Lesbók Morgunblaðsins - 24.03.1976, Blaðsíða 10

Popplist
Innlend og erlend popplist: Að
ofan: „Object" eftir Magnús
Tómasson, 1970. Til winstri:
„Painting Machine" (vél sem
málar) eftir Jean Tinguely, 1959.
Að neðan: „Playmate" (leikfang)
eftir James Rosenquist, 1966. Til
hægri: „Konumynd" eftir Tom
Wesselman. 1965.
mönnum sínum, um leið oj; hann
lét svo um mælt: „Þegar ég upp-
götvaði „Ready Made", hugðist én
gera uppreisn gegn fagurfræði-
legu skrani. 1 neodada hins vegar
nota þeir „Ready Made“ til að
uppgötva fagurfræðileg gildi. Ég
henti flöskuþurrkaranum og þvag
skálinni f andlitið á fagurfræð-
inni. en nú dást menn að þessu
sem fagurfra-ðilegri listsköpun."
Aó Ltuchamp á efri árum gerði
kópíur af „Ready Made“ er þó i
mótsögn við þessi ummæli hans.
En nú var heimurinn orðinn ann-
ar, dýrara að lifa og þó nauósyn-
legt að eiga skotsilfur fyrir bjórn-
um sem hann kneyfaði óspart yfir
tafli á öldurhúsum.
Amerískir myndlistarmenn leit-
uðu hann uppi og urðu fyrir mikl-
um örlagaríkum áhrifum frá
honum og skal hér helzt nefna þá
Robert Rausehenberg og Jasper
Johns, sem teljast með helztu
frumkvöðlum ameríska poppsins
hvortveggja í tvívídd sem þríviðu
rúmtaki. Það var á árunum
1955—58, sem þessir tvéir
mótuðu svip amerískrar pop-
listar, en seinna komu þeir Roy
Liehtenstein og Andy Warhol til
skjalanna ásamt þeim Claes
Oldenburg, Tom Wesselman,
James Rosenquist, Robert Indi-
ana, Jim Dine og á vesturströnd-
inni Ed Ruseha og Mel Ramos, en
þetta eru allt heimskunn nöfn í
dag sem flestir munu þekkja sem
með framúrstefnulistum fylgjast.
Á þeim tíma sem myndlistar-
rnenn í Bandarikjunum voru loks
að uppgötva og taka nútíma
borgaralega menningu og stílfæra
hana sem viðfangsefni í myndir
sínar, hafði pop-listin þegar
skotið rótum í Bretlandi, að sumu
leyti undir áhrifum frá hinu
ameríska risaþjóðfélagi, auglýs-
ingaiðnaði þeirra, ofgnótt og
neyzluvenjum. Á síðustu árum
fjóröa áratugsins koma fram tveir
myndlistarmenn, sem áttu eftir
að hafa mikil áhrif á þróun enska
poppsins, en það voru þeir
Franeis Bacon og Eduardo
Paolozzi.
Árið 1949 hóf Bacon að nota
ljósmyndir fjöldaframleiðsl-
unnar, sem vettvang myndgerðar
sinnar, einkum voru það tján-
ingarrík andlit sem hann höfðaði
til. Á sama tíma tók hann að
umbreyta og skæla hugmyndir úr
fyrri tíma Iistaverkum t.d. hina
frægu mynd Velazques af
Innocent X páfa og vaV það gerí
eftir eftirprentunum úr bókum.
