Lesbók Morgunblaðsins - 29.05.1976, Blaðsíða 4

Ásgeir Jakobsson
ÖSKJU-
HLÍÐAR-
ÞANKAR
Ég var þar kominn í sög-
unni, að ég var að fara niður í
lúkarskvtruna að fá mér bita.
Rétt, sem ég var að troðast
niður um gatið, greip brotsjór
bátinn og bar hann með sér á
lögginni langa stund, og held-
ur sakkaði hjarta mitt, vissu-
lega var þetta ekki lystauk-
andi, en þar sem ég var ekkert
nær þvf að bjargast þó að ég
væri uppi, hélt ég áfram niður
f lúkarinn. Hann var nú ekki
stór. Sinn setbekkurinn var
frammeð hvorri súð og gátu
þrír menn setið öðrum megin
en tveir þeim megin, sem kam-
fnan var og var þá þröngt setið.
Við frændurnir sátum sinn á
hvorum bekknum og skorðuð-
um hvor annan af með hnján-
um. Matarkassana höfðum við
f kjöltum okkar og mauluðum
uppúr þeim brauðsnarl. Báðir
vorum við f sjóstökkunum og
með sjóhattana; hann líka,
þótt hann þyrfti ekki upp aft-
ur, þvf að í þessu pusi hélt
ekki lúkarskappinn ágjöfinni.
Ég var Iftið kátur og fámæltur,
man ekki hvort ég hafði einu
sinni rænu á því að bölva vcðr-
inu, en það er mikið til f þeim
þekkta brandara um sjómenn-
ina, sem bölvuðu meira en
prestinum, sem með þeim var
á ferð, gott þótti og hann ávft-
aði þá, en formaðurinn afsak-
aði háseta sfna með þvf, að það
væri öllu óhætt meðan þeir
bölvuðu. Þegar veður tók að
versna, spurði prestur for-
manninn, hvað hásetarnir töl-
uðu. Hann sagði, að þeir bölv-
uðu enn, og varð þá presti að
orði: — Guði sé lof.
Það eru að vísu til menn,
sem bregða ekki vana sínum ð
hverju sem gengur, en fleiri
eru þó þeir, sem hlífast heldur
við blótsyrðum, þegar þeim
þvkir tvísýnt um Ifftóruna.
Annars eru blótsyrði til sjós
ekki til að amast við, þetta eru
meiningarlaus áherzluorð, og
dálftil kúnst að raða saman
blótsvrðum svo vel fari. Ég
þekkti eitt sinn formann,
ágætan mann, sem vafalítið
hefur hlotið góðan samastað,
sem taldi sér það til ágætis að
geta bölvað 77 sinnum án þess
að nefna nokkurn tfman sama
blótsvrðið. En sem sagt: mér
leizt ekki betur á ferðalagið en
það, að ég talaði fátt; það er
varlegast, þegar geigur býr
með mönnum að tala þá ekki
mikið; það gæti heyrzt-á rödd-
inni, að ekki sé allt með felldu
um kjarkinn.
Þarna sátum við nú frænd-
urnir skorðaðir hvor við annan
og mauluðum þegjandi brauð-
ið. Þegar ég fann að brotsjór
greip bátinn og flutti hann
með sér á hliðinni, örvaðist
hjartsláttur minn um nokkur
slög, en hægðist aftur, þegar
báturinn rétti sig, og voru
nokkur læti f brjósti mínu
meðan ég át, man ég. Faðir
minn hafði farizt á lfkum slóð-
um og við vorum nú, og ég
man, að ég var að hugsa um
hvernig honum hefði liðið,
þegar hann sá framá dauða
sinn, ungur maðurinn með
börn f ómegð. Það var einnig
svipað veður, þegar hann fórst
— norð-austan áhlaup. Veðrið
var þá svo hart, að ekki var
annað sýnna en húsið ætlaði af
grunninum og móðir mfn
flúði með okkur drengina um
nóttina f kjallaraholu eina
kartöflugeymslu undir hús-
inu.
