Lesbók Morgunblaðsins - 05.06.1976, Blaðsíða 11

Nýlegur þáttur ( dagblaða-
mennsku á tslandi er að víkja
sér að manninum á götunni og
biðja hann umsvifalaust að
svara spurningu dagsins. Hug-
myndin er góð og hefur þann
meginkost, að lesandinn fær sf-
fellt ný andlit á sfðum blaðsins.
Að fjalla um fðlk, segja frá
fólki, spyrja fólk — ekkert
virðist vera eins kærkomið
lestrarefni. Það þarf engan veg-
inn að vera óvenjulegt fólk og
ekki heldur afreksmenn, sem
um er fjallað. Bara manneskj-
ur; hversdagslegt fólk sem
kannske hefur fátt merkilegt
upplifað og kemur ekki til hug-
ar að halda fram nýstárlegum
skoðunum — allra sízt í blöð-
unum.
1 landi kunningsskaparins er
ævinlega forvitnilegt að sjá
andlit á prenti; hver veit nema
maður kannist við það? Eigin-
lega þyrfti alltaf að tilgreina
hvurra manna allir þessir Sig-
urðar og Jónar eru, sem teknir
eru tali á götunni. Þá mundi
stór hópur sjá, að þetta er son-
ur hans Gvendar og hennar
Stfnu, «ða babbi hans Geira „f
mfnum bekk“. Þarmeð fæst
eitthvert samhengi f hlutina.
Eins er með allar brúðkaups-
myndirnar. Eftir þeim að
dæma eru sumir rétt liðlega
fermdir þegar þeir staðfesta
ráð sitt. Oftast þekkir maður
hvorki haus né sporð á þessu
fólki og hér f landi ættfræð-
innar er það hreint ófært. Ef
vel væri að verkinu staðið,
þyrfti að tilgreina feður og
mæður og helzt afa og ömmur.
t hinu kurteislega og gamla
spurnarávarpi: „Hver er
maðurinn?" fólst einmitt ósk
um, að komumaður gerði grein
fyrir sér; ekki bara með nafni,
heldur og uppruna. Ég kann vel
við þessa venju og vona að hún
deyi ekki út með öllu. Og sú ósk
er ekki út f bláinn; hún brúar
bilið milli kynslóðanna. Við
erum ekki einstök fyrirbæri,
hversu hámenntuð og moderne
sem við höldum að við séum —
heldur brot af öfum okkar og
ömmum og öðrum forfeðrum.
Sumir eru svo menntaðir, að
þeir afgreiða þetta með upp-
runann sem hreina hégilju.
Ætt og uppruni á ekki að skipta
minnsta máli f þjóðfélagi nafn-
númeranna og tölvutækninnar.
Við eigum eftir því sem lesið
verður í sumum bókum og blöð-
um að horfa fram á við og ein-
beita okkur að því að bylta
þjóðfélaginu. Ekkert skiptir
máli nema umbreyting þjóðfé-
lagsins.
En ég var að minnast á blöðin
og fólkið sem er spurt á degi
hverjum um sundurleytustu
efni.
Ég árétta enn, að hugmyndin
var góð. En það eru aldeilis
undur og stórmerki, hvað hægt
er að finna upp ómerkilegar
spurningar: „Notarðu mikið
sfma?“ „Borðaðir þú fisk f
dag?, „Áttu miða f happ-
drætti?“ og annað eftir þvf.
Maður lftur á spurninguna og
sér, að hún er svo óendanlega
ómerkileg, að svörin geta ekki
skipt nokkru máli. Við vitum
að slangur af fólki á miða f
happdrættum og að margir
borða fisk endrum og eins.
Ekkert er fréttnæmt við það.
í vor var annað veifið verið
að spyrja fólkið á götunni,
hvernig sumarið leggðist f það;
hvort það ætti von á góðu
sumri.
