Lesbók Morgunblaðsins - 11.07.1976, Blaðsíða 2

Kdwarcl llelKason kallar sík Icv. Ilann er nií kominn vfir áttrælt, en hiind
hans virdist styrk |irátt fvrir það. Kdward er bróðir Hafliöa HelRasonar
prentsmiójustjóra. sem marKÍr RevkvíkinKar kannast vió.
en hefur lengi
verið erlendis og
málar nú skútur
og skip af mik-
illi nákvœmni í
San Francisco
Edward „lcy" Helgason er
íslendingur, eins og nafnið
bendir til; bróðir Hafliða
Helgasonar prentsmiðju-
stjóra. Edward fór ungur á
sjó. Hann fór alfarinn frá ís-
landi 17 ára gamall og réðst
þá til Norðmanna, sem ráku
hvalstöðvar í Suður-Georgiu.
Þar var Edward í mörg ár.
Síðan stundaði hann sjó á
margs konar skipum áratug-
um saman og allt til 1 951. Þá
tók hann pokann sinn og fór i
land. Hann settist að í San
Francisco.
Edward var listfengur, og
þegar hann hætti á sjónum
fór hann að mála. IN/lyndefni
hans eru honum nákomin;
það eru sjórinn, skip og
hafnir. Myndir Edwards eru
„málaðar af undanbragða-
lausri nákvæmni, og hann
kemur listavel til skila leyni-
þráðunum, sem liggja milli
sjómanns og skips". Fyrir
rösklega tveimur árum voru
myndir Edwards sýndar í Sjó-
minjasafninu í San Francisco.
Tilvitnunin að framan er úr
blöðungi frá safninu. Sögu-
brotin, sem fara hér á eftir
eru tengd nokkrum mynd-
anna, sem voru á þessari sýn-
ingu.
ÞA KYNNTIST
EG SJÓHRÆÐSLUNNI. . .
Það var árið 1936, að ég réð mig á
Alitak. Við fiskuðum fvrir niðursuðu-
verksmiðju í Chignik í Alaska. Einu
sinni lcntum við í fárviðri á leiðinni
þangað. Það var í Alaskaflóa. Við lögð-
um af stað fiistudaginn 13. apríl. Við
vorum 1.3 um borð. Við misstum bjarg-
bát og 13 kolapoka á leiðinni. Við vorum
13 daga að berja þetta til Alaska og það
var 13. ferðin mín þangað.
Ég hélt, að við kæmumst aldrei lífs til
hafnar. Ég var logandi hræddur; sann-
færður um það. að þetta vrði sfðasta
ferðin okkar allra. Það var tæpast hægt
að kalla sjóina öldur. Þetta voru himin-
gnæfandi vatnsveggir. Að minnsta kosti
þrír slfkir riðu vfir og lá við borð, að við
hefðum það ekki af. Fíinn slíkur sjór í
viðhót hefði keyrt okkur niður; skipið
var svo hlaðið, þegar við fórum frá San
Francisco.
Vélarrúmið fvlltist af sjó, svo að við
urðum að bjargast við stagseglið eitt.
Svo fór bjargbáturinn fvrir borð. Þá
rifnuðu davíðurnar upp úr dekkinu og
sjór komst niður í til okkar. Ég var f
koju, þegar þetta var, og var ég sofandi.
Allt fór á fleygiferð, þegar sjórinn foss-
aði inn. Ég stóð á haus f kojunni og lá
mér við köfnun. En okkur tókst á endum
að troða ábreiðum f götin í dckkinu.
Martin skipstjóri hafði reynt að snúa
skipinu upp f sjóina þótt það væri vélar-
vana og stagseglið eitt uppi. Þetta tókst
ekki og hann sneri þá undan og fór að
lensa, en sjóirnir náðu okkur og riðu
vfir hver á eftir öðrum. Þetta voru
stærstu öldur, sem ég sá um mfna sjó-
mannstfð og var ég þó fimmtfu ár á sjó.
Það voru reyndar ekki þessir grfðarlegu
sjóir, sem fóru verst með skipið, heidur
litlu öldurnar á földum þeirra stóru. Á
málverki mfnu sjáumst við koma á dckk
og Ifta á ummerkin eftir brotsjóina.
Ég hafði alltaf haft gaman af stórsjó-
um, og þvf meira þeim mun stærri sem
þeir voru. En eftir þessi þrjú brot, sem
við fengum á okkur þarna var mér lengi
meinilla við stórsjói. Ég vaknaði jafnvel
upp, ef skipið fór að velta eitthvað að
ráði. Áður hafði ég aldrei kennt sjó-
hræðslu, en þarna fékk ég forsmekkinn
af henni. í þessu sama veðri tók tvo
menn út af gufuskipi frá Pacific
American, og dekkfarminn Ifka.
