Lesbók Morgunblaðsins - 15.05.1976, Qupperneq 5

Söknarnefndin hafnaði alfaristöflunni, því
önnur gömul var fyrir. Þö ökvaö Samúel bara I
aö byggja kirkju sjölfur yfir altaristöfluna og >
þaö geröi hann. Mölina og sandinn í
bygginguna bar hann ö bakinu neöan úr fjöru
V
/. ^ |
lyft á eins manns herðum — neðan úr
fjöru á byggingarstað.
En þarna var fleira að sjá af handa-
verkum Samúels Jónssonar. Þetta, sem
hér hefur verið lýst, eru sumarverkin
hans. En auðvitað sat þessi einstaki elju-
maður ekki auðum höndum að vetrinum,
né heldur þegar óveður hömluðu störf-
um úti við á öðrum árstímum.
Það, sem inni er að sjá, er fyrst og
fremst altaristaflan — hugsjónin —sem
tvímælalaust var kveikjan að kirkju-
smíðinni. En þar var líka margt annað.
Mörg oliumálverk hafði Samúel þarna til
sýnis seinustu árin, sem hann lifði. Flest
voru þau í umgerð, sem hann hafði sjálf
ur smiðað.
En það, sem ég hygg, að flestir, er inn
komu, hafi strax rekið augun í voru
líkön af Péturskirkjunni og torginu i
Róm og af indverslu musteri. Þessi líkön
voru öll tegld úr tré og samansett úr
hundruðum ef ekki þúsundum smá-
hluta. Duldist engum, að bak við þessi
verk vorú margar vinnustundir, mikil
þolinmæði og innileg vinnugleði. Margt
fleira smærri handaverka var þarna að
sjá, ýmist fullgerð eða ólokið.
Allt var þetta gert eftir myndum í
bókum, þvi að ekki hafði Samúel gert
víðreist um dagana, þó held ég, að hann
hafi farið einar tvær ferðir til Reykja-
vikur. Til annarra landa hafði hann
aldrei komið, þó að hugurinn hafi ber-
sýnilega oft hvarflað út i hinn stóra
heim til stórvirkja anda og handa og
glæstra skrauthýsa stórborganna.
Þó að verk Samúels Jónssonar yrðu að
sjálfsögðu ekki metin til stórbrotinnar
listar, spegluðu þau djúpa listamanns
þrá, umtalsverða hagleiksgáfu og óbug-
andi eljusemi. Hónum tókst sannarlega
aó gera mikið úr litlu. Efniviðurinn var
vissulega lélegur, verkfæri hin frumleg-
ustu og fjármunirnir naumur ellistyrk
ur.
Er hryggilegt til þess að vita, að á
fáum árum hafa þessi verk Samúels
hrunið i rúst og orðið eyðileggingunni að
bráð, efnið — bæði lím og tré — lélegt,
og geymslustaðurinn hús ófullgert og
öupphitað.
Hver var þessi maður?
Samúel Jónsson var fæddur í Mosdal í
Arnarfirði, á bænurn Hprni, sem nú er
fyrir löngu kominn i eyói. Foreldrar
hans voru hjónin Jón Þorsteinsson og
Guöriður Guðmundsdóttir, er þar
l)juggu við lítil efni. Missti Samúel föður
sinn, er hann var fárra ára gamall, en
fluttist þá með móður sinni suður á
Baróaströnd. Voru þau þar skamma hríð
og lá leiðin aftur til Arnarfjarðar, nú að
Neðra-Bæ i Selárdal. Enn er Samúel
barn að aldri, þegar móðir hans gerist
vinnukona hjá séra Lárusi Benedikts-
syni í Selárdal. Þar er hann i skjóli
hennar og er haldið fast til vinnu að
þeirrar tíðar hætti. Mun Samúel hafa
verið orðinn 18 ára, þegar séra Lárus
hætti Imskap og fluttist lil Reykjavikur.
Nú gerist hann fyrirvinna móður sinn-
ar og fékk ábúð á hjáleigunni „Tóft",
sem var ein af fjórum hjáleigum innan
túns i Selárdal.
Þar undi hann þó aðeins skamma hríð.
Fékk hann þá heimild tii að byggja ný-
býli i Selárdalslandi, og reisti hann það
frá grunni. Það kallaði hann að Fossá.
Sér þar enn fyrir heimtröð, matjurta-
garði og húsatóftum. Þarna bjó Samúel
nokkur ár með móður sinni, en fluttist
siðan að Neðri-Uppsölum i Selárdal og
ílentist þar a.m.k. um 10 ára skeið.
