Lesbók Morgunblaðsins - 11.04.1976, Blaðsíða 6

IKLAKKSVIK
Sverrir Þórðarson
blaðamaður segir frá
íslenzkum immigröntum,
sennilega þeim einu,
sem flutzt hafa búferlum
til Færeyja
Bentsina Bryngerður Frímannsdóttir frá Húsavik, nú
búsett i Klakksvik.
Til hægri: íbúðarhús þeirra Bentsinu og Baldvins í
Klakksvík hefur tekið ýmsum breytingum og stækk-
að smám saman eftir þörfum fjölskyldunnar.
Það var á ágústkvöldi í sumar
er leið, veðrið stillt og fallegt.
Aldrei hafði ég áður komið á þess-
ar slóðir. Ég var staddur í öðrum
stærsta og mesta athafnabæ Fær-
eyja: Kiakksvik. Ég stóð utanvið
Sjómannaheimilið, en það er jafn-
framt aðalhótelið f bænum. Það
stendur í siakka og þaðan er all-
víðsýnt. Strákar sem voru að gera
við skellinöðru sögðu mér að þar í
bænum væru nokkrir íslendingar
og umhugsunarlítið nefndu þeir
nafnið „Gerda-gamla“. Eg hváði.
Það er gömul íslenzk kona sem er
búin að eiga heima í bænum í
mörg, mörg ár sögðu þeir og
bættu við: „Já, hún er Jáari.“ Svo
nefna Færeyingar gjarnan Islend-
inga. Þeir buðust til að fylgja mér
að húsi hennar. Sá þeirra sem
fylgdi mér, sagðist sjálfur vera á
förum til Reykjavíkur og hlakka
mjög til. Hann færi með nokkrum
fleiri krökkum þangað til að vera
með á norrænu kristilegu móti.
Brátt komum við að gömlu báru-
járnshúsi. A leiðinni þangað
veitti ég því eftirtekt að á ýmsum
skiltum og húsum mátti lesa
nafnið Kjölbro. Þá rifjaðist það
upp fyrir mér að þetta nafn hefði
ég fyrst heyrt nefnt fyrir nokkr-
um áratugum. — Ég sagði strákn-
um, að heima á Islandi hefðum
við í eina tið átt nokkra Kjölbróa.
— Og ég spurði hvort stóratvinnu-
rekstur Kjölbros gamla og útgerð
heyrði nú ekki sögunni til? Piltur-
inn sagði eitthvað á þá leið, að
þessi skilti og þakmerkingar með
nafni Kjölbros væru síðustu
minnísvarðarnir um þennan
mikla athafnamann. — Nei fyrir-
tækin éru öll horfin úr umsýslu
hinna upphaflegu eigenda. Það er
búið að stokka allt upp. Hvorki
einn né neinn af Kjölbro-
slektinni hefði nein forráð at-
vinnufyrirtækjanna. Ég sagði
honum að á íslandi hefði nafn
Kjölbros verið þekkt í eina tíð,
©
álika þekkt nafn og Heinesen og
Paturson nöfnin.
„Hér býr Gerda gamla,“ sagði
strákurinn. Við námum staðar á
götunni sem var aðeins ofan við
gamalt bárujárnshús, sinnepsgul-
brúnt á litinn með rauðum glugg-
um, — hæð og ris. Byggingarsaga
hússins var öll sögð um leið og
maður leit á það. Upphafleg stærðl
þess, síðan viðbótarsmíði, þegar
fjölskyldan í því stækkaði — og
enn viðbótarsmíð, þegar fjöl-
skyldan hefur verið að því komin
að sprengja veggi þess utanaf sér.
Hugvitsamir trésmiðir hafa þá
ieyst vandann hverju sinni og
loks með því að lyfta þakinu
öðrum megin mænisins.