Allt í einu heyri ég að það
kjótlar f frænda mfnum og
hann er farinn að hristast Iftið
eitt, sem þýddi, að hann var
farinn að hlæja með sjálfum
sér. Ég spurði heldur önugur:
— Að hverjum fjandanum
ertu að hlæja?
Hann var með fullan gúlann
af brauði og varð seinn til
svars, en þegar hann mátti
mæla, sagði hann:
— Ég .. er .. að . . hlæja .. að
.. því, að nú standa landmenn-
irnir gapandi niðri á Brjót,
skjálfandi í kulda að bíða eftir
okkur, og svo komum við
kannski aldrei...“
Og nú brá hann vana sfnum
og hló upphátt, að þessum af-
takaskemmtilega brandara
sfnum. Ég þykist geta hlegið
sem hver annar að bröndurum,
en þessi fannst mér full-
harðsoðinn. Mér lfkaði ekki
forsendan fyrir honum. Það
bætti heldur ekki um fyrir
hjartatötrinu í mfnu brjósti,
að ég vissi, að þessi maður
var vel dómbær á aðstæður,
og það var glöggt af brand-
ara hans, að hann taldi, Ifkt
og ég, tvfsýnt um líf okkar,
þó að afstaða hans til dauðans
væri greinilega önnur en mfn.
Þessi brandari sagður beint
uppf opið geðið á dauðanum
hefur mér alltaf þótt eitt hald-
bezta dæmið um inngróna
steinbftsheimspeki. Maðurinn
var enginn bjáni, sfður en svo,
honum var bara svona innilega
sama um, hvað uppa kæmi.
Hann hafði sennilega af langri
sambúð og fyrir arfgengi,
misst alla virðingu fyrir dauð-
anum, hvað þá að hann óttaðist
hann. Og hér kom ekki til rót-
gróin trúarsannfæring um
betra lff framundan, því að
maðurinn var, að ég held, trú-
laus, en þó getur maður aldrei
verið viss um slíkt hjá náunga
sfnum, ekki sfzt, ef hann lætur
Iftið uppi um tilfinningar sín-
ar og skoðanir. Hér var um að
ræða að mfnum dómi rótgróna
og sér-fslenzka steinbftsheim-
speki.
Hafa íslenzk höfuð þolað sól-
far undangenginna ára?
Mannsheilinn er æxli f sköp-
unarverkinu, sem aldrei var
ráð fyrir gert. Guð ætlaði sér
upphaflega að stjórna þessu
öllu saman og taldi manninn
ekki þurfa á annarri forsjá að
halda, sfzt sinni eigin. Hann
vissi að hún hlyti að mislukk-
ast. En svo tók ókennileg
fruma að skipta sér með
ókennilegum og óviðráðanleg-
um hætti og mannveran óx út-
úr höndunum á guði sfnum. Af
þessu, að ekki var gert ráð
fyrir mannsheilanum f sköp-
unarverkinu, er margt f nátt-
úrufari andsnúið honum. !
rauninni er maðurinn orðinn
ónáttúrleg vera, þó að hann
þrjóskist við að viðurkenna þá
staðreynd fyrir sjálfum sér og
leiti stöðugt f fang náttúrunn-
ar lfkt og gamall maður á
æskustöðvarnar til þess eins
að uppgötva að þangað á hann
ekki afturkvæmt.
Vænst þykir manninum um
sólina og dýrkar hana ákaflega
en einmitt hún leitast við að
skræla hið ónáttúrlega tæki í
höfði mannsins.
Þegar manninum hafði skil-
izt, að heilinn næði ekki að
starfa af fullum krafti beint
undir sólinni, færði hann sig
til, þangað til geislar hennar
tóku að falla mjög skáhallt á
hann og á svæðinu frá nyrðri
Hvarfbaug — en þó aðallega
frá 45 breiddarbaugnum — og
norður undir heimskautsbaug-
inn, reyndist hann hafa beztan
frið til að hugsa fyrir sólinni.
