Lesbók Morgunblaðsins - 18.01.1976, Síða 13

Efstu myndirnar eru teknar af
Söru við æfingar, en þar er hún
æfinlega i essinu sinu. Hér að
ofan er hún með bandarisku
óperusöngkonunni Beverly
Sills, sem þykir fremsta óperu-
söngkona vestanhafs. Að
neðan: Sarah Caldwell lætur
sér liða i brjóst i stiganum eftir
erfiðan dag, meðan aðstoðar
stúlka hringir fyrir hana.
um á fólki vegna þess, að þau
veita mikla tónlistarlega
reynslu," segir hún. Allt, sem ger-
ist í kringum hana tengir hún
óperunni og félagi sínu með ein-
hverjum hætti. Fyrir nokkrum ár-
um voru íbúar Bostonar með lífið
í lúkunum vegna Bostonmorðingj-
ans svonefnda, sem hafði fyrir sið
að kyrkja fórnarlömb sín. Þá varð
Söru eitt sinn að orði: „Það væri
stórkostlegt, ef morðinginn yrði
gripinn í óperunni!"
Hún gefur því lítinn gaum, sem
ekki snertir starf hennar beinlin-
is. Til dæmis hirðir hún lítt um
eigið fé, þótt hún sé vakin og
sofin yfir fjármálum fyrirtækis-
ins. Hún hefur tapað álitlegu fé i
pappirskiljum, sem hún hefur
gleymt í veitingahúsum hér og
þar. Eitt sinn þegar kunningja-
kona hennar settist inn i bílinn
hjá henni sá hún sér til furðu
bréfpoka fullan af peningaseðl-
um, en sumir seðlarnir látu á víð
og dreif um bilinn eða fuku út um
gluggana og eftir götunni.
Sara Caldwell stofnaði fyrir-
tæki sitt árið 1957 og hét það þá
Óperuhópurinn í Boston. Byrjun-
arfjármagn þess var 5000 dollar-
ar. Það var upphaflega til húsa í
Back Bay-leikhúsinu, en það varð
svo að víkja fyrir íbúðarblokk.
Arið 1965 var nafni fyrirtækisins
breytt í Óperufélagið á Boston og
sýnir nú í Orfeumleikhúsinu. Þar
eru 2000 sæti. Þetta er gamalt
fjölleika- og kvikmyndahús. Svið-
ið er lítið og engin hljómsveitar-
gryfja — hljómsveitin heldur til á
salargólfinu.
Við þessar aðstæður og verri
hefur Sara stjórnað frumsýning-
um i Bandaríkjunum á jafnólík-
um verkum og Trójumönnum eft-
ir Berlioz, Móses og Aron eftir
Schönberg, og Hippolyte og Ari-
cie eftir Rameau. Beverly Sills
hefur sungið i fimmtán uppfærsl-
um Söru. Joan Sutherland, Tito
Gobbi, Nicolai Gedda og Jon Vick-
ers hafa öll sungið i sýningum
hennar.
Sara Caldwell kemur oft þægi-
lega á óvart áheyrendum, sem
leiðir eru orðnir á vanabundinni
meðferð þekktra tónverka. Hún
sýnir gamla kunningja stundum í
óvenjulegu ljósi. Violetta í La
Traviata, sem vanalega er yfir-
stéttardrós „með hjarta úr gulli“,
er gerð að roskinni konu, er hefur
sætt sig við hlutskipti sitt.
Enn sem komið er er ekki
grundvöllur til tveggja mánaða
samfleytts óperuhalds i Boston.
Sara Caldwell setur að jafnaði á
svið fjórar eða fimm óperur frá
því í janúar og fram í júni. Fyrir
hverja þeirra safnar hún saman
fólki, æfir það í hálfan mánuð og

síðan sýnir hópurinn í viku. Upp-
skeran er oftast ríkuleg; fagnað-
arlátum áheyrenda ætlar seint að
linna.
Undirbúningur sýninga er
stundum ekki síður skemmtilegur
en sýningarnar sjálfar. í Rakaran-
um i Sevilla, átti Beverly Sills að
leika hina ungu og fögru Rosinu,
sem er hálfgerður fangi umsjár-
manns sins, Dr. Bartolos. Fyrst
ákvað Sara, að herbergi Rosinu
skyldi vera risastórt fuglabúr
með rólu og öllu tilheyrandi. En
til þess að leggja enn meiri
áherzlu á ófrelsi Rosinu átti hún
einnig að bera söngfugl í litiu
búri. Var Sills nú send út til að
hafa uppi á spiladós, sem hentaði.
„Ég fann loksins fugl,“ segir Sills,
„en hann kostaði tæpa 200 doll-
ara. Ég hringdi því í Söru til að
ráðgast við hana. „Geturðu fært
fuglinn að símanum?" spurði
hún. Ég bar fuglinn upp að sím-
tólinu og dró hann upp. „Og
syngdu nú sjálf“ sagði hún þá.
„Ertu snarvitlaus?" spurði ég.