Um leið og ég hafði bankað
uppá, opnaði öldruð kona for-
stofuhurðina — Ég sá um leið og
hin aldraða húsmóðir opnaði, að
það væri ósanngjarnt — útiitsins
vegna — að kalla hana „Gerdu
gömlu". Svo vel bar þessi kona
háan aldurinn. Ég sló á það svona
með sjálfum mér að húsmóðirin í
þessu húsi væri um sjötugt. Hún
kom í alla staði vel fyrir. Það fór
þó ekki milli mála að einhvern-
tima hafði hún tekið til hendi
þegár hún var á sokkabandsárum
sínum. Hendur hennar sögðu til
um það.
„Gerda gamla“ tók mér ákaf-
lega vel og bauð mér strax til
stofu sinnar. Ég sagði henni að ég-
myndi ekki hafa langa viðdvöl,
framorðið væri. — Kaffi? —
Þakksamlega þegið ef við
drykkjum það í eldhúsinu
hennar. Því væri ekki að leyna að
mig langaði að heyra hana segja
sína Færeyja-sögu.
Gerda heitir reyndar Bryn-
gerður Frímannsdóttir. Hún sagði
að, þegar að garði bæri óvænt
mann alla leið heiman frá Islandi
væri það ekki til siðs á hennar
heimili að bjóða í eldhúsið. —
Stofan væri fyrir slíka gesti. En
ég fékk því nú eigi að siður fram-
gengt að við sátum í eldhúsinu.
Það var mikið um að vera á
heimilinu, þö komið væri langt
fram á kvöld. Ilmur af nýjum
kökum hafði borizt út á
tröppurnar um leið og Bryn-
gerður opnaði. Hjá henni var
yngri kona við kökubakstur. Hún
var líka í óða önn með skrúbbuna
að þvo út úr. — Það var verið að
undirbúa mikla fjölskylduhátíð
— stórafmæli — áttræðisafmæli
Bryngerðar. eftir aðeins örfáa
daga. (6. ágúst 1975).
Bryngerður hefur sérstöðu í
Færeyjum og reyndar hér líka:
Hún og eiginmaður hennar, sem
látinn er, gerðust innflytjendur
„immigrantar", til Færeyja.
Fluttust þangað búferlum í
byrjun þriðja tugar þessarar
aldar norðan úr Grímsey og
bjuggu alla sína búskapartíð í
Klakksvík, og þar lézt hann fyrir
13 árum.
Við sátum við borð undir eld-
húsglugganum yfir kaffisopa og
nýbökuðum smákökum, sem
ætlaðar voru afmælisgestum
Bryngerðar.
Hún sagði eitthvað á þessa leið.
Okkur hefur liðið vel í þessu húsi.
Hún lét augu sin hvarfla um
veggi eldhússins svona eins og til
þess að ná því sem ljósmyndarar
kalla skarpari kontrasta í mynd'
minninganna innan veggja þessa
gamla húss. Hún var búin að vera
í þessu eldhúsi i 50 ár.
Það er svo sem ekki mikið að
segja um okkar dvöl hér i Klakks-
vík sagði Bryngerður. Okkar kjör
voru svipuð eða hin sömu og
almennt hafa verið i þessum bæ
meðal skútukalla.
Mér fannst, þegar hún hafði
spjallað dálitið um lífið, baslið og
puðið að hún hefði eins getað
afgreitt mig með stuðningi
sílifandi tilvitnunar úr „Sölku
Völku". Á mínu heimili var lifað
ogstarfað undir vígorðinu: „Lífið
er saltfiskur", þó með kristilegu
ívafi. Því mikil trúkona virtist
mér þessi aldurhnigna sjómanns-
kona vera Hún kvaðst ætíð hafa
sótt andlegan styrk sinn til ein-
lægrartrúar.
„Maðurinn minn var sjómaður
1 yfir 50 ár. Oft svo mánuðum
skipti var hann á fjarlægum fiski-
miðum og ég ein hér með börnin,"
sagði hún, eða þá synirnir lika til
sjós á fjarlægum miðum, langtím-
um saman, þegar þeir höfðu aldur
til.— Trúin hafði vérið henni
mikill styrkur alla tíð. Það voru
ekki þeir tlmar þá að hægt væri
að tala við skúturnar —
„Siuppurnar", eins og Færeying-
ar kalla gömlu kútterana, —
gegnum radióstöðvarnar. Þá frétt-
ist oft ekki svo vikum skipti af
skipum eðamönnum.