Ugglaust muna flestir hér á
Suðurlandi hvernig sumarið
var f fyrra. I kaupbætí fengum
við umhleypingaveturinn
mikla og vorið byrjaði ekki
fyrr en á páskum. En það er
dæmigert fyrir landann að gera
sér vonir um gott framundan.
Þeir sem spurðir voru, þótti
einsýnt að nú fengjum við
mikið dýrðarsumar. Annað-
hvort væri nú eftir allar hryðj-
urnar og élin.
Sfzt af öllu ætla ég að gera
lftið úr bjartsýni. En því miður
sýnir reynslan að Ifkurnar á
góðu sumri eru sáralftið meiri
þótt útsynningur og landsynn-
ingur væru til skiptis daglegt
brauð okkar hér á suðvestur-
horninu f vetur.
Veðurfarið á sinn þátt f þvf
að við leggjum meiri áherzlu á
húsakost og hfbýlabúnað en
þær þjóðir sunnar f álfunni
sem láta sólina verma sig
meiripart ársins. Hér gefst
enda kostur á talsverðu úrvali
af vönduðum húsbúnaði og
kemur það bezt f Ijós á þeim
sýningum, sem húsgagnafram-
leiðendur efna til.
Nýlega er lokið húsbúnaðar-
sýningu f Laugardalshöll og
ekki þurftu sýnendur að kvarta
yfir áhugaleysi almennings.
Sýningar af þessu tagi hafa
geysilegt auglýsingagildi og
það er að mfnu mati til algerrar
skammar fyrir hlutaðeigendur
að selja aðgang að þesskonar
sýningum.
Breytingar verða ekki sem
um munar f þessum iðnaði frá
ári til árs. Sóffasettin eru ósköp
lfk hvert öðru og af einhverjum
ástæðum gengur illa að fram-
leiða ódýr húsgögn. Uppá sfð-
kastið er kostur á fjölbreyttu
úrvali af ýmiskonar vegghill-
um og samstæðum úr hillum og
skápum. Það er út af fyrir sig
gott og blessað og þörfin fyrir
þesskonar húsbúnað hefur auk-
izt vegna feykilegrar út-
breiðslu á hljómflutningstækj-
um. Þó fylgir sá böggull
skammrifi að þessar veggsam-
stæður eru oftast fáranlega
dýrar. Þegar grannt er skoðað,
er smfðin harla einföld úr spón-
lögðum plötum; allar lfnur
beinar allt unnið f vélum og
þar að auki fjöldaframleitt.
Verðlag á þessum veggein-
ingum er fráleitt í samræmi við
tilkostnaðinn og út f bláinn
borið saman við almenn launa-
kjör — til dæmis hjá þvf fólki
sem vinnur við að afgreiða
þessa hluti f búðunum.
Mér er sagt að mörg ung hjón
láti kaup á hljómflutningstækj-
um gangá" fyrir ýmsu öðru,
þegar bú er stofnað. Um það er
gott eitt að segja; nógur er tfm-
inn að fá sér breiðara hjóna-
rúm og mýkri hægindi.
Það sama hefur gerzt áður,
en við ólfkar heimilis- og þjóð-
félagsástæður. 1 því sambandi
kemur mét- f hug það, sem Ei-
rfkur frá Bóli, nú hótelstjóri f
Hveragerði, sagði mér á dögun-
um. Sjálfur var Eirfkur um
langt skeið helzti skemmti-
kraftur á Suðurlandi og stóð
hvfldarlítið á óteljandi dans-
leikjum og þandi harmonfkuna
framundir morgunsárið.
Eirfkur lærði að leika á orgel
heima á Bóli og það var einmitt
sagan af orgelinu þar, sem mér
þótti eftirtektarverð.