Þar missti 1 nn móður sina, árið 1916,
en tók þá ráðskonu, Salóme Samúels-
dóttur að nafni. Attu þau þrjú börn
saman, sem öll dóu i bernsku. /
Nú fluttist Samúel vestur um heiði,
keypti jörðina Krossadal i Tálknafirði og
bjó þar um 20 ára skeið, frá 1927—1947.
— Þar mun hann, eins og víðast hvar,
þar sem hann bjó í lengri eöa skemmri
tima, hafa byggt upp bæjar- og penings-
hús.
En frá Krossadal lá svo leið Samúels
aftur norður um heiðina til Selárdals.
Fékk hann nú til ábúóar eina af hinum
gömlu hjáleigum staðarins niðri við sjó-
inn, „Klett", sem síðar nefndist Melstað-
ur. — Þar bjuggu fcreldrar mínir um
tveggja áraskeið á árunum 1915—1917.
A þessum stað byggði Samúel enn, svo
sem fyrr er að vikið, ibúðarhús og
kirkju, og þar gaf hann sér tóm til að
sinna hugðarefnum sinum, sem fram aó
þessu höfðu lengstum orðið að vikja fyr-
ir búksorgum og brauðstriti.
Þennan stað kallaði Samúel „Brautar-
holt".
Hér bjó hann um tuttugu og tveggja
ára skeið, það sem hann átti eftir ólifað,
lengstum einn síns liðs.
Eg sá Samúel fyrst sumarið 1916, þá
hefur hann verið þrjátiu og tveggja ára
og þannig á bezta aldri. Maðurinn vakti
strax athygli mina. Hann var grannur
vexti, maðalmaður á hæð, friður sýnum
með glóbjart hár og skegg, og var yfir-
skeggið snúið uppávið. Snyrtilega var
hann til fara, og það var hann alla tið,
kvikur i öllum hreyfingum og hljóp við
fót léttilega, enda var hann annálaður
göngumaður. Var mér sagt, að enginn
hafi verió fljótari í ferðum en hann,
enda oft til hans leitað, þegar mikið lá
við, svo sem þegar sækja þurfti lækni
eða ljósmóður.
Allt var yfirbragð hans glaðlegt og
góðmannlegt, enda var öllum vel til
hans, og greiðviknari mann getur varla.
Snyrtimennskan fvlgdi honum til síð-
ustu stundar.
Samúel var fróður um margt, allvel
lesinn, léttur i máli og sagði ágæta vel
frá.
Lengstum var hann heilsuhraustur, en
þegar hann var um áttrætt og sjónin
farin að daprast, dvaldi hann vetrarlangt
hjá vinafólki sinu inni í sveit, og tvo
vetur var hann þá á Bíldudal. En með
vori var hann afti r kominn til Selárdals
og dútlaði þar við myndir sinar og mann-
virki og sýndi þau gestum og gangandi
með gleðisvip og hress í bragði. Var
honum yndi að fólk vildi sjá það, sem
hann hafði gert, og óefað hefur hann
glaðzt yfir lofsyrðum, sem féllu. Því að
margur undraðist, hvað þessi ólærði alls-
lausi maður með tvær hendur tómar
hafði getað gert. Hann hlaut því oft að
heyra, að hugur fylgdi máli, þegar hon-
um var þakkað fyrir sýnt og nokkrar
krónur lagðar í lófa hans, án þess nokk-
urs væri af hans hendi krafizt að fyrra
bragði.
Og svo kom að þvi, að ljósið hvarf.
Samúel missti sjönina, og þá lá leið hans
á Sjúkrahús Patreksfjarðar. Þar lifði
hann tvö seinustu æviár sín, vel látinn
sem fy af öllum, sem honum kynntust.
Þessi merki Seldælingur. Samúel
Jónsson — listamaðurinn með barns
hjartað — sem mér finnst rétt .að kalla
hann, var fæddur 15. september 1884 og
lézt 5. janúar árið 1969, 85 ára að aldri.
Hann var vissulega sérstæður maður.
Og þaö er sannfæring min, að öllum
samferðamönnum hans þyki gott að
minnast hans.
©
Eftirmynd Samúels af IjónagarBinum i Alhambra.
Likan, sem Samúel hefur smiSaB af Péturskirkjunni i Róm. A8 neBan: „Hugljómun", altaristafla
Samúels, sem getiB er um i greininni og hann varB að byggja kirkjuna yfir.