Og hvernig hafði það dtvikazt,
að þessi aldraða íslenzka kona og
maður hennar höfðu tekið pjönk-
ur sínar saman norður í Grimsey,
farið hingað til Klakksvíkur og
setzt hér að fyrir fullt og allt?
Þetta upphófst árið 1921. — Þá
hafði Bryngerður, sem fullu nafni
heitir Bentsína Bryngerður
Frímannsdóttir nokkrum árum
áður gifzt Baldvin Sigurbjörns-
syni, sjómanni. Þau voru bæði
Húsvíkingar, a.m.k. Bryngerður
sem þar er borin og barnfædd.
Þau höfðu verið gefin saman í
kirkjunni i Grimsey og voru búin
að koma sér upp litlu húsi, þar
sem nú stendur samkomuhús
Grímseyinga. Vetrarvertíð árið
1921 var hafin í verstöðvum á
Suðurnesjum. I febrúar eða marz
bjóst Baldvin til brottferðar í ver-
ið suður í Sandgerði, þaðan ætlaði
hann að róa þessa vetrarvertið.
Ekki hafði Bryngerður neinar
fréttir af honum fyrr en all-
nokkru siðar. 1 bréfi til hennar
segir Baldvin að hann sé hættur
við að fara á vertíðina í Sandgerði
I Reykjavík hafi hann hitt
færeyskan skipstjóra. Hafði sá þá
verið búinn að kaupa kútter í
Reykjavik. Var sá færeyski að
leita að nokkrum mönnum til að
sigla kútternum heim til Færeyja.
Þessi kútter hét Sigurfarinn. —
Sá hinn sami Sigurfari og þeir á
Akranesi keyptu hér i Færeyjum
og haf a nú siglt heim, sagði Bryn-
gerður.
Baldvin réð sig í skiprúm á
þennan kútter og sigldi til Fær-
eyja. Baldvin kom aldrei aftur til
Islands nema sem gestur. —
Framandi skútukall fyrst, siðar
togarasjómaður — I landlegum
eða- vegna proviantkaupa til
þeirra skipa sem hann var á.
—Bryngerður sagði að Baldvin
hefði hreinlega orðið Færeyingur
I bókstaflegri merkingu þess orðs.
— Víkjum aftur norður í Grims-
ey. Það liðu mánuðir frá því Bald-
vin sendi Bryngerði bréfið og
sagði henni frá ákvörðun sinni i
Reykjavík um að ráða sig i skip-
rúm til hins færeyska skútuskip-
stjóra og sigla með kútter Sigur-
fara til Færeyja, unz næsta bréf
barst frá honum. Hún sagði að
það myndi trúlega hljóma sem
misminni hennar ef hún segði frá
því að 11—13 vikur hefðu liðið
frá því hún fékk bréfið frá
Reykjavík um Færeyjasiglinguna
unz hún fékk að vita um hvað af
Baldvin og Sigurfaramönnum
hefði orðið. Þetta höfðu verið
langar vikur fyrir hina ungu konu
norður við heimskautsbaug að
bíða frétta af örlögum eigin-
manns síns, Allt hafði þó farið vel
að lokum, það var fyrir öllu.
Hvað hafði komið fyrir?
Þetta hafði verið mikil
hrakningasigling hjá þeim á
„sluppunni“. Þegarþeir voru loks
komnir, eftir storma og óhag-
stæðan byr upp undir Færeyjar
brast á þá þvilíkt óveður, að Sig-
urfara hrakti hreinlega alla leið
að ströndum Austurlands. Hafði
áhöfnin hleypt inn á Seyðisfjörð.
Var ástandið um borð orðið svo