Skipstjórinn á Aiitak hét A. Martin.
Hann var gamall skonnortuskipstjóri,
mikill brennivínsberserkur en góður
sjómaður. Hann var grafinn í Chignik
ári seinna. Ilann varð ekki gamall
maður; rúmlega þrftugur þegar hann dó.
Martin sagði mér, að þegar hann réð sig
á Alitak hefði stúlka á skrifstofu útgerð-
arinnar hrópað upp vfir sig: „Guð minn
almáttugur, hvað þú ert andfúll!“ „Það
værir þú líka, ef þú nevttir þess sama og
ég!“ sagði Martin. Það var viskí og nef-
tóbak, sem hann átti við. Það var hefð á
þessum skipum, að menn fóru fullir út.
Og það var Martin líka, þegar við Iétum
úr höfn. Þegar við fórum fvrir Point
Reves gerði ofsaveður. Ég var við stýrið.
Martin stóð hjá mér, fullur af viskíi upp
í háls og var mórautt neftóbakshleðslu-
mark á efri vörinni. Skipið stakkst á
endann og Martin rak hausinn í brúar-
gluggann. Ilann var heldur valtur á fót-
unum, blcssaður. „Icv,“ sagði hann við
mig „fáðu þér einn.“ „Það get ég ómögu-
lega, Martin," sagði ég. „Ég er hálfsjó-
veikur." „Hvers konar andskotans sjó-
maður ert þú eiginlega?“ sagði þá
Martin af hinni mestu fyrirlitningu.
Hann ræddi svo ekki meira um það.
Eftir matinn fyrsta kvöldið dró hann
flækingskött upp úr poka sínum. Kött-
urinn var sérstakur að þvf levti, að hann
var alveg hárlaus á rófunni. Hann virtist
hafa átt heldur illa ævi. Martin sagði, að
sér hefði fundist tilvalið að bæta einum
við áhöfnina, þar sem þrettán voru fvrir.
Kötturinn settist á bekk f messanum.
Skipið stakkst á endann. Kisi stökk upp
á hillu. Það endaði með því, að við
urðum að brjóta bakið úr hillunni til
þess að ná honum. Sjór komst niður í
messann og þar fór sunnudagsmaturinn
— en kisi slapp.
Nokkru seinna fórum við til Kodiak-
evjar. Þar gekk grái kisi á land í róman-
tískum hugleiðingum; og var hann
hvergi að finna, þegar við létum úr höfn
aftur. Bað Martin póstinn að senda
okkur hann til Chignik með næsta skipi.
Það kom pakki til okkar með næsta
skipi frá Kodiak. Og f honum köttur. En
það var ekki okkar köttur. Þessi var
bröndóttur og hið mesta villidýr. Hann
var orðinn allleiður á vistinni í pakk-
anum og var ekki meðfærilegur, þegar
hann kom út. Komst enginn í námunda
við hann í marga daga. Ilann sefaðist nú
smám saman, en honum varð aldrei
trevstandi. Martin var hinn önugasti.
Ilann hafði orðið að borga undir köttinn,
og hafði svo fengið umskipting f þokka-
bót.
ÞEGAR VIÐ
MISSTUM MASTRIÐ
Stavanger-John var maður stór vexti
og þrekinn. Heljarmenni að burðum.
Hann var sérkennilegur maður og
gleymdist ekki þeim, sem sáu hann cða
kvnntust lionum. Þvf miður fór hann illa
með sig; hann át ekkert að heitið gat, en
drakk cins og svampur. Hann var háseti
þegar við lögðum fyrst úr höfn á Star of
Peru, en þegar við fórum út öðru sinni
var hann orðinn þriðji stýrimaður.
Bill Soderquist var fyrsti stýrimaður.
Dani nokkur, Carlsen að nafni, var upp-
haflega annar stýrimaður. En hann slas-
aðist, þegar mastrið fór hjá okkur, —
hann klemmdist milli ráa. Við skildum
hann þess vegna eftir, og Jack mvndar-
maður, sem kallaður var, fékk stöðuna
hans. Hann var áður þriðji stýrimaður.
Skipstjórinn hét de Sassie; ég man það
um hann, að hann var lítill maður og
hörkulegur um munninn.
Dráttarbáturinn var búinn að sleppa
okkur, seglin komin upp og vindur hag-
stæður. Við vorum komnir um það bil
tíu mílur suður fyrir Farallon. Sextfu
fiskimenn voru skráðir á skipið; það
Allt f grænum sjó. Seglskipið