Lesbók Morgunblaðsins - 26.10.1975, Blaðsíða 2

Grein eftir Heinz Baruzke um
H.C. Andersen, en 100 ör eru nú
liðin frö dauða hans
H.C. Andersen i bezta aWri áriB 1845.
Þar
situr
barniðí
öndvegi
„Ég leiði oft hugann að þvf, að
væri ég fríður sfnum eða rfkur og
hefði einhvers konar lftið em-
bætti, þá myndi ég kvænast. Ég
myndi vinna, borða og að lokurn
leggjast til hvfldar f kirkjugarð-
inum — hvflíkt sældarlff yrði
það. En þar sem ég er nú einu
sinni ljótur og mun alltaf verða
fátækur, vill engin giftast mér,
þvf að þetta er það sem stúlkurn-
ar sækjast eftir og það er mjög
eðlilegt. Þess vegna mun ég
standa einn alla mfna ævi, eins og
vesæii þistiil, sem menn hrækja
á, þvf að það eru örlög mfn að eiga
dapurlega ævi.“
Höfundur þessara lfna var ung-
ur danskur ferðalangur á ítalfu,
29 ára að aldri og hafði hann
fengið nokkurn ferðastyrk frá
ættlandi sfnu. Hann hét Hans
Christlan Andersen. Bréfið skrif-
aði hann f Flórens til ungs dansks
vinar sfns 9. aprfl 1834.
Rúmum 40 árum sfðar, ll. ág-
úst 1875 var lfk H.C. Andersen
flutt til dómkirkju Kaupmanna-
hafnar, Frúarkirkju, en hann
hafði Iátizt 4. ágúst 1875. Kista
hans var látin standa undir stóru
höggmyndinni af hinum bless-
andi frelsara eftir dansk-íslenzka
meistarann Berthel Thorvald-
sen, en hún hefur faríð í ótal
eftirlfkingum um allan heim eins
og ævintýri og sögur hins látna
skálds.
Umhverfis kistuna höfðu safn-
azt saman opinberir fulltrúar
Danmerkur og fremstir stóðu
Kristján konungur IX og rfkisarf-
inn, þvf að á umliðnum 40 árum
hafði H.C. Andersen unnið sér
sess meðal frægustu skálda
heims. En frægðin hafði ekki
megnað að svipta hann óánægj-
©
unni með sitt ytra útlit og aldrei
gekk hann f hjónaband.
Djúpstæð minnimáttarkennd
kom alla tfð f veg fyrir, að hann
hefði „kynferðislegt samneyti"
svo að notuð séu orð danska sál-
fræðingsins Iljalmar Helweg. Og
sú staðreynd, að hann var firrtur
eðlilegu kærleikssambandi, mun
áreiðanlega vera ein af ástæðum
þess, að hann rýndi mjög inn f
mannlegt Iff f öllum tilbrigðum
þess, og náði stöðugt lengra f
snilld sinni við að lýsa þvf á list-
rænan hátt. En bölsýnisspár hans
um, að hann myndi ævinlega
verða eins og vesæll þistill, sem
menn hræktu á, rættust hins veg-
ar aidrei. Það munu þvert á móti
hafa verið fá skáld, sem á þessum
tfmum hlutu jafnmíkla viður-
kenningu f lifanda lffi og Hans
Christian Andersen. Hann fædd-
ist f aprfl 1805, f Óðinsvéum, var
sonur fátæks skósmiðs og upp-
vaxtarskilyrði hans voru svo bág,
að varla er hægt að gera sér þau f
hugarlund. Eigi að sfður tókst
honum að hrista af sér hina
þungu félagslegu hlekkí og hann
varð gestur við furstahirðir
Evrópu og kynntist þeim, sem
hæst var á andlegu sviði f álfunni.
Hann náði fyrst hylli f Þýzka-
landi, og sú þjóð, sem fyrst varð
tíl að veita honum viðurkenn-
ingu, var honum alla ævi hugleik-
in, enda þótt stjórnmálaástandið
milli Danmerkur og Prússlands
varpaði þar nokkrum skugga á.
Það var skáldsagan „Improvisa-
toren" sem vakti fyrst athygli
Þjóðverja á honum, en það var
saga um fátækan, ftalskan dreng,
sem Andersen hafði gefið út eftir
sfna miklu Italíuferð á árunum
1834—35. Sfðar lét hann frá sér
fara bókina „Kun en spillemand**,
en vettvangur hennar var föður-
land skáldsins. Skáldsaga þessi
náði þvílfkri hylli f Þýzkalandi,
að hún fór þaðan sigurför um
heiminn, en slfkt hafði ekki áður
gerzt með bókmenntir frá Norð-
urlöndum. Með bók þessari var
lagður hornsteinninn að heims-
frægð H.C. Andersens.
Það kom þegar fram f
„Improvisatoren" að H. C. Ander-
sen hafði unun af þvf að Iýsa
sjálfum sér. Þessí aðferð hans
varð sfðar svo augljós, að Daninn,
Elias Bredsdorff, sem mjög hefur
rannsakað bókmenntir H.C. And-
ersens, telur, að megnið af beztu
skáldverkum hans fjalli í raun
réttri um hann sjálfan. Og Hans
Brix, sem er eitt af gömlu stór-
veldunum á sviði danskra bók-
menntarannsókna, skrifaðí eitt
sinn, að H.C. Andersen hefði
skrifað fleiri sjálfsmyndir en
Rembrandt hefði nokkru sinni
málað. Andersen gerði sér þetta
sjálfum ljóst. Hann skrífaði eftir-
farandí f dagbók sfna: „Það getur
aldrei verið neitt rangt við það, að
höfundur sé hlutlægur, þvf að það
er til marks um, hversu mikið
skáld hann er.“ Og verk hans vera
skáldagáfu tvfmælalaust vitni.
Ekki einungis skáldsögur hans, 6
að tölu, og mörg ljóð, sem hann
orti, heldur umfram allt ævintýri
hans og sögur, sem fyrst komu út
árið 1835 og voru einungis skrif-
uð fyrir börn. Andersen fann til
sterkrar samkenndar með börn-
um, sem og fátæku fólki og utan
veltu f samfélaginu. Tilfinninga-
næmt hjarta hans var eins og
segull, sem dróst að öllu veik-
burða og hjálparvana. Segja má,
FnBingarstaBur H.C. Andarsans I
Andersen varB ekki sérstaklega vel til kvenna og ástir hans voru óhamingju-
samar. Hér eru tvær, sem hann elskaBi: Riborg Voigt og „sænski nmturgal-
inn", óperusöngkonan Jenny Lind.