurinn grænn, himinn-
inn blár. Mér finnst ég
heyri villidýrin öskra,
fljótin niða og fossana
bruna. Ég er eins og lángt í
burtu. Ég veit heila álfu
bak við óravíðan og regin-
djúpan sæinn. Þángað vil
ég einhverntíma fara og
komast alla leið að
viktoríufossunum og nílar-
lindum.
Ég hef lesið margar
bækur síðar á ævinni.
Sumar þeirra fjalla um
mikla menn og fjarlæg
lönd, en eingin hefur orðið
mér svipað þvi lifandi og
raunveruleg eins og kverið
um Davíð Livingstone og
starf hans í Afríku. Trúboð-
inn sem kannaði svörtu
heimsálfuna var hetja á
borð við herforíngja eins
og Alexander, Sesar og
Napóleon en þeim miklu
farsælli. Hann fór ekki
sveipanda sverði um
löndin í ránshug en kenndi
frumstæðum náttúrubörn-
um fagran og göfugan
boðskap og hjálpaði þeim
eins og honum var auðið.
Mest fannst mér til um
frækilega baráttu hans
gegn viðurstyggð þræla-
sölunnar. Davíð Liv-
ingstone var einlægur hug-
sjónamaður og réttnefndur
postuli líkt og arftaki hans
Albert Schweitzer. Gagn-
vart slíkum afreksmönnum
blikna hinir sem frægir
kallast af orustum og víga-
ferlum en skilja eftir sig
rústir og auðn. I slóð
mannvinanna spretta aftur
á móti ilmandi græðijurtir.
Stundirnar þegar ég las
kverið um Davíð Liv-
ingstone laukst upp fyrir
mér ævintýraheimur fram-
andi álfu. Suðræn fjarlægð
vitraðist allt í einu úngum
og fávísum sveini í litlu
húsi útvið sjó heima í
Flóanum.
Og hún er mér ennþá
einkennilega nálæg.
meira fólk, en Anna var ósköp góð
kona. En hún var Iíka komin af
veikluðum foreldrum, auming-
inn.
— Var Jón ekki sonur Jakobs?
— Nei, Lísibet féll með þessum
pilti, sem kom þarna á heimilið.
Þetta var æskuvinur hennar. En
það var mikil kona hún Lísibet,
sérstök myndarmanneskja og
mannvinur.
— Og þú trúir á æskuástina.
Heldur þú, að hún sé sterkust?
— Það má búast við því.
— Ertu trúuð, Guðrún?
— Ég hef mina barnatrú.
— Hlutverkaskiptingih milli
karla og kvenna virðist glögg i
Dalalífi. En hvað segir þú um
umræðurnar, sem fara fram um
stöðu konunnar i þjóðfélaginu?
Heldur þú að hún eigi eftir að
breytast?
— Ég veit ekkert um það.
— Þér finnst kannski bezt að
hver sé á sínum stað á sviðinu?
— Ætli það ekki?
— Hefurðu fylgzt eitthvað með
rithöfundum, sem komið hafa
fram á síðari árum.
— Nei, Iítið, en þeir eru sjálf-
sagt góðir.
— Hefur þig aldrei iangað til að
hitta einhverja rithöfunda syðra?
— Nei, ó, nei. Ég hefði víst
orðið lítil við hliðina á þeim.
— Þú hefur litið ferðazt?
— Já, ég var komin á áttræðis-
aldur( þegar ég kom fyrst til
Reykjavikur. Einu sinni var ég nú
búin að fá farmiða upp í hendurn-
ar til Ameríku. Ég fór ekki. Ég er
svo huglaus.
— Við hverja hefur þú helzt
haft samneyti um dagana fyrir
utan fjölskyldu þina.
Mér fannst alltaf gaman að
skreppa til nágrannakvennanna
minna og spjalla við þær. Annað
var það nú ekki.
— Þú segir mér, að maðurinn
þinn hafi ekki hvatt þig og hafi
haft litla trú á ritstörfum þínum,
— en hann var sjálfur vel hagorð-
ur.
— Já, hann átti mikið af visum,
en gerði ekkert með það.
— Það kunna samt margir
þessa visu hans:
Nótt að beði sigur senn
sofnar gleði á vörum
Við skulum kveða eina enn
áður en héðan förum.
— Já, það er sjálfsagt.
— Margir telja Islendingasög-
urnar bezta fjársjóðinn, sem við
eigum. Hvað finnst þér um þær?
Eru þær að einhverju leyti fyrir-
mynd þín?
— Nei, ég held nú siður.
— En þú hefur lesið þær?
•— Já, ég las þær auðvitað. En
ég skil vel, að þær séu ekki lesnar
i dag. Þær eru svo leiðinlegar,
alltaf manndráp og þessir bardag-
ar.
— Ég sagði þér, að Þóra minnti
mig á Bergþóru. Hva finnst þér
um Njálu?
— Það er ljót saga.
Svo lækkaði Guðrún róminn og
bætti við:
— En ég dáist að henni.
„Ég var einn“...
Þessar hugleiðingar eru fyrst
og fremst til þess ætlaðar að vekja
athygli á starfi Guðrúnar frá
Lundi. Sú þjóð, sem nú lifir i
landinu, hefur gleypt i sig þessar
sögur, og ég hef reynt að benda á,
hvað það er, sem hefur aflað þeim
vinsælda um leið og ég vildi
bregða upp mynd af henni sjálfri.
Mér hefur oft fundizt Guðrún
verða fyrir ómaklegum árásum
lítt hugsandi manna, sem gera sér
ekki grein fyrir stað verka henn-
ar í íslenzkum bókmenntum. Hún
hefur því löngum orðið að standa
ein og óstudd, fékk ekki uppörv-
un heima fyrir og sýndist hún
eiga lítið erindi „suður“.
Hún gæti tekið undir lokaorð
þessarar litlu sögu, sem sögð er
nyðra.
Eitt sinn sem oftar var Marka-
Leifi í göngum á Eyvindarstaða-
heiði. Honum á aðra hönd var
margreyndur fjallkóngur, á hina
annar gangnamaður. Samt tókst
svo illa til, að þeir misstu fé inn á
heiðina.
Þegar Marka-Leifi sagði frá
þessu síðar fórust honum svo orð:
„Ég var einn á stóru væði, og
enginn næstur mér.“
Guðmimdur V. Agústsson
Viö komu kríunnar i vor
Krían er komin i hólmann á Krossmessudaginn
meS kátínu og fjör og söng sem gleður alla;
við fögnuðum öll er við sáum þig koma yfir sæinn
og söngur vorsins hljómaði um byggð og til fjalla.
Og velkomin sértu af hafi mín kæra kría
þú komst með vorið að sunnan á vængjunum hvítum.
Ég heyri við blómin gæla goluna hlýja
og guði sé lof að vorblómið aftur við lítum.