Bjarni á Bóli, faðir Eirfks,
var músikalskur og ágætur
söngmaður. Hann og kona hans,
Marfa Eirfksdóttir, hófu
búskap af algerum vanefnum
eins og raunar var algengt f þá
daga. Byrjunarörðugleikarnir
lýstu sér meðal annars f þvf að
ekki voru til sængur f rúmin á
Bóli. Að sjálfsögðu var það
ekki gott. Hitt þótti Bjarna
bónda þó leiðara að hafa ekki
hljóðfæri á heimilinu. Niður-
staðan varð sú, að bæta fyrst úr
hljóðfæraleysinu, áður en efnt
yrði f sængur.
En þar með er sagan aðeins
hálfsögð. Það var engin heim-
sendingarþjónusta á hljóðfær-
um, hvorki f Biskupstungum né
annarsstaðar á þessum tfma.
Að koma heilu orgeli vfir allar
þær vegleysur er ofar skilningi
nútfmamanna, en með viljan-
um hafðist það. Sfðasta spölinn
frá ferjustaðnum á Iðu og upp
að Bóli, trúlega um 20 kíló-
metra — varð að reiða orgelið á
reiðingshesti.
Þeir sem eitthvað hafa komið
nærri slfkum flutningum,
hljóta að spyrja: Hvernig er
annað eins hægt; ekki kemst
orgel báðum megin á hrossið?
Bjarni á Bóli leysti þessa
verkfræðilegu þraut á þann
hátt, að hann tók orgelið úr
kassanum, lagði það f boldang
og hengdi á hestinn öðrum
megin — en hinum megin
hengdi hann kassann og setti
eitthvað f hann til að vega á
móti hljóðfærinu.
Þetta höfðu verið dráps-
klvfjar, en klárinn hafði það af
að bera þessa byrði yfir allar
mýrarnar og keldurnar sem
þarna verða á leiðinni. Og eins
og nærri má geta, var það
mikill sigur þegar orgelið stóð
loksins á baðstofugólfinu á
Bóli. Það varð meira en stáss-
mubla; Eirfkur lærði að leika á
það og þannig var grundvöllur-
inn lagður að þvf, að hann gat
sfðar, þegar hann var orðinn
blindur, gerzt atvinnumaður f
músik.
Eirfkur kvaðst muna sérstak-
lega eftir sunnudags-
morgnunum f sambandi við
orgelið. Þá byrjaði Bjarni
bóndi á þvf að raka sig; slfkt
þótti hæfilegt að gera einu
sinni f viku og var það merkis-
athöfn. Að rakstrinum loknum
varð heitt kaffi að vera til taks
og til þess að komast í stemmn-
ingu var brennivínspeli tekinn
fram og húsbóndinn fékk sér
einn Iftinn út f kaffið f tilefni
dagsins. Að þvf búnu settist
hann við orgeiið og spilaði og
söng.
Gleðin rfkti f baðstofunni á
Bóli og hvaða máli skipti, að
sængur vantaði f rúmin — og
ugglaust margt fleira, sem
nútfma húsmæður telja sig
ekki geta án verið.
Þetta er nefnt hér og rifjað
upp vegna þess að það stendur f
sambandi við þrá mannsins að
eignast betri heim. Menn hafa
ævinlega kosið sér ýmsar leiðir
til þess að öðlast hlutdeild í
Paradís. Sumir telja að sú hlut-
deild fáist helzt með þvf að
græða peninga og þeirra er
róðurinn þyngstur. Aðrir hafa
sett sér auðunnara og einfald-
ara takmark. Kannski eitt
einasta Iftið orgel. Eða það að
eiga alltaf góðan hest.
Einn mesti velgjörðarmaður
fslenzkra mvndlistarmanna
fyrr og sfðar, Markús tvarsson I
Héðni, var ekki auðugur maður
á veraldarvfsu. En alit sem
hann gat látið af hendi rakna
var greitt fyrir málverk eftir
brautryðjendur okkar f mvnd-
list sem börðust í bökkum á
þeim árum. Markús hefði ugg-
Framhald á bls. 15