Þar var hún mátulegust fyrir
kollinn. Sem sagt sterk sól er
óvinur hugsunarinnar og eng-
inn óvitlaus maður fer útf sól
til að hugsa. Menn fá yfir höf-
uðið í mikiili sól og með ýms-
um hætti. Yfirleitt leggst
heilastarfsemin f dróma, og er
reynsla okkar Islendinga af
suðurgöngufólki hinna sfðari
ára talin af mörgum haldgott
einkadæmi okkar um það.
Þessir menn halda þvf fram að
þjóðinni sé að hraka andlega
og orsökin sé þessar sólarferð-
ir. Sjálfur hef ég enga trú á
þessari kenningu, að andleg-
heitunum sé að hraka — ég
trúi þvf staðfastlega að mfn
þjóð, sé nokkuð svo jafnvitlaus
frá kvnslóð til kvnslóðar. Það
er rétt að, þessir hrörnunar-
prédikarar geta bent á all-góða
staðreynd máli sfnu til sönn-
unar, sem sé þá, að þótt fjórð-
ungur landsmanna sé búinn að
fara suður til sólarlanda, þá er
ekki finnanleg, það ég veit, ein
einasta haldgóð lýsing úr þeim
ferðum, nema ef vera skyldi
um manninn, sem sólbrann á
hægri hendinni, af þvf að hann
gætti þess ekki, að hafa vfn-
glasið inni í skugga sóltjaids-
ins heldur þurfti að seildast
eftir þvf útf sólina. (Þessi mað-
ur gætti vissulega höfuðs sfns
fyrir sól og kom ekki heimsk-
ari en hann fór.) Gagnstætt
þessu má nefna, að einungis
fáeinar hræður hafa farið til
Grænlands en það má heita, að
hver og ein þeirra hafi skrifað
saman og gefið út reisubók frá
ferð sinni. 1 kuldanum af jökl-
inum var fslenzki kollurinn f
eðiilegu ástandi. Þess ber nátt-
úrulega að gæta, að grænlenzk-
ar selskinnsbuxur eru ekki
eins truflandi og bikinibaðföt,
en það er nú önnur saga. Það
er margra manna mál, að ó-
reiða sé á fslenzkri hugsun hin
sfðari ár, reyndar jaðri við
rugl á allri þjóðinni. Það væri
máski rétt að fara að athuga
það, hvort sólarferðir sfðari
ára eigi einhverja sök á þess-
um firnum. Það eru vissulega
ekki lftil viðbrigði, að koma úr
aldalöngu myrkri í geislandi
sól og þess nokkur von, að
menn ærist með einhverjum
hætti. Það getur til dæmis ver-
ið umdeilanlegt, hvort 200 þús.
manna þjóð, sem byggir 100
þús. ferkm. harðbýlt land og
700 þús. ferkm. hafsvæði, hafi
efni á þvf að liggja langtfmum
saman f sólbaði í suðrænum
löndum. Það getur verið, að
hún eyði um of tfma sfnum frá
aðkallandi verkefnum heima
fyrir, en það er þó kannski
ekki verst, heldur hitt ef hún
fær varanlega yfir höfuðið af
sólinni, og sífka ofbirtu f aug-
un, að hún sér ekki fótum sfn-
um forráð og lifir áfram eftir
að heim kemur í annarlegum
sólardraumi.
Lesandinn skyldi svo minn-
ast þess, að allt er nú þetta
snakk hugsað í sterkri sól með
fæturna f skugga, en er ekki
öll þjóðin með höfuðið f sól en
fæturna f skugga. Ilefur fs-
lenzki kollurinn þolað sólfar
undangenginna ára?
©