Eduardo Parlozzi, sonur ítalsks
innflytjanda, telst þó hafa gert
fyrstu pop-myndina í Bretiandi og
er hún gerð undir greinilegum
áhrifum frá bandariskum
lifnaðarháttum, og hér kemur
m.a. orðið Pop! (með upphróp-
unarmerki) fram í fyrsta skipti á
mynd og það 9 árum áður en það
kom aftur fram i mynd Richard
Hamilton, sem margir telja rang-
lega upphafsmann enska popps-
ins, auk þess sjáum við hér einnig
Coca Cola flöskuna táknrænu
ásamt ögrandi hofróðu. En
kjarnann í Pop-list telja margir
vera ofgnótt neysluþjóðfélagsins,
stjórnmál, ádeilu, erótík, lifsvenj-
ur og óeðli, þetta allt með ákveðn-
um skammti af dulúð. Hér er
kjarninn sá, að listamaðurinn lifir
i umhverfi sínu en telur sig ekki
kallaðan til að breyta heiminum,
og þó hafa þessir listamenn gjör-
breytt öllu almennu gildismati á
eðli nýlista. Á sama tíma hafa
aðrir, sem vildu öllu breyta og
umbylta í þjóðfélaginu, einungis
skilið eftir sig líttmerkjanleg
spor.
Richard Hamilton hefur gegnt
mikilvægu hlutverki í þróun
Breska poppsins svo og Allan Jo-
nes, Peter Blaka, David Hockney,
Joe Tilson o.fl.. Slá má föstu að
Pop-listin sé öðru framar engil-
saxneskt fyrirbæri og á sér þar
andlegar og þjóðfélagslegar ræt-
ur. En á sama tíma átti sér stað
andóf gegn ofurvaldi abstrakt-ex-
pressjónismans á meginlandinu,
og kom það einkum fram í mynd-
um Yves Klein, Jean Tinguely,
Arman, Gustav Metzger, Spoerri,
Christo, Cesar o.fl. Hreyfingin
fékk nafnið „le nouveu realisme"
og var aðalhugmyndafræðingur
þeirra listfræðingurinn Pierre
Restnay, sem hélt því fram að hér
væri um nýtt landslagsmálverk að
ræða.
Bæði amerískt og meginlands-
pop Evrópu eiga rætur sínar að
rekja í tilraunir listamanna
með staðsetningu ýmislegra að-
skotahluta í myndflötinn, svo sem
sands, mulins grjöts, ullar, þráðar
og annars aðvífandi efnis. 1 Am-
eríku voru það þeir Rauschen-
berg og Jasper Johns, en í
Evrópu, Fautrier, Dubuffet,
Burri, Waagemaker, Crippa og
Antoni Tapies. Er hér stundum
erfitt að setja mörkin, og víst er
að hugtakið Pop-list hefur vikkað
til muna á undanförnum árum,
svo sem sýningar og bækur um
liststílinn beravitni.
íslendingurinn Guðmundur
Erró og svíinn Öyvind Fahlström
eru einu Skandinavarnir er hafa
til þessa tima komist á blað i

■i -* • rv'
þessum hópi. Fahlström lifir I
New York, en Erró í París, svo
sem kunnugt er, og þar hefur
Erró getið sér nafns með eins
konar evrópsku andsvari við am-
eríska poppinu.
Hann einn barðist á þessú sviði
á þeim tíma sem pop var bannorð i
hinum parisíska listheimi, og það
var ekki fyrr en uppúr 1968 að
París tók við sér og söfn og safn-
arar fóru að festa sér slíkar mynd-
ir víða aó og kynna I sölum slnum.
Þótt svo eigi að heita að Pop-
listin feli ekki í sér neinar
ákveðnar meiningar eða boðskap
I verkum sínum, og að forsendur
hennar sé fyrst og fremst eins
konar krufning á nútímaþjóðfé-
laginu, þá er kjarni liststílsins
óvefengjanlega sá að opna augu
nútímamannsins fyrir umhverfi
sinu og og gera hann þar að lif-
andi þátttakanda. Hér fer fram
eins konar uppreisn gegn kaldri
vélvæðingunni sem verður þeim
mun hatrammari sem hún fyllir
meira rúm I lifi og umhverfi
mannsins, þvi að skylda lista-
mannsins er öllu öðru fremur, að
eflalífsfyllingu i stöðluðum gervi-
heimi nútimamannsins, vikka
skyn hans fyrir lifsgildum og
auka samkennd hans með öllu
sem lifir og grær.