„Ég er stödd niðri í Madisonstræti
og hér er full búð af fólki.“ Sara
var þá á höttunum eftir fugli, er
syngi kadenzu, svo söngkonan
gæti hermt eftir honum. Sills
neyddist því til að kvaka i simann.
Fulginn var keyptur og lá við
borð, að hann stæli senunni frá
„hinum listamönnunum" á frum-
sýningu.
Sara er sífellt á ferð og flugi að
hafa uppi á sögulegum og tónlist-
arlegum smáatriðum fyrir sýning-
ar sínar. A komandi vori hyggst
hún setja á svið Montezuma eftir
bandaríska tónskáldið Roger
Sessions. Þetta er viðamikill söng-
leikur, sem hún hefur lengi haft í
huga. Fyrir fjórum árum fór hún
til Mexiko og lagði leið sina um
sigurslóð Hernandos Cortez, hins
spænska landvinningamanns, til
þess að átta sig betur á þessu
verkefni. Nú fyrir skömmu hélt
hún aftur á sömu slóðir að skoða
pýramidana i Teotihuacán.
Þessar ferðir eru henni jafn-
framt skemmtiferðir; hún leikur
á als oddi, verzlar og stofnar til
kunningsskapar við fjölda manns.
Þegar heim er komið í leikhúsið
breytist viðmótið heldur betur.
Hún sýnir engum linkind en
stjórnar með harðri hendi. Eink-
um sviðsstjórum, sem hún „hakk-
ar í sig“, eins og einn samstarfs-
maður hennar orðar það. Sviðs-
stjórar verða að halda áætlun ná-
kvæmlega og sjá svo um, að aðrir
geri slikt hið sama. Þetta getur
reynzt erfitt, þvi sjálfur á hús-
bóndinn til að láta áætlanir lönd
og leið. Hún æfir stundum söngv-
ara frá því um morgun og fram að
miðnætti, en heldur þá öðrum eft-
ir til klukkan fjögur eða fimm við
ljósaæfingar. Meðan á þeim
sténdur sofnar hún yfirleitt.
Verður þá að vekja hana til að
taka ákvarðanir, en svo sofnar
hún aftur og þannig getur gengið
til tímum saman.
Fyrir kemur, að hún verður ein
eftir i húsinu og situr þá svo
skiptir klukkustundum og virðir
fyrir sér sviðið og hugleiðir,
hvernig það verði bezt nýtt. Sofn-
ar hún stundum út frá þessu, og
eitt sinn í hrúgu af tjöldum á
gólfinu, en er ævinlega jafn bráð^
hress um morguninn. Sumir
halda því fram, að þessi langi
vinnutími sé að kenna skorti á
skipulagshæfileikum, sjálf and-
mælir hún því harðlega. „Við eig-
um ekkert hús,“ segir hún. „Við
tökum hús á leigu og höfum það
aðeins í tólf daga fyrir sýningu.
Við verðum að flytja allan búnað •
að og þetta er svo mikið verk, „að
ekki veitir af öllum sólarhringn-
um.“
Þótt Sara Caldwell sé harður
húsbóndi er hún þó hörðust við
sjálfa sig. Aðalæfingin á Don-
Carlos eftir Verdi stóð i níu
klukkutíma. Áætlað hafði verið,
að hljómsveitin léki aðeins fimm
tíma og þegar þeir voru liðnir
stóðu hljóðfæraleikararnir upp
sem einn maður og gengu úr saln-
um. Pianóleikari tók þá við, Sara
hélt ótrufluð áfram að stjórna og
gaf hinum fjarstöddu hljómlistar
mönnum leiðbeiningar og fyrir-
skipanir til beggja handa. Píanó-
leikarinn gafst upp eftir tvo tima,
en þá tók annar við.
Sara á til að æpa á kórinn, urra
að aðstoðarmönnum og hvæsa á
hirðulausa söngvara i aukahlut-
verkum, en við einsöngvara sína
er hún oftast ekkert nema ljúf-
mennskan, leitar til þeirra um ráð
og þiggur þau jafnvel. „Ég er
stjórnandi," segir hún, „og mér er
velljóst, að það er fólkið á sviðinu,
sem ræður úrslitum hvernig til
tekst. Ég get hjálpað því og leið-
beint, en taki það ekki þátt í verk-
inu, velji og hafni, er allt unnið
fyrir gýg.“
Flutningur verka er jafnan
mjög rækilega undirbúinn og litið
er um óundirbúin frávik. Hún æf-
ir söngvara þar til „þeir kunna
tónlistina svo vel, að hún streymir
upp úr þeim“. Þó bregður hún
stundum á leik, eins og í upp-
færslu La Traviata, er hún lét
skjóta töppum úr kampavíns-
flöskum i takt við tónlistina.
Hæfileikar og einbeitni Söru
Caldwell komu snemma í ljós.
Hún hafði góðar stærðfræðigáfur,
hún las mikið og hafði ákafan
áhuga á tónlist. Foreldrar hennar